Μια δέσμη νομοθετικών μεταρρυθμίσεων σχετικά με τα καθήκοντα υποβολής εταιρικών εκθέσεων, γνωστή ως «δέσμη μέτρων Omnibus», αναμένεται να παρουσιαστεί σύντομα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.  Η δέσμη μέτρων αποσκοπεί στην απλούστευση και τον εξορθολογισμό των κανονισμών περί βιωσιμότητας, απλοποιώντας τις υποχρεώσεις υποβολής εκθέσεων για τις επιχειρήσεις. Η ανακοίνωσή της τον Νοέμβριο προκάλεσε κλυδωνισμούς σε ολόκληρη την ΕΕ, πυροδοτώντας πολυάριθμες συζητήσεις και αντιδράσεις από διάφορες ομάδες. Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών (ΟΚΠ), συνδικαλιστικές οργανώσεις, επιχειρήσεις, επενδυτές, νομικοί και πανεπιστημιακοί εκφράζουν εν χορώ ανησυχίες για το ενδεχόμενο η δέσμη μέτρων Omnibus να οδηγήσει σε απορρύθμιση και προτρέπουν την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προστατεύσει, και όχι να αποδυναμώσει, τα μέσα αυτά.  Η Andriana Loredan από τον Ευρωπαϊκό Συνασπισμό για την Εταιρική Δικαιοσύνη εξηγεί το διακύβευμα και γιατί οι ΟΚΠ όπως αυτή την οποία εκπροσωπεί αντιτίθενται στη δέσμη μέτρων Omnibus.

Η ανταγωνιστικότητα χρησιμοποιείται ως πρόσχημα για την απορρύθμιση απολύτως αναγκαίων κανονισμών περί βιωσιμότητας

Η δέσμη μέτρων Omnibus επικεντρώνεται σε τρία βασικά μέσα βιωσιμότητας που βρίσκονται στο επίκεντρο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, και συγκεκριμένα στην οδηγία για την υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας από τις εταιρείες, στην οδηγία σχετικά με την εταιρική δέουσα επιμέλεια όσον αφορά τη βιωσιμότητα και στον κανονισμό για την ταξινόμηση των επενδύσεων. Η δέσμη αυτή είναι άμεσο αποτέλεσμα της αλλαγής κατεύθυνσης της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία ξεκίνησε με την έκθεση του Mario Draghi σχετικά με το μέλλον της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας τον Σεπτέμβριο του 2024. Η έκθεση Draghi αποδίδει εν μέρει τη στασιμότητα των αγορών της ΕΕ στον υπερβολικό κανονιστικό φόρτο για τις επιχειρήσεις, παραβλέποντας σκοπίμως άλλους σημαντικούς παράγοντες, όπως τον πληθωρισμό στο πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και τα τρόφιμα ο οποίος οφείλεται στην κερδοσκοπία πολυεθνικών εταιρειών. Σύμφωνα με την έκθεση Draghi, το πλαίσιο της ΕΕ για την υποβολή εκθέσεων βιωσιμότητας και τη δέουσα επιμέλεια αποτελεί σημαντική πηγή κανονιστικού φόρτου. Χωρίς στοιχεία που να συνδέουν τη νομοθεσία περί βιωσιμότητας με την εκλαμβανόμενη έλλειψη ανταγωνιστικότητας της ΕΕ, αυτή η στενή οπτική έχει καταστεί πρόσχημα για την ενδεχόμενη συνολική κατάργηση της νομοθεσίας περί βιωσιμότητας.

Με τη συγκεκριμένη δέσμη μέτρων Omnibus, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτίθεται να απλουστεύσει ορισμένα από τα πλέον ζωτικά μέσα που εγκρίθηκαν πρόσφατα για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων των μεγάλων επιχειρήσεων στους ανθρώπους και το περιβάλλον. Σε αυτά περιλαμβάνεται η οδηγία σχετικά με την εταιρική δέουσα επιμέλεια όσον αφορά τη βιωσιμότητα, η οποία εγκρίθηκε μόλις πέρυσι και δεν έχει εφαρμοστεί ακόμη.

