W 15. edycji Nagrody EKES-u dla Społeczeństwa Obywatelskiego wyróżniono trzy organizacje – ze Słowacji, Belgii i Francji – za inspirujące sposoby przeciwdziałania negatywnej polaryzacji w całej Europie. Listę zwycięzców ogłoszono 20 marca, na ceremonii wręczenia nagród podczas Tygodnia Społeczeństwa Obywatelskiego.  

Nagroda pieniężna została podzielona między trzy zwycięskie organizacje. Pierwsza z nich otrzymała 14 tys. EUR, a kolejne dwie – po 9 tys. EUR.

PIERWSZE MIEJSCE: Słowackie Stowarzyszenie Debat za Olimpiadę Krytycznego Myślenia.

Słowackie Stowarzyszenie Debat jest organizacją pozarządową na Słowacji. Jej misją jest promowanie postawy otwartości i krytycznego myślenia, a także aktywnego obywatelstwa wśród słowackiej młodzieży. Stowarzyszenie realizuje szereg programów dla młodych ludzi, w których uczy oceniać fakty i opinie, formułować własne argumenty i krytycznie śledzić treści mediów, aby docierać do wiarygodnych źródeł informacji. W ten sposób tworzy przestrzeń otwartej i publicznej debaty na temat kluczowych wyzwań stojących przed słowackim społeczeństwem.

Jednym z najbardziej udanych programów, który wystartował w 2021 r., są Olimpiady Krytycznego Myślenia. Ta innowacyjna inicjatywa przyjęła się już na dobre w szkolnym krajobrazie Słowacji: w ubiegłym roku uczestniczyło w niej prawie 9 tys. uczniów z ponad 300 szkół. Olimpiada wyrabia czujność na informacje wprowadzające w błąd. Tymczasem dezinformacja jest na Słowacji plagą – aż 61% Słowaczek i Słowaków nie ufa mediom, a ponad połowa wierzy w różne teorie spiskowe. Olimpiada Krytycznego Myślenia wychodzi naprzeciw temu wyzwaniu i uczy korzystania z mediów oraz zmienia nawyki konsumpcyjne młodych ludzi.

Konkurs adresowany jest do uczniów w trzech grupach wiekowych (z przedziału 13–18 lat), którzy w trzech rundach mierzą się z rzeczywistymi wyzwaniami medialnymi. Zadania konkursowe są ułożone tak, by odzwierciedlać treści, z którymi uczestnicy faktycznie mogą zetknąć się na co dzień. Uczniowie analizują filmiki na TikToku, sprawdzają treści stworzone przez sztuczną inteligencję, oceniają posty na Instagramie, a także starają się oddzielić rzetelne informacje od tych wprowadzających w błąd. Uczestniczą też w rundzie wystąpień publicznych, podczas której przekonują rówieśników do swych racji.

Olimpiada Krytycznego Myślenia przyczynia się do depolaryzacji społeczeństwa, gdyż uczy tysiące młodych ludzi przyjmować różne punkty widzenia, rozpoznawać stereotypowe myślenie i konstruktywnie wyrażać poglądy – powiedział Richard Vaško, założyciel i koordynator programu. Konkurs w praktyczny sposób rozwija krytyczne myślenie i umiejętności korzystania z mediów, a to uodparnia młodych odbiorców na dezinformację i pozwala im z wyczuciem śledzić debaty społeczne i angażować się w nie.

DRUGIE MIEJSCE: Francuska organizacja Reporters d'Espoirs za program szkoleń w dziedzinie dziennikarstwa Prix Européen Jeunes Reporters d’Espoirs.

Reporterzy Nadziei to francuska organizacja nienastawiona na zysk działająca od 2003 r. Wprowadziła ona metodę tzw. dziennikarstwa rozwiązań, która jest obecnie powszechnie stosowana. Ten model dziennikarstwa stara się odpowiedzieć na wyzwania, przed którymi stoi dziś społeczeństwo. Organizacja zachęca dziennikarzy do tego pozytywnego modelu i wieloma nagrodami wyróżnia najlepsze relacje oraz nowatorskie rozwiązania redakcyjne dziennikarzy i młodzieży.

Europejska Nagroda dla Młodych Reporterów Nadziei (Prix Européen Jeunes Reporters d’Espoirs) to inicjatywa nagradzania i szkolenia francuskojęzycznych dziennikarzy stosujących dziennikarstwo rozwiązań. W ramach interdyscyplinarnego programu, na kursie internetowym prowadzonym we współpracy ze Szkołą Dziennikarstwa w Aix-Marseille kandydaci poznają techniki dziennikarstwa rozwiązań. Każdy uczestnik ma również mentora, z którym doskonali swój warsztat pisania i mówienia oraz prezentowania informacji. Zwycięzcy przyjeżdżają do Paryża na dwudniową imprezę szkoleniową, podczas której spotykają się z innymi dziennikarzami i ekspertami o podobnych poglądach z całej Europy. Sześcioro zwycięzców otrzymuje nagrody o łącznej wartości 10 tys. EUR.

