Het maatschappelijk middenveld kan kloven overbruggen en schadelijke polarisatie tegengaan

In een tijd waarin onze samenlevingen kampen met groeiende polarisatie en afbrokkelend vertrouwen in democratische instellingen, moet het maatschappelijk middenveld opstaan. Polarisatie is op zich niet altijd negatief, want uiteenlopende meningen zijn goed voor het democratische debat, maar als polarisatie leidt tot vijandigheid, desinformatie en verdeeldheid worden de fundamenten van onze democratie erdoor aangetast.

Tijdens de Week van het maatschappelijk middenveld van dit jaar passeerden bijzondere initiatieven ter bestrijding van schadelijke polarisatie de revue. Met de EESC-prijs voor het maatschappelijk middenveld hebben we organisaties in de schijnwerpers gezet die zich bezighouden met mediawijsheid, het tegengaan van desinformatie en het bevorderen van de dialoog tussen de generaties. Het zijn de projecten van dit soort organisaties die we moeten ondersteunen om veerkrachtige en hechte samenlevingen te kunnen opbouwen.

Overal in Europa is sprake van toenemende maatschappelijke versplintering. We staan voor tal van uitdagingen: economische ongelijkheid, sociale uitsluiting, digitale desinformatie en politiek extremisme. De opkomst van populistische bewegingen in heel Europa de afgelopen jaren, de krimpende pluriformiteit van de media en het afkalvende vertrouwen in instellingen illustreren hoe polarisatie ontevredenheid aanwakkert. Deze ontwikkelingen ondermijnen de democratische structuren en hollen de sociale cohesie uit. Dan is het maatschappelijk middenveld niet alleen meer een deelnemer aan het democratische proces – het is de hoeder van de veerkracht daarvan.

Maatschappelijke organisaties zijn al lange tijd voorvechters van de democratische waarden. Ze fungeren als bemiddelaars, brengen mensen met uiteenlopende meningen samen, weerleggen desinformatie en bevorderen een geïnformeerd publiek debat. Ze bieden een platform voor hen die zich niet gehoord voelen en ijveren voor inclusief beleid dat kloven overbrugt in plaats van ze te verdiepen. Via maatschappelijke betrokkenheid, op feiten gebaseerde discussies en initiatieven die verdraagzaamheid stimuleren, draagt het maatschappelijk middenveld actief bij aan het bestrijden van krachten die verdeeldheid zaaien.

Het EESC is er stellig van overtuigd dat het verstevigen van participatie en dialoog de enige weg voorwaarts is. We zien dit elke dag in ons werk: onze leden, die werkgevers, vakbonden en ngo’s vertegenwoordigen, gaan stevige debatten aan, maar altijd met het doel om punten van overeenstemming te vinden. Onze kracht ligt in het streven naar consensus en dit model moet in heel Europa worden verspreid.

Het maatschappelijk middenveld moet in staat worden gesteld om zijn rol bij de bestrijding van polarisatie volledig te vervullen. Dit betekent dat de toegang van maatschappelijke organisaties tot financiering moet worden gewaarborgd, dat hun handelingsvrijheid moet worden beschermd en dat een klimaat moet worden bevorderd waarin hun bijdrage aan de democratie erkenning en waardering krijgt. Participatie-instrumenten, of het nu gaat om burgerraadplegingen, grassrootsinitiatieven of verschillende soorten overlegdemocratie, moeten worden versterkt om ervoor te zorgen dat mensen zich bij de besluitvorming betrokken voelen.

Voor de toekomst van Europa is het doorslaggevend dat zijn burgers zich vertegenwoordigd, betrokken en gehoord voelen. Het maatschappelijk middenveld is geen democratische accessoire – het vormt de ruggengraat van de democratie. In deze tijd van verdeeldheid moeten we maatschappelijke organisaties de instrumenten, erkenning en ruimte geven die ze nodig hebben om onze democratische waarden te blijven verdedigen. Door dialoog te bevorderen, sociale integratie te stimuleren en extremisme te bestrijden kan het maatschappelijk middenveld de kracht zijn die polarisatie verandert van een bron van conflict in een aanjager van constructief debat en sociale vooruitgang.

Laten we ons er samen voor inspannen dat verdeeldheid niet onze toekomst bepaalt. Laten we dus werken aan een Europa waar de diversiteit van meningen onze eenheid versterkt, waar betrokkenheid het vertrouwen herstelt en waar het maatschappelijk middenveld het voortouw neemt om kloven te overbruggen.

Oliver Röpke

Voorzitter van het EESC