Minn Alberto-Horst Neidhardt

Xahar wara t-tmiem tat-tmexxija brutali ta’ Bashar al-Assad, ir-rispons uffiċjali tal-UE jibqa’ fil-biċċa l-kbira limitat għat-tħabbir ta’ assistenza għall-iżvilupp u l-istabbilizzazzjoni ekonomika. Għadu mhux ċar jekk u meta ser jitneħħew is-sanzjonijiet fuq is-Sirja. L-appoġġ Ewropew ser jiddependi mill-protezzjonijiet għall-minoranzi u garanziji oħra, li l-prospetti tagħhom għadhom inċerti. Id-dinamika politika, ta’ sigurtà u umanitarja kumplessa tas-Sirja tissuġġerixxi li kwalunkwe konsolidazzjoni demokratika ser tkun twila u ta’ sfida. Din is-sitwazzjoni ser tevalwa l-kapaċità tal-UE li titkellem b’vuċi waħda u taġixxi b’mod konġunt dwar il-futur tal-pajjiż. Minflok, ħafna pajjiżi Ewropej ma damux biex enfasizzaw prijorità immedjata u komuni: ir-ritorn ta’ Sirjani spostati. F’Diċembru, ftit jiem wara li r-reġim ta’ Assad tilef lil Damasku, l-Awstrija – fejn il-mexxej tal-FPÖ Herbert Kickl irċieva mandat biex jifforma gvern ġdid – ħabbar “bonus ta’ ritorn” u programm ta’ deportazzjoni għal dawk b’rekords kriminali. Fin-Netherlands, il-gvern ta’ koalizzjoni mmexxi min-nazzjonalista tal-lemin Geert Wilders qed jippjana li jidentifika żoni sikuri għar-ritorni. Il-Ġermanja ħabbret ukoll li l-protezzjoni mogħtija lis-Sirjani ser tiġi “rieżaminata u revokata” jekk il-pajjiż jistabbilizza ruħu. Pajjiżi Ewropej oħra għamlu dikjarazzjonijiet simili jew qed isegwu s-sitwazzjoni mill-qrib. Fid-dawl ta’ dan, anke d-deċiżjoni dwar it-tneħħija tas-sanzjonijiet tista’ tkun xprunata mill-għan li jiġu implimentati r-ritorni aktar milli minn bidla fil-fehmiet dwar it-tmexxija l-ġdida tas-Sirja.

Bl-appoġġ dejjem jikber fl-Ewropa għall-partiti tal-lemin estrem u kontra l-immigrazzjoni – u l-elezzjonijiet federali Ġermaniżi imminenti – il-viżjoni tal-Istati Membri għas-Sirja tinsab f’riskju li tiġi ddettata minn prijoritajiet domestiċi u kalkoli elettorali fuq terminu qasir. Bejn l-2015 u l-2024, aktar minn miljun Sirjan ingħataw protezzjoni mill-Istati Membri tal-UE, ħafna minnhom fil-Ġermanja. Il-preżenza tagħhom saret kwistjoni politika u soċjetali kontenzjuża. Fost inċidenti ta’ sigurtà ppubbliċizzati ħafna, inflazzjoni għolja, u żieda fl-ispejjeż tal-enerġija, is-sentiment pubbliku f’ħafna pajjiżi li jospitaw refuġjati sar inqas akkoljenti. Din il-bidla normalizzat ir-retorika u l-politiki ostili. Minkejja l-appelli mill-Kummissjoni Ewropea u l-UNHCR biex jieħdu approċċ kawt għar-ritorni, din id-dinamika tista’ timbotta lill-gvernijiet Ewropej biex jaċċellerawhom, anke b’mod unilaterali.

