door Jan Dirx

Bij de hervorming van de elektriciteitsmarkt moet worden uitgegaan van een hybride model van marktwerking en door de overheid gestuurd beheer; energie is namelijk geen doorsnee handelswaar.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité pleit al geruime tijd voor een hervorming van de elektriciteitsmarkt van de EU. In de praktijk worden de risico's waaraan de EU-elektriciteitsmarkt is blootgesteld namelijk op de eerste plaats afgewenteld op consumenten en bedrijven. Nadat Rusland zijn oorlog tegen Oekraïne startte gingen de energieprijzen, die vanaf 2021 al waren gestegen, nog sneller de hoogte in. De oorlog had grote gevolgen voor de prijzen van fossiele brandstoffen – met name gas, waarmee een aanzienlijk deel van onze elektriciteit wordt opgewekt – en die prijsstijgingen werden doorberekend aan de eindverbruikers.

Deze ontwikkelingen resulteerden in een voorstel van de Europese Commissie voor een hervorming van de EU-elektriciteitsmarkt. De Commissie zet hiermee een belangrijke stap in de goede richting, maar haar voorstellen zijn niet ambitieus genoeg.

Het Comité stelt dan ook een aantal meer ingrijpende hervormingen voor. Belangrijk daarbij is ons uitgangspunt dat energie niet mag worden behandeld als doorsnee handelswaar. Energie is namelijk een cruciale bouwsteen van ons economisch en sociaal systeem en dus een centraal onderdeel van de openbare dienstverlening. Daarom moet er een regelgevingskader voor toekomstige energie worden gecreëerd dat zowel een milieuvriendelijke, betaalbare en betrouwbare energievoorziening als het recht op energie veiligstelt. Dat kader zal een hybride model zijn van marktwerking en door de overheid gestuurd doelgericht beheer, met als credo: “liberalisering waar mogelijk, regulering waar nodig”.

Aan de basis daarvan zou een door de overheid opgerichte “e-faciliteit” liggen, die elektriciteit van de producenten koopt, en doorverkoopt aan de leveranciers van huishoudelijke afnemers, kmo’s, energiegemeenschappen van burgers en grote verbruikers, en indien passend en mogelijk aan andere landen.

Het is een goede zaak dat de Commissie de consument meer centraal wil stellen in de elektriciteitsmarkt, maar zij had de lat nog hoger mogen leggen. Zo is het Comité van oordeel dat de markt zo moet worden georganiseerd dat consumenten en andere kleine marktdeelnemers die hun eigen elektriciteit opwekken, zoveel mogelijk kunnen profiteren van die zelf opgewekte elektriciteit, ook als zij deze aan het net leveren. Een nog nader uit te werken voorbeeld van een andere, rechtvaardigere manier om kleine producenten deze mogelijkheid te bieden is ons idee van een “elektriciteitsbank”.

Tenslotte wijzen we erop dat de elektriciteitsmarkt midden in een paradigmaverschuiving zit en dat de komende jaren dus ongetwijfeld verdere hervormingen nodig zullen zijn.