Τον Δεκέμβριο η ΕΟΚΕ διοργάνωσε την προβολή της ταινίας «Under the Grey Sky» με θέμα το δυσβάσταχτο προσωπικό τίμημα το οποίο κλήθηκαν να καταβάλουν οι Λευκορώσοι δημοσιογράφοι που μετέδωσαν τις πολιτικές αναταραχές στη χώρα τους

Η πρώτη ταινία μεγάλου μήκους της Πολωνολευκορωσίδας κινηματογραφίστριας Mara Tamkovich «Under the Grey Sky» αφηγείται τη συνταρακτική ιστορία της Λένας, μιας Λευκορωσίδας δημοσιογράφου που καταλήγει στη φυλακή επειδή μεταδίδει ζωντανά την κυβερνητική καταστολή των ειρηνικών διαδηλώσεων στην πλατεία των Αλλαγών στο Μινσκ. Βρισκόμαστε στο έτος 2020 και ένα πρωτοφανές κύμα διαδηλώσεων σαρώνει τη Λευκορωσία μετά την εκλογική νοθεία που έφερε στην εξουσία για έκτη φορά τον Aleksandr Lukashenko.

Η Lena και η οπερατέρ της, η Olya, συλλαμβάνονται επειδή συνεχίζουν να βιντεοσκοπούν τις διαδηλώσεις, παρά το γεγονός ότι παρακολουθούνται από μη επανδρωμένο αεροσκάφος της αστυνομίας. Σε ένα καφκικής έμπνευσης θέατρο του παραλόγου, η Lena κατηγορείται αρχικά για υποκίνηση ταραχών και διατάραξη των δημόσιων συγκοινωνιών, αλλά σύντομα οι κατηγορίες μετατρέπονται σε έσχατη προδοσία. Η ποινή της επταήμερης διοικητικής κράτησης την οποία υποτίθεται ότι έπρεπε να εκτίσει μετατρέπεται σε ποινή φυλάκισης οκτώ ετών κατόπιν δίκης κεκλεισμένων των θυρών. Η συνεργάτιδά της τιμωρείται με ποινή φυλάκισης δύο ετών. Ο σύζυγος της Lena, ο Ilya, ο οποίος έχει επίσης μπει στο στόχαστρο της καθεστωτικής αστυνομίας, προσπαθεί απεγνωσμένα να τη βγάλει από τη φυλακή, προσπαθώντας μέχρι και να πείσει τη Lena να ομολογήσει την ενοχή της με αντάλλαγμα την απελευθέρωσή της. Αυτό όμως είναι αδύνατο για τη Lena.

Η ταινία αντλεί έμπνευση από την πραγματική ιστορία της Λευκορωσίδας δημοσιογράφου του τηλεοπτικού σταθμού Belsat Katsiaryna Andreyeva, του συζύγου της Ihar Iljash και της συνεργάτιδάς της Darya Chultsova. Μολονότι η Darya εξέτισε τη διετή ποινή της, τόσο η Katsiaryna όσο και ο Ihar βρίσκονται επί του παρόντος στη φυλακή, με την Katsiaryna να εκτίει παρατεταμένη ποινή φυλάκισης οκτώ ετών και τριών μηνών. Δεν πρόκειται για μοναδική περίπτωση: στο τέλος του 2024, η Ένωση Δημοσιογράφων της Λευκορωσίας ανέφερε ότι 45 εργαζόμενοι στα μέσα ενημέρωσης εξακολουθούν να είναι φυλακισμένοι. Πολλοί αντιμετωπίζουν πιέσεις ακόμη και αφού εγκαταλείψουν τη χώρα.

Η παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας πραγματοποιήθηκε στο φεστιβάλ της Tribeca στη Νέα Υόρκη, τον Ιούνιο του 2024.

Στις 13 Δεκεμβρίου, η ταινία προβλήθηκε στην Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) παρουσία της κ. Tamkovich, στο πλαίσιο σεμιναρίου σχετικά με τον ρόλο των ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης της Λευκορωσίας όσον αφορά την προώθηση μιας ανθεκτικής και δημοκρατικότερης κοινωνίας.

Το EESC Info συζήτησε με την κ. Tamkovich σχετικά με την ταινία:

Με πόση ακρίβεια καταγράφει η ταινία τα πραγματικά γεγονότα και τις συνέπειες που υπέστη η Katsiaryna Andreyeva; Χρησιμοποιήσατε πραγματικό υλικό από τις διαδηλώσεις του 2020 και την υπόθεση της κ. Andreyeva;

Στην ταινία χρησιμοποιείται πολλές φορές πραγματικό υλικό. Η διαδήλωση που μεταδίδεται από τις πρωταγωνίστριες στην αρχή της ταινίας βιντεοσκοπήθηκε από την κ. Andreyeva και την κ. Chultsova· οι πραγματικές εικόνες ενσωματώθηκαν στη σκηνή της ταινίας. Η σύλληψη του Raman Bandarenka, την οποία βλέπουν οι πρωταγωνίστριες στον φορητό υπολογιστή τους, είναι επίσης πραγματική (σημ. της σύνταξης: ο ακτιβιστής Raman Bandarenka ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου από μασκοφόρους ταραξίες όταν παρενέβη για να τους σταματήσει τη στιγμή που αφαιρούσαν κάποιες κόκκινες και λευκές κορδέλες οι οποίες συμβόλιζαν τη σημαία της Λευκορωσίας πριν από τη σοβιετική κατοχή). Στο τέλος της ταινίας, εν είδει επιλόγου, παρουσιάζω μια σειρά πλάνων από τις ζωντανές μεταδόσεις της Katsiaryna κατά τις διαδηλώσεις.

