Maurizio Mensi i Michal Pinter

Wykaz surowców krytycznych musi pozostać elastyczny i być poddawany przeglądowi co dwa lata, tak aby nadążać za rozwojem technologicznym i strategicznym.

Niedobór surowców krytycznych w Europie można rozwiązać jedynie poprzez zdecydowaną, kompleksową strategię UE, która będzie łączyć inwestycje, innowacje, recykling, zrównoważony rozwój i bezpieczeństwo dostaw. Przyjęty przez Komisję Europejską akt w sprawie surowców krytycznych powinien zostać odnotowany z zadowoleniem, ponieważ odnosi się do wszystkich tych czynników. Może on również zostać wykorzystany jako instrument zapobiegający możliwym zakłóceniom konkurencji i fragmentacji rynku wewnętrznego.

Obecnie UE jest w 75-100% uzależniona od importu wielu surowców, co czyni ją zarówno ekonomicznie, jak i strategicznie podatną na zagrożenia (weźmy pod uwagę zakaz eksportu galu i germanu wprowadzony niedawno przez Chiny).

Rosnąca popularność czystych technologii (pojazdy elektryczne, baterie, panele fotowoltaiczne itp.) jest głównym powodem gwałtownego wzrostu popytu na surowce krytyczne w latach 2017-2022, przy czym to głównie sektor energetyczny spowodował wzrost popytu na lit (ponadtrzykrotnie), kobalt (o 70%) i nikiel (o 40%). Wyjaśnia to, dlaczego bezpieczeństwo gospodarcze UE zależy od bezpiecznych dostaw surowców krytycznych, ponieważ ryzyko w łańcuchach dostaw surowców krytycznych wpływa na całą gospodarkę i jednolity rynek.

EKES uważa, że po pierwsze należy stworzyć przewidywalne i stabilne ramy regulacyjne, aby przyciągnąć inwestycje nie tylko w projekty związane z poszukiwaniem i wydobyciem surowców, ale także w przetwórstwo i recykling (które mogą umożliwić uzyskiwanie znacznych ilości miedzi, litu, niklu, kobaltu i innych cennych minerałów ze zużytych baterii, odpadów górniczych itp.).

Po drugie, potrzebujemy elastycznej listy surowców krytycznych, którą można łatwo dostosowywać i aktualizować co najmniej co dwa lata. Wynika to z faktu, że oprócz materiałów wymienionych jako strategiczne lub krytyczne w proponowanych przepisach istnieją inne materiały, które obecnie nie mają krytycznego znaczenia, ale mogą je uzyskać w perspektywie średnio- i długoterminowej. Ocena strategicznego znaczenia różnych surowców powinna być również przeprowadzana na szczeblu sektorowym, aby uwzględnić sytuację popytową w poszczególnych gałęziach przemysłu.

Po trzecie, należy zapewnić szerokie wsparcie publiczne. Rozwój przemysłu wydobywczego i przetwórczego oraz branży recyklingu ma przyczynić się do tworzenia nowych miejsc pracy i osiągnięcia postępu gospodarczego. W UE sektor surowców zapewnia bezpośrednio około 350 tys. miejsc pracy, a ponad 30 mln miejsc pracy w przemyśle wytwórczym zależy od dostępu do surowców mineralnych. Jednak akceptacja społeczna nie jest czymś oczywistym. Aby zapewnić Europie zrównoważone dostawy surowców i zaawansowanych materiałów, do 2030 r. należy stworzyć ponad 1,2 mln nowych miejsc pracy. Niezbędne jest wspieranie rozwoju umiejętności w środowisku akademickim, ale także w przemyśle surowcowym i administracji publicznej państw członkowskich, za pomocą środków zarówno dla pracowników sektora, jak i urzędników państwowych.

Innym kluczowym czynnikiem jest zapewnienie niezawodnych dostaw wystarczających ilości energii elektrycznej z paliw niekopalnych po konkurencyjnych cenach. EKES opowiada się za reformą dostępnego finansowania w celu wsparcia fazy wprowadzania do obrotu i pokrycia kosztów operacyjnych zamiast obecnej praktyki polegającej na przywiązywaniu większej wagi do fazy badawczo-rozwojowej nowych projektów strategicznych. W ten sposób UE mogłaby dotrzymać kroku celom amerykańskiej ustawy o obniżeniu inflacji.

Powinniśmy również wspierać rynki surowców wtórnych, wprowadzając środki mające na celu stworzenie dobrze funkcjonujących rynków i zminimalizowanie strat złomu. Rynki surowców wtórnych mają kluczowe znaczenie dla gospodarki o obiegu zamkniętym i mogłyby skorzystać na usunięciu barier regulacyjnych,ekonomicznych lub technicznych, które pojawiają się na różnych etapach łańcucha wartości.

EKES sugeruje, że należy ułatwić otrzymanie finansowania publicznego, jeśli wydobycie będzie następstwem wstępnych badań ekonomicznych i środowiskowych służących ocenie wpływu surowców krytycznych na zanieczyszczenie. Dlatego też konieczna jest koordynacja z zasadami pomocy państwa. Wskazane byłoby również dostosowanie niektórych instrumentów antymonopolowych UE, aby ułatwić osiągnięcie celów określonych w tym prawodawstwie. Pomocne mogłoby być na przykład bardziej elastyczne stosowanie kontroli fuzji, biorąc pod uwagę nie tylko cele Zielonego Ładu, ale także cele prawodawstwa dotyczącego surowców krytycznych.

Wreszcie potrzebujemy skutecznych środków ochrony handlu, aby chronić nowe inwestycje europejskie i zapewnić, że będziemy w stanie dotrzymać kroku naszym największym konkurentom. Aby zdywersyfikować zewnętrzne źródła surowców krytycznych, UE powinna zbadać partnerstwa i umowy o współpracy, w tym z krajami kandydującymi do UE, a także finansować projekty mające na celu rozwój kampanii poszukiwawczych w wybranych nowych lokalizacjach i/lub na terenach poprzemysłowych. Takie partnerstwa mogłyby być uzależnione od tego, czy kraje kandydujące zobowiążą się do szybszego dostosowania swoich polityk środowiskowych do prawa i norm UE.