Społeczeństwo obywatelskie przeciwdziała polaryzacji społeczeństw

Jest kwiecień, a my wciąż wspominamy, jaką dynamikę i bogactwo pomysłów wyzwoliły nasze sztandarowe wydarzenia z marca – wydarzenia, które po raz kolejny pokazały moc i determinację społeczeństwa obywatelskiego.

Marzec był rzeczywiście bardzo intensywnym i inspirującym miesiącem w Europejskim Komitecie Ekonomiczno-Społecznym. Zorganizowaliśmy nasze doroczne wydarzenie dla młodzieży „Twoja Europa – twoje zdanie!”, gdzie oddaliśmy mikrofon młodym ludziom, którzy są przyszłością Europy. Uczestnicy, z których wielu chodzi jeszcze do szkoły średniej, przybyli z całego kontynentu, także ze Zjednoczonego Królestwa i krajów kandydujących do UE.

Przeprowadziliśmy także drugi Tydzień Społeczeństwa Obywatelskiego, w którym wzięło udział ponad 800 przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego z całej Europy. Wiedli oni ożywione dyskusje, wymieniali się najlepszymi praktykami i wspólnie tworzyli rozwiązania służące wzmocnieniu demokratycznego uczestnictwa. W tym roku impreza odbyła się pod hasłem: „Wzmocnienie spójności i uczestnictwa w spolaryzowanych społeczeństwach”.

W dzisiejszych niespokojnych czasach nie brakuje palących tematów. Dlaczego więc skupiać się na polaryzacji?

Polaryzacja – zaostrzanie się przeciwstawnych poglądów – może być zwykłym elementem demokratycznego dyskursu, często zakorzenionym w ideologii. W istocie żywiołowa debata i wyrażanie różnorodnych, nawet wzajemnie sprzecznych opinii są nieodzowne w każdym otwartym i pluralistycznym społeczeństwie, takim jak nasze. Jak EKES często podkreśla, otwarta i nieograniczona w żaden sposób debata jest „podstawą społeczeństwa uczestniczącego, bez którego demokracja nie może prawidłowo funkcjonować”.

Jednak polaryzacja, którą obserwujemy dziś, jest innego rodzaju. Jesteśmy świadkami nasilenia negatywnej polaryzacji i populizmu, które odrzucają dialog, osłabiają zaufanie i podważają wartości demokratyczne. W polityce i życiu publicznym przestrzeń dla kompromisu się kurczy. Gdy polaryzacja przybiera odcień wrogości – gdy podsyca nienawiść lub resentyment – wtedy rozbija spójność społeczną, pogłębia podziały, a w najgorszych przypadkach prowadzi do przemocy.

Poświęcając nasze wydarzenie tematowi polaryzacji, chcieliśmy zwrócić uwagę na niepokojący wzrost jej toksycznych cech, którymi powoli przesiąkają europejskie społeczeństwa.

Tę tendencję potęgują liczne zagrożenia: zagraniczne ingerencje w procesy demokratyczne, rozpowszechnianie dezinformacji oraz manipulowanie mediami społecznościowymi w celu uciszenia głosów ludzi inaczej myślących i szerzenia skrajnych poglądów. Widzimy też rosnącą presję na wolność mediów – bądź to przez monopolizację, bądź to przez ingerencję rządów lub ataki na dziennikarzy – w czasach, gdy wolne i pluralistyczne media są bardziej potrzebne niż kiedykolwiek wcześniej.

W Komitecie jesteśmy głęboko zaniepokojeni wzrostem liczby przestępstw na tle nienawiści w całej Europie, w tym przestępstw wymierzonych w religię oraz płeć biologiczną i społeczno-kulturową. Nienawiść podważa demokrację, osłabia nasze instytucje i wzbudza nieufność wśród obywateli.

Tu właśnie otwiera się ważne pole dla społeczeństwa obywatelskiego. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego mają impet i odwagę, by bronić przestrzeni demokratycznej, stać na straży praw podstawowych i wzmacniać tkankę naszych społeczności. Są też w stanie przeciwstawiać się toksycznym skutkom negatywnej polaryzacji.

Tydzień Społeczeństwa Obywatelskiego był naszym sposobem wspierania tych wysiłków. Stworzył przestrzeń do konstruktywnego dialogu, prezentacji nowych pomysłów i wspólnego rozwiązywania problemów w celu wspierania uczestnictwa i spójności społecznej. Odbyły się panele Grupy Łącznikowej na różne tematy. Jeden dzień był poświęcony europejskiej inicjatywie obywatelskiej – jedynemu w swoim rodzaju narzędziu UE na rzecz demokracji bezpośredniej.

Podczas tego tygodnia EKES przyznał również 15. Nagrodę dla Społeczeństwa Obywatelskiego trzem wyróżniającym się inicjatywom służącym zwalczaniu polaryzacji w całej Europie. Projekty te, wybrane spośród ponad 50 zgłoszeń z 15 państw członkowskich, pokazują zarówno skalę wyzwania, jak i głębokie, pełne determinacji zaangażowanie podmiotów społeczeństwa obywatelskiego w jego podjęcie.

Mam nadzieję, że tegoroczny Tydzień Społeczeństwa Obywatelskiego i nasi laureaci tchną w nas wszystkich nowy optymizm i wiarę w rolę, jaką społeczeństwo obywatelskie może odgrywać w obronie i promowaniu europejskich wartości demokratycznych.

Podczas gdy analizujemy jeszcze pomysły, propozycje i wnioski z marcowych wydarzeń, w tym kwietniowym numerze postanowiliśmy oddać głos niektórym uczestnikom Tygodnia Społeczeństwa Obywatelskiego i inicjatywy „Twoja Europa – twoje zdanie!”. Życzę przyjemnej lektury.

Laurenţiu Plosceanu

Wiceprzewodniczący ds. komunikacji