Het maatschappelijk middenveld pakt polarisatie in de samenleving aan

Het is april en we denken nog steeds na over de energie en inzichten die onze vlaggenschipevenementen in maart hebben opgeleverd, evenementen die opnieuw hebben laten zien hoe sterk en vastberaden het maatschappelijk middenveld is.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité heeft een drukke en inspirerende maand maart achter de rug. Zo was er ons jaarlijkse jongerenevenement “Jouw Europa, jouw mening” (YEYS), waar we het woord hebben gegeven aan de toekomst van Europa: jongeren, van wie velen nog op de middelbare school zitten, uit het hele continent, inclusief het VK en kandidaat-lidstaten van de EU.

Ook hebben we onze tweede Week van het maatschappelijk middenveld gehouden, waaraan door ruim 800 vertegenwoordigers van maatschappelijke organisaties uit heel Europa is deelgenomen. Zij hebben levendige discussies gevoerd, beste praktijken uitgewisseld en samen oplossingen bedacht om de democratische participatie te versterken. Dit jaar was het thema “Versterking van de cohesie en de participatie in gepolariseerde samenlevingen”.

In de huidige turbulente tijden is er aan dringende kwesties geen gebrek. Waarom dan juist die nadruk op polarisatie?

Polarisatie – het aanscherpen van tegengestelde meningen – kan een normaal onderdeel zijn van het democratische discours, vaak geworteld in ideologie. Sterker nog, een levendig debat en het uiten van verschillende, zelfs botsende meningen zijn van vitaal belang voor een open en pluralistische samenleving als de onze. Zoals het EESC al vaak heeft benadrukt, vormt een open en onbelemmerd debat “de basis van een participatieve samenleving, zonder welke de democratie niet naar behoren kan functioneren.”

Maar het soort polarisatie dat we tegenwoordig zien is van een andere orde. We zijn getuige van de opkomst van negatieve polarisatie en populisme waarbij de dialoog wordt afgewezen, vertrouwen wordt uitgehold en democratische waarden worden ondermijnd. In de politiek en het openbare leven is er steeds minder ruimte voor compromissen. Polarisatie die ontspoort, die haat of wrok aanwakkert, tast de sociale samenhang aan, leidt tot grotere verdeeldheid en in het ergste geval zelfs tot geweld.

Door polarisatie dit jaar als thema van ons evenement te kiezen, wilden we de aandacht vestigen op de opkomst van dit verontrustende verschijnsel en de toxische uitingen ervan, die langzamerhand overal in de Europese samenleving zichtbaar worden.

Deze zorgwekkende trend wordt versterkt door een aantal bedreigingen: buitenlandse inmenging in democratische processen, de verspreiding van desinformatie en de manipulatie van sociale media om tegengeluiden het zwijgen op te leggen en extreme standpunten te promoten. En juist nu vrije en pluralistische media belangrijker zijn dan ooit, zien we dat de mediavrijheid steeds meer onder druk staat, door monopolisering, overheidsbemoeienis of aanvallen op journalisten.

Bij het EESC maken we ons grote zorgen over de toename van haatmisdrijven in Europa, waaronder misdrijven tegen personen op basis van hun religie, geslacht of gender. Haat ondermijnt de democratie, verzwakt onze instellingen en zaait wantrouwen onder de burgers.

Juist op dit punt speelt het maatschappelijk middenveld een cruciale rol. Maatschappelijke organisaties beschikken over de drive en de moed om ruimtes voor democratische participatie te verdedigen, grondrechten hoog te houden en de structuur van onze gemeenschappen te versterken. In dit kader maken ze ook een vuist tegen de giftige effecten van negatieve polarisatie.

De Week van het maatschappelijk middenveld was onze manier om dat streven te ondersteunen en bood de gelegenheid om zinvol van gedachten te wisselen, frisse ideeën aan te dragen en gezamenlijk tot het oplossen van problemen te komen, teneinde de participatie en sociale samenhang te bevorderen. Onze verbindingsgroep heeft paneldiscussies over verschillende onderwerpen georganiseerd en ook is er een speciale dag gewijd aan het Europees burgerinitiatief (EBI), het ultieme EU-instrument voor directe democratie.

Als onderdeel van de week heeft het EESC ook voor de 15e keer zijn Prijs voor het maatschappelijk middenveld uitgereikt, en wel ter beloning van drie uitstekende initiatieven waarmee polarisatie in Europa wordt bestreden. De winnende projecten, gekozen uit meer dan 50 inzendingen uit 15 lidstaten, laten zien hoe omvangrijk het probleem is, maar ook hoezeer maatschappelijke actoren ervoor ijveren om het daadkrachtig aan te pakken.

Ik hoop dat de Week van het maatschappelijk middenveld van dit jaar en onze prijswinnaars zullen inspireren tot nieuw optimisme en geloof in de rol die het maatschappelijk middenveld kan spelen bij het verdedigen en bevorderen van Europese democratische waarden.

En terwijl we nog bezig zijn om de ideeën, voorstellen en conclusies van onze in maart gehouden evenementen te beoordelen, hebben we besloten om in dit aprilnummer het woord te geven aan een aantal personen die bij de Week van het maatschappelijk middenveld en YEYS betrokken waren. Ik wens u veel leesplezier.

Laurenţiu Plosceanu

Vicevoorzitter voor communicatie