Daniela Vancic

Europejska inicjatywa obywatelska jest naprawdę wyjątkowa: nigdzie indziej na świecie nie istnieje takie narzędzie pozwalające obywatelom wpływać bezpośrednio na prawodawstwo. Jednak nadal czeka ona na zasłużone uznanie, pisze Daniela Vancic, kierowniczka ds. polityki europejskiej i rzecznictwa w Democracy International, która podzieliła się trzema pomysłami na zwiększenie skuteczności europejskiej inicjatywy obywatelskiej.

Europejska inicjatywa obywatelska (EIO) jest jednym z najpotężniejszych narzędzi demokratycznych UE, drugim po wyborach europejskich. Dzięki zaangażowaniu ponad 20 mln obywateli przez 13 lat od czasu jej ustanowienia EIO okazała się istotną platformą uczestnictwa. Pomimo swojego potencjału rzadko cieszy się jednak uznaniem, na jakie zasługuje.

Oto dlaczego europejska inicjatywa obywatelska jest ważna – i trzy pomysły, jak zwiększyć jej skuteczność.

Rola EIO w spolaryzowanym świecie

Co sprawia, że europejska inicjatywa obywatelska jest naprawdę wyjątkowa? Nie ma drugiego takiego narzędzia na świecie. EIO umożliwia obywatelom wywieranie bezpośredniego wpływu na prawodawstwo dzięki poparciu obywateli z co najmniej siedmiu państw członkowskich UE. W czasach, gdy rośnie polaryzacja polityczna, europejska inicjatywa obywatelska stanowi istotny pomost między obywatelami a decydentami politycznymi, wspierając współpracę, budując powiązania i napędzając rzeczywiste zmiany.

Jej głównym celem jest zachęcanie ludzi do angażowania się w kształtowanie polityki. Dzięki niej spotykają się różne grupy; pozwala ona inicjować debatę publiczną i wzmacniać głosy na scenie europejskiej. Na przykład inicjatywa My Voice, My Choice, w ramach której zebrano niedawno ponad milion podpisów, zmobilizowała sieć działaczy, organizacji i osobistości publicznych (w tym postaci międzynarodowych, takich jak Barack Obama) i wywołała szerszą dyskusję na temat podstawowych wartości. Tego rodzaju mobilizacja tworzy trwałą wartość dla samej demokracji, a także dla przedmiotowej sprawy.

Ważne są terminowe działania

Europejska inicjatywa obywatelska ma ogromny potencjał demokratyczny, ale aby w pełni go uwolnić, niezbędne są terminowe działania ze strony instytucji UE. Chociaż niektóre inicjatywy, takie jak kampania End the Cage Age, doprowadziły do pozytywnych zmian w polityce UE, często mija wiele czasu między poparciem opinii publicznej dla EIO a związanymi z nią działaniami legislacyjnymi. Może to być frustrujące dla społeczeństwa obywatelskiego i dla obywateli, którzy mogą stracić zaufanie do tego procesu.

Aby utrzymać dynamikę, UE powinna rozważyć przyspieszenie realizacji tych EIO, które otrzymują przytłaczające poparcie publiczne. Chociaż proces prawodawczy UE wymaga czasu, to gdy europejska inicjatywa obywatelska ma wyraźne i powszechne poparcie, należy jej poświęcić szczególną uwagę. Obywatele powinni mieć możliwość szybkiego przekształcenia swoich pomysłów w działania, co sprawi, że EIO stanie się katalizatorem terminowych zmian, a także narzędziem wywierania wpływu.

Rola organizacji społeczeństwa obywatelskiego w dążeniu do reformy europejskiej

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego zawsze znajdowały się w centrum EIO, mobilizując obywateli i uświadamiając im potencjał tego narzędzia. Organizacje takie jak Democracy International od samego początku odgrywały kluczową rolę w opracowywaniu i wspieraniu EIO. Jednak rola społeczeństwa obywatelskiego jest szersza.

Organizacje te muszą nadal opowiadać się za reformami, które mogą wzmocnić EIO jako instrument demokratyczny. Na przykład EIO powinna umożliwiać proponowanie zmian w traktatach UE, co jest dotąd niedostępne, ale może mieć głęboki wpływ na przyszłość Europy. Trwają dyskusje na temat reformy traktatów i coraz częściej przyjmuje się, że UE potrzebuje traktatu, który będzie w stanie sprostać wyzwaniom i możliwościom naszych czasów, w związku z czym ważniejsze niż kiedykolwiek jest rozszerzenie europejskiej inicjatywy obywatelskiej w celu zapewnienia obywatelom miejsca przy stole negocjacyjnym.

Pozwólmy, by europejska inicjatywa obywatelska była źródłem inspiracji dla polityki

Podnieśmy poziom ambicji europejskiej inicjatywy obywatelskiej. Jednym z pomysłów na uwolnienie jej pełnego potencjału jest uwzględnienie EIO, nawet jeśli nie spełniają one formalnych kryteriów. Nie każdy świetny pomysł przekroczy próg miliona podpisów, ale nie oznacza to, że nie jest warty rozważenia. Prowadzenie kampanii na rzecz europejskiej inicjatywy obywatelskiej nie jest łatwe, zwłaszcza gdy wiąże się z ponadnarodowymi, wielojęzycznymi działaniami w wielu krajach. Nawet najlepsze pomysły mogą jednak nie zmobilizować zasobów pozwalających sprostać wyśrubowanym kryteriom europejskiej inicjatywy obywatelskiej.

Na przykład inicjatywa w sprawie jednolitej taryfy komunikacyjnej z 2012 r. nie był skuteczną europejską inicjatywą obywatelską według standardowej definicji, ale zainspirowała politykę „Roam Like at Home”, która weszła w życie pięć lat później z korzyścią dla milionów mobilnych Europejczyków mogących obecnie korzystać z roamingu transgranicznego bez opłat. Pokazuje to, że nawet europejskie inicjatywy obywatelskie, które nie osiągają celu odpowiedniej liczby podpisów, mogą spowodować zmianę polityki. UE powinna być otwarta na wszystkie pomysły obywateli, nawet te, które nie osiągają miliona podpisów, oraz na wykorzystywanie ich jako źródła inspiracji dla przyszłego prawodawstwa.

Główne wnioski

Europejska inicjatywa obywatelska jest niezwykle cennym narzędziem wzmacniania demokracji w Europie, zwłaszcza w czasach, gdy wartości demokratyczne są zagrożone na całym świecie. Umożliwia ona obywatelom przekazywanie swoich pomysłów na szczeblu UE, mobilizowanie wsparcia publicznego i wywieranie znaczącego wpływu. EIO ma już ponad dziesięć lat, nadszedł zatem czas, by zastanowić się nad tym wyjątkowym narzędziem i stworzyć silniejsze i bardziej bezpośrednie powiązania między obywatelami a instytucjami.

Dzięki stałemu wsparciu społeczeństwa obywatelskiego EIO może pomóc w budowaniu bardziej partycypacyjnej i reaktywnej Unii Europejskiej, wzmacniając jej pozycję światowego lidera demokracji.

Daniela Vancic jest kierowniczką ds. polityki europejskiej i rzecznictwa w Democracy International, gdzie od 2017 r. jest orędowniczką demokracji uczestniczącej i bezpośredniej. Ma ponaddziesięcioletnie doświadczenie w procesach uczestnictwa obywatelskiego i jest uznaną ekspertką w dziedzinie europejskiej inicjatywy obywatelskiej. W 2022 r. współredagowała książkę „Complementary Democracy: The Art of Deliberative Listening”