Οποιαδήποτε συζήτηση σχετικά με το περιεχόμενο της δέσμης μέτρων Omnibus παραμένει προς το παρόν σε επίπεδο εικασιών. Ωστόσο, ένας από τους σημαντικότερους κινδύνους που συνδέονται με τη δέσμη μέτρων Omnibus είναι η νομοθετική επανεξέταση των μέσων βιωσιμότητας, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει στην επαναδιαπραγμάτευση βασικών διατάξεων (όπως η αστική ευθύνη ή τα σχέδια κλιματικής μετάβασης στο πλαίσιο της οδηγίας σχετικά με την εταιρική δέουσα επιμέλεια όσον αφορά τη βιωσιμότητα). Ο Ευρωπαϊκός Συνασπισμός για την Εταιρική Δικαιοσύνη αντιτίθεται σθεναρά στην επανεξέταση της ήδη συμφωνηθείσας νομοθεσίας περί βιωσιμότητας. Το ενδεχόμενο αυτό θα αυξήσει την κανονιστική αβεβαιότητα, θα θέσει σε κίνδυνο τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος από τις επιχειρήσεις και θα πλήξει τις πρωτοπόρες σε αυτόν τον τομέα εταιρείες.

Δυσανάλογη επιχειρηματική επιρροή εν μέσω πλημμελούς διαδικασίας διαβούλευσης

Η ανακοίνωση της δέσμης μέτρων Omnibus και η εκπόνηση της σχετικής πρότασης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή πραγματοποιήθηκαν με πλήρη έλλειψη διαφάνειας και χωρίς να ληφθούν υπόψη το δίκαιο των Συνθηκών της ΕΕ ή οι διαδικαστικοί κανόνες της ίδιας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτίθεται να παρουσιάσει την πρωτοβουλία Omnibus εντός πολύ σύντομου χρονικού διαστήματος, γεγονός που δεν επιτρέπει επαρκή εκτίμηση επιπτώσεων και δημόσια διαβούλευση. Η προσέγγιση αυτή δεν συνάδει με το δικαίωμα συμμετοχής στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων της ΕΕ, μια δημοκρατική αρχή που προστατεύεται από το δίκαιο των Συνθηκών της ΕΕ. Έρχεται επίσης σε αντίθεση με τις κατευθυντήριες γραμμές για τη βελτίωση της νομοθεσίας της ίδιας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι οποίες απαιτούν ευρεία και διαφανή διαβούλευση με τα ενδιαφερόμενα μέρη κατά τη διαδικασία χάραξης πολιτικής την οποία ακολουθεί η Επιτροπή.

Αντ’ αυτού, τον Φεβρουάριο του 2025, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πραγματοποίησε μια κατ’ επίφαση διαβούλευση, τη λεγόμενη «αναμέτρηση με την πραγματικότητα», με μια μικρή επιλεγμένη ομάδα ενδιαφερόμενων μερών, κυρίως μεγάλες εταιρείες και επιχειρηματικές ενώσεις. Πολλές από αυτές τις εταιρείες αντιμετωπίζουν επί του παρόντος δικαστικές αγωγές για κατάχρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή περιβαλλοντικές καταχρήσεις στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων τους ή της αξιακής τους αλυσίδας. Ως εκ τούτου, έχουν έννομο συμφέρον να αποδυναμώσουν τη νομοθεσία περί βιωσιμότητας, εις βάρος των εργαζομένων, των τοπικών κοινοτήτων και του κλίματος. Επιπλέον, η δυσανάλογη εκπροσώπηση των μεγάλων επιχειρήσεων βρισκόταν σε έντονη αντίθεση με την υποεκπροσώπηση της κοινωνίας των πολιτών. Οι ΟΚΠ, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις και οι μικρές επιχειρήσεις εκπροσωπήθηκαν μόνο συμβολικά, ενώ τα θύματα εταιρικών καταχρήσεων και οι επιχειρήσεις που τάσσονται υπέρ των κανονισμών περί βιωσιμότητας αποκλείστηκαν εντελώς από τη συζήτηση.

