Okres izolacji był dziwny i sprzyjał samopoznaniu. Z jednej strony moje marzenie się spełniło: mogłam zostać w domu i miałam wystarczająco dużo czasu na zajęcia, którymi wcześniej się interesowałam, lecz nie mogłam im poświęcić uwagi. Z drugiej strony okres ten uświadomił mi, jak ważne są dla ludzi kontakty z innymi: możliwość spotkania się, rozmowy, dotknięcia i zobaczenia innych w realu, a nie na ekranie. I jak ciężko jest bez tego żyć.

Takie doświadczenie zmienia hierarchię wartości i skłania do myślenia w inny sposób. Ale pokazuje również nowe sposoby współpracy. Możliwe, że po kryzysie będziemy częściej uczestniczyć w spotkaniach online, które są znacznie łatwiejsze, lecz nie pozwalają na wspólne kreowanie nowych pomysłów i rozwijanie nowych form współpracy.

Okres ten umożliwia wyciągnięcie wielu wniosków, również na przyszłość. Omówię jedynie kilka z nich w dziedzinie, którą znam najlepiej: osób z niepełnosprawnościami.

Kryzys obnażył trudności panujące w placówkach opieki długoterminowej. Zmarło wiele osób z niepełnosprawnościami oraz osób starszych przebywających w tych placówkach, lecz niektóre kraje nie uwzględniły ich nawet w swych statystykach dotyczących koronawirusa.. Pięć lat temu Komitet sporządził opinię w sprawie deinstytucjonalizacji systemów opieki. Od tamtego czasu nastąpiły pewne zmiany, lecz kryzys pokazał, ile jest jeszcze do zrobienia.

Tyle się dzisiaj mówi o systemach wsparcia dla najsłabszych grup w społeczeństwie, lecz kryzys dowiódł, że pomimo wszystkich środków wsparcia osoby z niepełnosprawnościami były jedną z grup, które jako pierwsze straciły zatrudnienie.

Kryzys jest doskonałą okazją, by wykryć najsłabsze ogniwa w systemach wsparcia, i nadszedł czas, by dążyć do ich wzmocnienia.

Rola zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego w czasie kryzysu jest i będzie bardzo ważna, gdyż jest ono najbliżej wszystkich obywateli. Osoby z różnych grup potrzebują wsparcia, a organizacje społeczeństwa obywatelskiego są najlepszym miejscem, by je uzyskać.

Mają również wszelkie dane po temu, by rozpoznać potrzeby obywateli w zakresie pomocy, więc niezmiernie istotne jest ich włączenie w proces decyzyjny.

Jak pokazują nasze doświadczenia w dziedzinie niepełnosprawności, przyjmuje się wiele różnych podejść. Niektóre kraje włączyły organizacje osób z niepełnosprawnościami w rządowe organy decyzyjne (Włochy), niektóre dały im możliwość przedstawienia poglądów na bardzo wysokim szczeblu (Hiszpania), zaś w innych zostały one po prostu zapomniane (Łotwa). Pokazuje to, jak istotni są obywatele z różnych grup dla rządów poszczególnych krajów europejskich.