Zwalczanie polaryzacji jest nieodłącznym elementem dziennikarstwa rozwiązań. Ten model pokazuje złożoność świata, wielość podmiotów, które – razem lub niezależnie od siebie – podejmują działania na wszystkich poziomach i we wszystkich krajach. Dziennikarstwo rozwiązań opisuje także możliwości upowszechniania lokalnych inicjatyw – wyjaśnia Gilles Vanderpooten, szef organizacji Reporters d'Espoirs.

Do pierwszych trzech edycji zgłosiło się ponad 400 kandydatów z 25 krajów. A obecna, czwarta już edycja będzie liczyć zapewne ponad 300 zgłoszeń. Dotąd w ramach tego projektu ponad 75 francuskojęzycznych kandydatów miało szansę doskonalić swój warsztat w mowie i w piśmie.

Inicjatywę tę można jednak łatwo wdrożyć także w innych krajach. Zespół Reporters d'Espoirs prowadzi już rozmowy z dziennikarzami w Hiszpanii, we Włoszech i w Belgii na temat współpracy i dalszego rozwijania tej nagrody.

Naszą ambicją jest upowszechnienie tego projektu także poza francuskim obszarem językowym, w innych językach Unii Europejskiej – powiedział Gilles Vanderpooten. W ten sposób coraz więcej młodych ludzi będzie angażować się w „Europę rozwiązań”.

TRZECIE MIEJSCE: FEC Diversité asbl z Belgii za projekt ESCAPE GAME EXTREME DROITE pour se désintoxiquer (Ucieczka od skrajnej prawicy – nie daj się zamulić!)

W Europie i na całym świecie ideologie prawicowe zyskują na sile. Skrajnie prawicowe partie zdobywają coraz większe poparcie i szerzy się populizm. Belgijska organizacja non-profit FEC Diversité opracowała grę dla nauczycieli, związków zawodowych i zwykłych obywateli, aby walczyć z postawami skrajnie prawicowymi.

Ucieczka od skrajnej prawicy – nie daj się zamulić! (ESCAPE GAME EXTREME DROITE pour se désintoxiquer) to gra ewakuacyjna, która w ciekawy sposób pozwala graczom „wyleczyć się” z idei skrajnie prawicowych. Na początku uczestnicy gry są informowani, że zostali zakażeni ideologią skrajnie prawicową i jako odtrutkę muszą wykonać szereg zadań. W trakcie gry przekonują się, jak dalece poglądy skrajnie prawicowe są rozpowszechnione i wzmacniane przez społeczeństwo.

Gra składa się z czterech stref i w każdej z nich gracze muszą poddać się innej próbie. W strefie A poprzez wymianę zdań z 19 obiektami dyskutują o tym, jak postawy skrajnie prawicowe wpływają na środowisko pracy. W strefie B czytają prawdziwe relacje migrantów, aby zrozumieć, jak wyglądała ich podróż do Europy. W strefie C słuchają przemówienia o treściach skrajnie prawicowych, a jednocześnie oglądają odpowiadające im ilustracje. W strefie D zapoznają się ze sprawozdaniem na temat partii skrajnie prawicowej, po czym rozwiązują krzyżówki na ten temat.

Grę prowadzą animatorzy ubrani w kombinezony i maski gazowe, mówiący zniekształconym głosem. Zadania zaprojektowano tak, by angażowały wszystkie pięć zmysłów i bezpośrednio oddziaływały na uczestników, wyczulając ich na zagrożenie dla demokracji w Europie.

Inicjatywę rozpoczęto w czerwcu 2023 r. i od tego czasu „odtruto” prawie tysiąc uczestników. Informację o nowatorskiej grze przekazywano w związkach zawodowych, wśród pracowników, w organizacjach i szkołach w Belgii i poza nią. Chętni przyjeżdżali nawet z Francji i Bułgarii, aby zmierzyć się z zadaniami – i odtworzyć podobną grę u siebie.

Jesteśmy dumni z tego innowacyjnego narzędzia edukacyjnego. Nasza gra wciąga i interaktywnie podejmuje problem ideologii skrajnie prawicowych – mówi Malika Borbouse z FEC Diversité. Nasza inicjatywa wspiera dialog oraz zbiorową refleksję. W ten sposób łagodzi napięcia i promuje bardziej integracyjne społeczeństwo.