Δέσμη μέτρων Omnibus: δυνητική απειλή για τις φιλόδοξες κλιματικές πολιτικές

Η Πρόεδρος Ursula von der Leyen και ο επίτροπος Valdis Dombrovskis, ο οποίος επιβλέπει ολόκληρη την προσπάθεια «απλούστευσης», φαίνεται να ευθυγραμμίζονται με το θεματολόγιο των μεγαλύτερων και ισχυρότερων εταιρειών. Ειδικότερα, οι βασικοί εταίροι της Επιτροπής κατά τη λεγόμενη «αναμέτρηση με την πραγματικότητα» περιλάμβαναν εταιρείες των οποίων οι επιχειρηματικές δραστηριότητες συμβάλλουν σημαντικά στην κλιματική αλλαγή και οι οποίες έχουν συμφέρον να μειώσουν τις κλιματικές υποχρεώσεις, όπως εταιρείες στους τομείς του πετρελαίου, του φυσικού αερίου, των πετροχημικών προϊόντων και της αυτοκινητοβιομηχανίας, καθώς και στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Δεδομένης της τρέχουσας κλιματικής κρίσης και των δυσμενών επιπτώσεών της στους ανθρώπους και το περιβάλλον, αυτό εγείρει ανησυχίες σχετικά με το κατά πόσον η δέσμη μέτρων Omnibus θα αποτελέσει οπισθοδρόμηση όσον αφορά τις κλιματικές πολιτικές.

Προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα πρέπει να είναι η εφαρμογή των πολιτικών και όχι η απορρύθμισή τους

Εάν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανησυχεί πραγματικά για την ανταγωνιστικότητα και τη μείωση του κανονιστικού φόρτου, καθώς και για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την κλιματική δικαιοσύνη, θα πρέπει να εξετάσει τρόπους αποτελεσματικής εφαρμογής των μέσων βιωσιμότητας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί εύκολα με την κατάρτιση κατευθυντήριων γραμμών για την παροχή βοήθειας στις εταιρείες και τις αρχές των κρατών μελών, όπως ορίζεται στην οδηγία σχετικά με την εταιρική δέουσα επιμέλεια όσον αφορά τη βιωσιμότητα, καθώς και με την ανάπτυξη μηχανισμών χρηματοδότησης και ικανοτήτων. Η προσέγγιση αυτή θα ανταποκριθεί στις κριτικές οι οποίες διατυπώνονται στην έκθεση Draghi σχετικά με την έλλειψη καθοδήγησης για τη διευκόλυνση της εφαρμογής της ενωσιακής νομοθεσίας περί βιωσιμότητας.

Τέλος, η συγκαλυμμένη αναδιατύπωση ζωτικών κανονισμών περί βιωσιμότητας κεκλεισμένων των θυρών, μαζί με ορισμένες από τις μεγαλύτερες εταιρείες στον κόσμο, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί πορεία προς την επίτευξη πραγματικής ανταγωνιστικότητας. 

Η Andriana Loredan είναι υπεύθυνη πολιτικής στον Ευρωπαϊκό Συνασπισμό για την Εταιρική Δικαιοσύνη και συμμετέχει στην προώθηση της οδηγίας σχετικά με την εταιρική δέουσα επιμέλεια όσον αφορά τη βιωσιμότητα από την πρώτη δημοσίευση της πρότασης το 2022. Στο παρελθόν εργάστηκε επί του θέματος των επιχειρήσεων και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με γνώμονα την καταναγκαστική εργασία, στη Διεθνή Οργάνωση κατά της Δουλείας.