Η κοινωνία των πολιτών αντιμετωπίζει την κοινωνική πόλωση

Είναι Απρίλιος και εξακολουθούμε να μελετάμε τα ερεθίσματα και τις απόψεις που προέκυψαν από τις εμβληματικές εκδηλώσεις μας του Μαρτίου, εκδηλώσεις οι οποίες κατέδειξαν για άλλη μια φορά τη δύναμη και την αποφασιστικότητα της κοινωνίας των πολιτών.

Ο Μάρτιος ήταν πράγματι ένας έντονος μήνας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και αποτέλεσε πηγή έμπνευσης. Φιλοξενήσαμε την ετήσια εκδήλωσή μας για τη νεολαία «Η δική σου Ευρώπη, η δική σου φωνή», όπου δίνουμε την ευκαιρία να ακουστεί το μέλλον της Ευρώπης: νέοι άνθρωποι, πολλοί ακόμα μαθητές στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, από ολόκληρη την ήπειρο, αλλά και από το Ηνωμένο Βασίλειο και τις υποψήφιες προς ένταξη στην ΕΕ χώρες.

Διοργανώσαμε επίσης τη δεύτερη «Εβδομάδα της Κοινωνίας των Πολιτών», στην οποία συγκεντρώθηκαν πάνω από 800 εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών από ολόκληρη την Ευρώπη για να συμμετάσχουν σε ζωηρές συζητήσεις, να ανταλλάξουν βέλτιστες πρακτικές και να δημιουργήσουν από κοινού λύσεις με στόχο την ενίσχυση της δημοκρατικής συμμετοχής. Αυτό έγινε φέτος στο πλαίσιο της ενίσχυσης της συνοχής και της συμμετοχής σε πολωμένες κοινωνίες.

Στους σημερινούς ταραγμένους καιρούς, δεν είναι λίγα τα πιεστικά ζητήματα. Γιατί λοιπόν να δοθεί έμφαση στην πόλωση;

Η πόλωση —η όξυνση των αντιτιθέμενων απόψεων— μπορεί να αποτελέσει φυσιολογικό μέρος του δημοκρατικού λόγου και συχνά βασίζεται σε ιδεολογίες. Πράγματι, η δυναμική συζήτηση και η έκφραση διαφορετικών, ακόμη και αντικρουόμενων απόψεων, είναι ζωτικής σημασίας για κάθε ανοικτή και πλουραλιστική κοινωνία όπως η δική μας. Όπως συχνά έχει τονίσει η ΕΟΚΕ, η ανοικτή και χωρίς περιορισμούς συζήτηση αποτελεί «το θεμέλιο μιας συμμετοχικής κοινωνίας, χωρίς την οποία η δημοκρατία δεν μπορεί να λειτουργήσει σωστά».

Ωστόσο, το είδος της πόλωσης που βλέπουμε σήμερα είναι διαφορετικό. Διαπιστώνουμε την άνοδο της αρνητικής πόλωσης και του λαϊκισμού που απορρίπτουν τον διάλογο, διαβρώνουν την εμπιστοσύνη και υπονομεύουν τις δημοκρατικές αξίες. Στην πολιτική και τη δημόσια ζωή, τα περιθώρια για συμβιβαστικές λύσεις συρρικνώνονται. Όταν η πόλωση γίνεται εχθρική —όταν τροφοδοτεί το μίσος ή την οργή— διαταράσσει την κοινωνική συνοχή, τροφοδοτεί τον διχασμό και, στις χειρότερες των περιπτώσεων, οδηγεί στη βία.

Αφιερώνοντας την εκδήλωσή μας στην πόλωση, θέλαμε να επισημάνουμε την ανησυχητική αύξηση των τοξικών χαρακτηριστικών της, τα οποία διεισδύουν αργά σε κάθε πόρο των ευρωπαϊκών κοινωνιών.

