Op 17 en 18 oktober heeft het Europees Economisch en Sociaal Comité (EESC) zijn belangrijkste jaarlijkse communicatie-evenement “Connecting EU” gehouden, waar communicatoren van maatschappelijke organisaties bijeenkomen. Onder de titel “Een bastion van democratie: journalistiek helpen overleven en floreren" richtte het seminar zich dit jaar op de huidige situatie van de media en hun plaats in de samenleving. Tijdens het seminar werd erop gewezen dat journalisten steeds meer onder druk staan van regeringen en particuliere belangen die de mediavrijheid beknotten Naast de bekende obstakels worden zij nu geconfronteerd met de opkomst van generatieve AI, die, ondanks de voordelen ervan, de economische grondslagen van de journalistiek bedreigt.

"Wat is waarheid? Deze eeuwenoude vraag is weer actueel met AI, gelet op het nepnieuws, samenzweringstheorieën en autoritaire regimes, die alle systematisch een weloverwogen debat, nauwkeurigheid en respectvolle discussie ondermijnen. Het is hoog tijd dat we bijeenkomen om te zoeken naar vragen en antwoorden die ons binnen de EU verenigen”, aldus de voorzitter van het EESC, Oliver Röpke.

“Weinigen hadden 20 jaar geleden kunnen voorspellen dat in 2024 de meesten van ons niet langer de ochtendkrant zouden lezen bij de koffie, maar het nieuws op hun telefoon via nieuwssites en steeds meer ook via sociale media tot zich zouden nemen”, zei Aurel Laurențiu Plosceanu, vicevoorzitter van het EESC voor communicatie. “Maar achter nieuwe uitdagingen blijven oude uitdagingen schuilgaan.” Journalisten vechten nog steeds tegen hun oude vijanden: censuur, ondoorzichtig eigendom van de media, onvoldoende financiering en beperkende mediawetten, om er maar een paar te noemen.”

Ricardo Gutiérrez, secretaris-generaal van de Europese Federatie van Journalisten, benadrukte dat het werk van journalisten moet worden behandeld als een “openbare dienst” of “publiek goed” dat wordt bedreigd door economische uitdagingen, intimiderende rechtszaken (SLAPP’s) en direct geweld (14 journalisten vermoord in de EU sinds 2015).

“Journalistiek wordt een gevaarlijker beroep dan ooit”, aldus Jerzy Pomianowski, uitvoerend directeur van het Europees Fonds voor Democratie, onder verwijzing naar de vervolging van journalisten in Belarus. Andrey Gnyot, een Belarussische cineast, activist en journalist die huisarrest heeft in Belgrado en dreigt te worden uitgeleverd, deelde in zijn videoboodschap mee dat "de poging om de waarheid en het fatsoen met grof geweld te vernietigen" de grootste bedreiging voor de journalistiek vormt.” Ook de Belarussische journalist Hanna Liubakova, bij verstek veroordeeld tot tien jaar gevangenisstraf, merkte op dat er in Belarus 33 journalisten gevangen zitten en dat zelfs een abonnement op haar socialemediakanaal kan leiden tot gevangenisstraf.

Dr. Alexandra Borchardt, senior journalist, onafhankelijk adviseur, media-onderzoeker en hoofdauteur van het EBU-rapport “Trusted Journalism in the Age of Generative AI”, maakte wat zij noemde de “provocerende” opmerking dat “journalistiek en generatieve AI op gespannen voet staan met elkaar omdat journalistiek over feiten gaat en generatieve AI op kansberekening is gebaseerd, dus niet over feiten gaat”. Daarom moet AI op feiten worden gecontroleerd,” zei ze in haar thematoespraak “Trusted Information in the Age of Generative AI”.

Mevrouw Borchardt waarschuwde de media voor een “digitale kloof”, waarbij een deel van de samenleving het tijdperk van AI omarmt en de rest zich hiertegen verzet. Als de media zich niet aanpassen, dreigen ze het onderspit te delven in de strijd om AI te gebruiken om te moderniseren en om het publiek te bereiken. Eén van de uitdagingen voor de media als gevolg van generatieve AI is het verlies van zichtbaarheid voor journalisten in een op AI gebaseerd bedrijfsmodel en het gebrek aan controle over inhoud.

De overdaad aan informatie die AI massaal kan produceren, kan leiden tot overbelasting van het publiek. “Willen jongeren nog journalist worden als ze moeten concurreren met AI?” vroeg mevrouw Borchardt. (ll)