Het Lapinlahti-ziekenhuis, de eerste psychiatrische instelling van Finland die 170 jaar lang het vlaggenschip was voor de geestelijke gezondheidszorg in het land, stond in 2013 al enkele jaren leeg en was in de vergetelheid geraakt. Een groep geestelijke-gezondheidsactivisten kwam toen op het idee om het vervallen erfgoed om te toveren tot een open centrum voor geestelijke gezondheid, cultuur en kunst. Siru Valleala van Pro Lapinlahti, de vereniging die het centrum beheert, legt uit dat Lapinlahden Lähde nu in de eerste plaats een inclusief centrum is waar geen plaats is voor stigmatisering en vooroordelen en waar iedereen zich welkom voelt.

Wat heeft u ertoe aangezet uw project te starten?

Het Lapinlahti-ziekenhuis, de eerste psychiatrische instelling van Finland, die werd gebouwd in 1841, stond in 2013 leeg en de stad Helsinki had geen plannen voor het gebouw. Niemand bekommerde zich om dit in een prachtig park gelegen historische erfgoed dat steeds verder in verval raakte. Bezorgd over deze tragische situatie begon een groep geestelijke-gezondheidsactivisten zich luidop af te vragen of het niet mogelijk zou zijn het Lapinlahti-ziekenhuis en het park om te toveren tot een open centrum voor geestelijke gezondheid, cultuur en kunst.

Dat was het begin van wat vandaag de dag bekend staat als Lapinlahden Lähde - “de bron van Lapinlahti”.  Het activiteitenprogramma verwijst naar de historische en architecturale betekenis van het gebied in het hart van de baai van Lapinlahti, en put inspiratie uit 170 jaar geestelijke gezondheidszorg. De focus werd verlegd van het behandelen van ziekten naar het bevorderen van het welbevinden van burgers uit alle lagen van de bevolking. Lapinlahden Lähde is nu het levende bewijs dat de inspanningen om stigma’s uit te bannen resultaat opleveren en dat er een paradigmaverschuiving naar een positieve aanpak plaatsvindt.

In het verleden was Lapinlahti het vlaggenschip van de psychiatrie, waar de geestelijke gezondheidszorg voortdurend in ontwikkeling was. De activisten van de Pro Lapinlahti Mental Health Association – de vereniging voor geestelijke gezondheid die werd opgericht in 1988, toen Lapinlahti nog een ziekenhuis was – hadden echter iets heel anders voor ogen: zij wilden in het licht van de kennis die we in de 21e eeuw tot onze beschikking hebben een innovatief centrum voor het bevorderen van geestelijke gezondheid oprichten en zo een plek in het leven roepen die de belichaming zou zijn van de concrete paradigmaverschuiving van het behandelen van geestesziekten naar het bevorderen van geestelijk welbevinden.

Wat waren de reacties op uw project? Hebt u feedback gekregen van de mensen die u hebt geholpen?  Kunt u daar een voorbeeld van geven?

Het was in het begin niet gemakkelijk om bezoekers te lokken. Het gebouw was 170 jaar lang in gebruik geweest als psychiatrisch ziekenhuis en was al die tijd gesloten voor het publiek. Hoewel er zeker geen gebrek was aan belangstelling en nieuwsgierigheid, was het moeilijk om mensen ervan te overtuigen dat ze welkom waren om een kijkje te komen nemen. Langzaam maar zeker echter begonnen mensen deel te nemen aan de activiteiten en evenementen. Vrijwilligers gingen enthousiast mee aan de slag en het publiek droeg nieuwe ideeën aan. Kunstenaars en uitvoerende artiesten stelden hun werk tentoon en zetten culturele evenementen op touw in Lapinlahden Lähde, en vandaag de dag organiseren we elk jaar meer dan 400 evenementen en zo’n 50 à 60 kunsttentoonstellingen. Lapinlahti is een open huiskamer geworden voor iedereen in Helsinki, waar we ons elke dag weer inzetten voor het geestelijk welbevinden en het uitbannen van eenzaamheid en sociale uitsluiting.

“Toen ik betrokken raakte bij dit initiatief vond ik het heerlijk dat ik hier kon zijn en kon helpen om deze plek nieuw leven in te blazen ... hier verdwijnen alle beslommeringen." (Cresswell-Smith et al 2022)

Het Lapinlahti-ziekenhuis wordt vandaag de dag gezien als een bijzonder veilige en inclusieve plek, waar je je altijd welkom voelt, ongeacht of je een goede of slechte dag hebt of in wat voor situatie je zit. Lapinlahti was niet voor niets een psychiatrisch ziekenhuis. Hier mag je je kwetsbaar opstellen, en de openheid over geestelijke gezondheidsproblemen is absoluut uniek. Er heerst hier een sterk gemeenschapsgevoel en iedereen kan in alle veiligheid op zoek gaan naar zijn eigen sterke punten. Voor stigmatisering en discriminatie is bij Lapinlahden Lähde geen plaats, en we zijn er trots op dat we iedereen bij ons project betrekken.

De activiteiten van Lapinlahti zijn ontwikkeld in samenwerking met de eigenaar, de stad Helsinki, wat van meet af aan een voorwaarde was voor de realisatie van het project. Er worden momenteel ingrijpende politieke beslissingen genomen over het toekomstige eigendom van het gebied, en we hopen dat het succes van de huidige activiteiten daarbij ten volle zal worden meegewogen.

Hoe gaat u deze specifieke financiering gebruiken om de gemeenschap verder vooruit te helpen? Staan er al nieuwe projecten op stapel?

We zullen onze activiteiten blijven ontwikkelen, zodat nog meer mensen kunnen deelnemen en de vruchten kunnen plukken van onze inspanningen. We hebben onlangs een boeiend project gelanceerd voor mensen die herstellen van psychische aandoeningen, dat bedoeld is om ervoor te zorgen dat zij vlotter toegang krijgen tot culturele activiteiten, en daar zelfs recht op zouden hebben. Meer specifiek willen we mensen helpen om hun eigen manier te vinden om zich cultureel te uiten en om uit te zoeken wat voor hen werkt op het gebied van mentaal welbevinden, cultuur en kunst. Dat is waar we het royale prijzengeld voor zullen gebruiken.

Op geestelijke gezondheidsproblemen rust vaak een stigma. Wat voor soort collectieve actie is er volgens u nodig om dit tegen te gaan? Kan kunst helpen om ervoor te zorgen dat mensen met psychische gezondheidsproblemen sterker in hun schoenen staan?      

We moeten activiteiten aanbieden waarbij mensen met verschillende ervaringen en achtergronden elkaar kunnen ontmoeten. Dankzij activiteiten waarbij niet wordt uitgegaan van de gezondheidssituatie of levensomstandigheden van mensen worden unieke ontmoetingen mogelijk gemaakt en kunnen mensen met verschillende achtergronden hechte relaties aangaan. Door op verschillende manieren, bv. via kunst, te kijken naar geestelijke gezondheid, zijn het bewustzijn en het begrip vergroot. Kunst brengt mensen samen op een heel bijzondere manier en biedt nieuwe handvatten om ook pijnlijke kwesties aan te pakken. Via kunst kunnen mensen uiting geven aan hun gevoelens en krijgen zij de kans gezien en gehoord te worden. Dat laatste geeft mensen kracht en kan hun leven en kijk op zichzelf veranderen.