Αυτή η ανησυχητική τάση ενισχύεται από ορισμένες απειλές: τις εξωτερικές παρεμβάσεις στις δημοκρατικές διαδικασίες, τη διάδοση παραπληροφόρησης και τη χειραγώγηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για τη φίμωση των αντιτιθέμενων φωνών και την προώθηση ακραίων απόψεων. Βλέπουμε επίσης αυξανόμενες πιέσεις στην ελευθερία των μέσων ενημέρωσης —είτε μέσω της μονοπώλησης, της κρατικής παρέμβασης ή των επιθέσεων κατά δημοσιογράφων— σε μια εποχή κατά την οποία τα ελεύθερα και πλουραλιστικά μέσα ενημέρωσης είναι πιο αναγκαία από ποτέ.

Στην ΕΟΚΕ, εκφράζουμε τη βαθιά μας ανησυχία για την αύξηση των εγκλημάτων μίσους σε ολόκληρη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων των εγκλημάτων που στοχεύουν στη θρησκεία, το βιολογικό φύλο και το κοινωνικό φύλο. Το μίσος υπονομεύει τη δημοκρατία, αποδυναμώνει τους θεσμούς μας και σπέρνει τη δυσπιστία στους πολίτες.

Σε αυτό ακριβώς το σημείο διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο η κοινωνία των πολιτών. Οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών έχουν τη δύναμη και την τόλμη να υπερασπίζονται τους δημοκρατικούς χώρους, να σέβονται τα θεμελιώδη δικαιώματα και να ενισχύουν τον ιστό των κοινοτήτων μας. Αυτό περιλαμβάνει την καταπολέμηση των τοξικών επιπτώσεων της αρνητικής πόλωσης.

Η Εβδομάδα της Κοινωνίας των Πολιτών ήταν ο δικός μας τρόπος να στηρίξουμε αυτήν την προσπάθεια. Προσέφερε χώρο για ουσιαστικό διάλογο, νέες ιδέες και συνεργατική επίλυση προβλημάτων με στόχο την προώθηση της συμμετοχής και της κοινωνικής συνοχής. Είχαμε ομάδες συζήτησης της ομάδας συνδέσμου για διάφορα θέματα και μια ημέρα αφιερωμένη στην Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών (ΕΠΠ) — το πιο προχωρημένο εργαλείο της ΕΕ για την άμεση δημοκρατία.

Στο πλαίσιο της εβδομάδας, η ΕΟΚΕ απένειμε επίσης το 15ο Βραβείο της Κοινωνίας των Πολιτών σε τρεις εξέχουσες πρωτοβουλίες για την καταπολέμηση της πόλωσης σε ολόκληρη την Ευρώπη. Τα έργα αυτά, που επιλέχθηκαν από 50 και πλέον συμμετοχές από 15 κράτη μέλη, καταδεικνύουν τόσο το μέγεθος της πρόκλησης όσο και την αποφασιστικότητα των φορέων της κοινωνίας των πολιτών να την αντιμετωπίσουν μετωπικά.

Ελπίζω ότι η φετινή Εβδομάδα της Κοινωνίας των Πολιτών και οι νικητές του βραβείου μας θα αναπτερώσουν την αισιοδοξία και την πίστη στον ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει η κοινωνία των πολιτών στην προάσπιση και την προώθηση των ευρωπαϊκών δημοκρατικών αξιών.

Και ενώ εξακολουθούμε να επανεξετάζουμε τις ιδέες, τις προτάσεις και τα συμπεράσματα από τις εκδηλώσεις μας του Μαρτίου, σε αυτό το τεύχος του Απριλίου αποφασίσαμε να δώσουμε τον λόγο σε ορισμένες από τις φωνές της Εβδομάδας της Κοινωνίας των Πολιτών και της εκδήλωσης Η δική σου Ευρώπη, η δική σου φωνή. Ελπίζω να απολαύσετε την ανάγνωση.

Laurenţiu Plosceanu

Αντιπρόεδρος αρμόδιος για την Επικοινωνία