Minn mindu waqa’ r-reġim ta’ Assad f’Diċembru, aktar minn 125 000 refuġjat diġà rritornaw lejn is-Sirja, l-aktar minn pajjiżi ġirien. Madankollu, il-prospettivi tagħhom xejn mhuma inkoraġġanti. Anke qabel l-avvenimenti reċenti, aktar minn nofs il-popolazzjoni tas-Sirja ffaċċjat insigurtà tal-ikel, bi tliet miljun ruħ isofru ġuħ serju. B’ħafna djar meqruda mill-kunflitt, il-faċilitajiet ospitanti diġà jinsabu mimlijin. Skont l-UNHCR, hemm bżonn ta’ kważi EUR 300 miljun għall-kenn, għall-ikel u għall-ilma għal dawk li jirritornaw lura. Waqt li l-UE u l-Istati Membri għandhom jiżviluppaw approċċi kkoordinati biex jiffaċilitaw ir-ripatrijazzjoni sikura u volontarja tas-Sirjani fuq perjodu twil, il-prijorità immedjata għandha tkun li jiġu indirizzati l-ħtiġijiet umanitarji tal-pajjiż f’dan il-kuntest. Il-pressjoni fuq ir-refuġjati biex jirritornaw malajr lejn pajjiż mifni bil-gwerra u instabbli tista’ fil-fatt tkun kontroproduttiva, sitwazzjoni li tkompli tillimita l-aċċess għall-ikel, l-enerġija u l-kenn. Ir-ritorni fuq skala kbira jistgħu jfixklu wkoll in-nisġa etnika u soċjoekonomika ta’ reġjuni li diġà huma fraġli. Approċċ bilanċjat u sostenibbli huwa ġġustifikat ukoll mill-kontribut potenzjali tad-dijaspora Sirjana għall-isforzi ta’ rikostruzzjoni. Il-pajjiż ser ikollu bżonn inġiniera, tobba, amministraturi u għalliema kif ukoll ħaddiema manwali b’diversi livelli ta’ ħiliet. Is-Sirjani kisbu ħiliet u esperjenza siewja fl-Ewropa f’diversi setturi rilevanti, inklużi l-edukazzjoni, il-kostruzzjoni u l-kura tas-saħħa, iżda mhux ser ikun faċli li jiġu reklutati l-persuni t-tajba. Ritorn permanenti m’għandux ikun prekondizzjoni sabiex ikun hemm kontribut għar-rikostruzzjoni: rimessi mill-Ewropa jistgħu jaqdu rwol kruċjali fit-tnaqqis tal-faqar u l-iżvilupp sostenibbli. Permezz tal-impenn tad-dijaspora, is-Sirjani bbażati fl-Ewropa jistgħu jgħinu wkoll biex jissaħħu r-rabtiet diplomatiċi u kulturali bejn l-UE u s-Sirja wara l-waqgħa ta’ Assad.

Madankollu, l-Istati Membri jistgħu jsibuha diffiċli jadottaw approċċ ibbilanċjat u jonqsu milli jsegwu aġenda koordinata. Xi pajjiżi jistgħu jipprijoritizzaw l-istabbiltà fit-tul u r-rikostruzzjoni tas-Sirja, u jippermettu li r-ritorni jseħħu b’mod spontanju. Oħrajn jistgħu jgħaġġlu biex joffru inċentivi finanzjarji għar-ripatrijazzjoni volontarja jew saħansitra jirrevedu b’mod sistematiku l-istatus tas-Sirjani hekk kif is-sitwazzjoni umanitarja titjieb, anke bi ftit. Madankollu, l-implimentazzjoni ta’ rieżami sistematiku tal-istatus ta’ refuġjat ser tiffaċċja ostakli legali sinifikanti, u tinvolvi spejjeż finanzjarji u amministrattivi konsiderevoli. Sadanittant, kwalunkwe inċentiv għar-ritorn ser ikollu jqis il-fatt li l-biċċa l-kbira tas-Sirjani spostati fl-Ewropa issa huma stabbiliti, b’aktar minn 300 000 persuna li kisbu ċ-ċittadinanza tal-UE. Fl-istess ħin, il-prospetti ekonomiċi u tax-xogħol skoraġġanti tal-pajjiż jistgħu jiskoraġġixxu saħansitra lil dawk l-aktar motivati milli jirritornaw lura. Mistoqsija fundamentali f’dan il-kuntest ser tkun jekk is-Sirjani jitħallewx jinvolvu ruħhom fl-hekk imsejħa “movimenti pendulari” – jirritornaw għal perjodi limitati, bil-pajjiżi ospitanti Ewropej ikomplu joffru opportunitajiet sostenibbli għal ritorn aktar permanenti. Dawn il-mistoqsijiet inevitabbilment ser ikunu marbuta ma’ diskussjonijiet usa’ dwar il-politika tal-UE dwar il-migrazzjoni. In-negozjati futuri dwar ir-riforma tad-Direttiva tal-UE li tirregola r-ritorni, li għaliha dalwaqt hija mistennija proposta mill-Kummissjoni Ewropea, jistgħu jiksbu momentum deċiżiv skont id-diskussjonijiet li qed jevolvu dwar ir-ritorni tas-Sirjani. Iżda r-riforma tad-Direttiva bl-istess mod tista’ twassal għal aktar diviżjonijiet fost l-Istati Membri tal-UE. Peress li l-politiki dwar il-migrazzjoni jeħtieġu riflessjoni mill-ġdid fundamentali biex l-isfidi tal-lum jiġu indirizzati b’mod effettiv, l-approċċ tal-UE għas-Sirjani spostati x’aktarx li jikkostitwixxi l-ewwel punt kritiku ta’ bidla deċiżiva fiċ-ċiklu l-ġdid.