Η ελευθερία της έκφρασης είναι δικαίωμα που πρέπει να τιμούμε και να υπερασπιζόμαστε

Η βία φαίνεται να είναι όλο και περισσότερο η δύναμη που κινεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το φαινόμενο αυτό μπορεί να καταλήξει σε λεκτική ή σωματική βία απέναντι σε κάθε αρχή, πολιτική, αστυνομική, θεσμική ή ιδιωτική. Έχει δημιουργηθεί η εντύπωση ότι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί κανείς να πει οτιδήποτε, να υποστηρίξει οτιδήποτε, σωστό ή λάθος. Για παράδειγμα, στη Γαλλία, ένα άτομο μπορεί να έχει την αίσθηση ότι η προσωπική του δυσαρέσκεια είναι θεμιτή και να φτάσει μέχρι να χαστουκίσει τον αρχηγό του κράτους.

Ως πρόεδρος της ειδικής ομάδας «Θεμελιώδη δικαιώματα και κράτος δικαίου», και δεδομένου του υφιστάμενου πλαισίου, πού νομίζετε ότι πρέπει να τεθεί η κόκκινη γραμμή σε σχέση με τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες, ιδίως την ελευθερία της έκφρασης;

Cristian Pirvulescu: Η ελευθερία της έκφρασης είναι ιδιαίτερα σημαντική στις δημοκρατικές μας κοινωνίες. Είναι θεμελιώδες δικαίωμα, χωρίς το οποίο δεν είναι δυνατή η άσκηση της δημοκρατίας. Εξάλλου, είναι ενδεικτική η διαπίστωση ότι όλοι ―ή σχεδόν― την διακηρύσσουν, ακόμη κι εκείνοι των οποίων οι προθέσεις δεν ταυτίζονται πάντα με την προάσπιση της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για όλους.

Ωστόσο, η ελευθερία της έκφρασης είναι δικαίωμα που συχνά δημιουργεί παρανοήσεις. Πολλοί νομίζουν ότι πρόκειται για απόλυτο δικαίωμα και το χρησιμοποιούν ως επιχείρημα για να δικαιολογήσουν κάθε είδους παρεκτροπές. Όμως, οι λεκτικές παρεκτροπές ενίοτε προετοιμάζουν το έδαφος για απαράδεκτες πράξεις πραγματικής βίας. Αυτό διαπιστώθηκε τον τελευταίο καιρό με κάποια τραγικά γεγονότα, που θέτουν στο επίκεντρο της συζήτησης το ζήτημα της ρύθμισης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Από νομική άποψη, η ευθύνη της εφαρμογής των δικαιωμάτων ανήκει στις κρατικές αρχές. Οι αρχές αυτές μπορούν να περιορίζουν την ελευθερία της έκφρασης, αλλά μόνο κατ’ εξαίρεση και με σαφή οριοθέτηση. Πρέπει να είναι μέτρα που χρειάζεται μια δημοκρατική κοινωνία, για παράδειγμα για λόγους εθνικής ασφάλειας, πρόληψης του εγκλήματος ή προστασίας της υγείας κ.λπ. Σε ένα κράτος δικαίου, ο δικαστής είναι αυτός που επιλύει τις διαφορές και αποφασίζει που τίθεται η κόκκινη γραμμή. Ούτε η εκτελεστική αρχή ούτε τα μεμονωμένα άτομα ή οι ομάδες δεν μπορούν να αυτοδικούν!

Εξάλλου, συχνά οι ιθύνοντες μπαίνουν στον πειρασμό να προσπαθήσουν να περιορίσουν την ελευθερία της έκφρασης για να αποτρέψουν τις λαϊκές διαμαρτυρίες και αιτήματα. Η παλαιού τύπου λογοκρισία, όμως, δεν είναι πλέον δυνατή στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Διαπιστώνεται, λοιπόν, μια μετατόπιση της προβληματικής προς το αντίστοιχο με την ελευθερία της έκφρασης δικαίωμα: το δικαίωμα στην ενημέρωση. Τα όρια ανάμεσα στις πληροφορίες που βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα και την παραπληροφόρηση που διαδίδεται με ποικίλους σκοπούς είναι σήμερα πολύ δυσδιάκριτα.

Το βέβαιο είναι ότι οι υποστηρικτές μιας προσέγγισης που βασίζεται στην αλήθεια ―για παράδειγμα, οι ερευνητές δημοσιογράφοι, οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κ.λπ.― βρίσκονται στην πρώτη γραμμή. Εάν η δουλειά τους δεν αρέσει σε ορισμένους ηγέτες ή σε ορισμένες ομάδες, είναι πλέον πολύ πιο εύκολο να τους απαξιώνουν στο διαδίκτυο, να τους παρουσιάζουν ως εχθρούς του έθνους ή πράκτορες του εξωτερικού στα μέσα ενημέρωσης και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παρά να τους λογοκρίνουν. Αυτό μας φέρνει στον νου το παράδειγμα της δημοσιογράφου Daphne Caruana Galizia. Πριν από τη δολοφονία της, είχαν κατατεθεί εναντίον της δεκάδες καταχρηστικές αγωγές (οι περίφημες στρατηγικές αγωγές προς αποθάρρυνση της συμμετοχής του κοινού, στα αγγλικά SLAPP). Καθώς δεν κατάφερναν να την φιμώσουν, κάποιοι αποφάσισαν να την σκοτώσουν! Η εμφάνιση της βίας κατά των δημοσιογράφων στην Ευρώπη καθιστά ακόμη πιο προφανή την αντίληψη ότι η ελευθερία της έκφρασης είναι δικαίωμα που πρέπει να τιμούμε και να υπερασπιζόμαστε σθεναρά υπό τις νέες αυτές συνθήκες.