Σε γενικές γραμμές, το σενάριο ακολουθεί αρκετά πιστά την πραγματικότητα, τον τρόπο σύλληψης και δίωξης των δημοσιογράφων και τις ποινές που τους επιβλήθηκαν. Στόχος μου όμως δεν ήταν να αποτυπώσω επακριβώς τα γεγονότα, αλλά να απεικονίσω το συναισθηματικό βάρος των επιλογών που έπρεπε να κάνουν οι πρωταγωνιστές και τις οδυνηρές επιλογές που έπρεπε να αντιμετωπίσουν. Οι χαρακτήρες έχουν διαφορετικά ονόματα ώστε να δημιουργηθεί κάποια απόσταση ανάμεσα σε αυτούς και τα αληθινά πρόσωπα, αλλά και για να κληθεί το κοινό να αντιληφθεί την ιστορία αυτή ως μία από πολλές, ως αλληγορία για την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει όλη η χώρα. 

Γνωρίζει το ευρύτερο κοινό στη Λευκορωσία τι συνέβη στην κ. Andreyeva και σε άλλους δημοσιογράφους όπως η ίδια; Γνωρίζετε πόσοι άνθρωποι αντιμετώπισαν τις ίδιες ή παρόμοιες καταστάσεις;

Οι πολιτικές συλλήψεις και η καταστολή στη Λευκορωσία είναι τόσο ευρείας κλίμακας που είναι δύσκολο να μην γνωρίζει κανείς τι συμβαίνει. Τουλάχιστον 130.000 άτομα έχουν υποστεί διάφορες μορφές καταστολής και περίπου 500.000 εγκατέλειψαν τη χώρα μετά το 2020. Τα φαινόμενα αυτά είναι πολύ μεγάλης κλίμακας για να παραμείνουν κρυφά.

Ο επίσημος αριθμός πολιτικών κρατουμένων (εκείνων που διώκονται ή έχουν καταδικαστεί ποινικά) στη Λευκορωσία παραμένει σταθερά στα 1.300 άτομα περίπου τα τελευταία χρόνια, αλλά αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι εκατοντάδες, αν όχι χιλιάδες, άτομα έχουν ήδη εκτίσει την ποινή τους, ορισμένα αποφυλακίστηκαν νωρίτερα, ενώ πολλά πρόσφατα καταδικασμένα άτομα φοβούνται να διεκδικήσουν το καθεστώς του πολιτικού κρατουμένου. Πρόκειται για μια βιομηχανική αλυσίδα καταστολής σε διαρκή κίνηση, με νέους κρατουμένους που αντικαθιστούν όσους απελευθερώνονται. 

Ποιο ήταν το κύριο κίνητρο για τη δημιουργία αυτής της ταινίας; Τι ελπίζετε να επιτύχετε με αυτήν;

Ως Λευκορωσίδα ένιωσα έντονα την ανάγκη να κάνω κάτι, όταν το καθεστώς της Λευκορωσίας κατέστειλε βάναυσα τις διαδηλώσεις του 2020. Ως πρώην δημοσιογράφος ταυτίστηκα έντονα με την οπτική γωνία των χαρακτήρων μου. Ως σκηνοθέτρια διέκρινα μια συνταρακτική και βαθιά συγκινητική ιστορία την οποία έπρεπε οπωσδήποτε να διηγηθώ. 

Ποιο κύριο μήνυμα ή συναίσθημα ελπίζετε ότι θα αποκομίσουν οι θεατές από την ταινία σας;

Ελπίζω με όλη μου την καρδιά ότι οι άνθρωποι θα σκεφτούν τι είναι πραγματικά η ελευθερία, ποιο μπορεί να είναι το κόστος της και αν όντως εκτιμούν αυτά που έχουν. Ελπίζω να μην ξεχάσουν την Katsiaryna, τον Ihar και κάθε άτομο που είναι φυλακισμένο, καθώς η ελευθερία είναι κάτι που πολλοί άνθρωποι θεωρούν δεδομένο εδώ στην Ευρώπη. 

Τι πρέπει να κάνει η ΕΕ —τα θεσμικά της όργανα, η κοινωνία των πολιτών, οι δημοσιογραφικές ενώσεις, οι ενώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και οι εθνικές κυβερνήσεις — για να βοηθήσει;

Καλώ την ΕΕ να μην ξεχάσει τη Λευκορωσία και να μην την ξεγράψει ως χαμένη υπόθεση. Η στήριξη της ΕΕ είναι αυτή που επιτρέπει στον πολιτισμό, στα μέσα ενημέρωσης και στην κοινωνία των πολιτών μας να επιβιώσουν υπό αυτή την τεράστια πίεση και, μολονότι μπορεί να φαίνεται μακροπρόθεσμη επένδυση, ο χρόνος θα δείξει ότι αξίζει.