Μπορούμε να συμβάλουμε στο να σωθεί ο κόσμος επενδύοντας με βιώσιμο τρόπο; Καθώς ο χρηματοοικονομικός τομέας υφίσταται αξιοσημείωτο μετασχηματισμό ενόψει των περιβαλλοντικών και των κοινωνικών προκλήσεων, η δρ Brigitte Bernard-Rau, από το Πανεπιστήμιο του Αμβούργου, εξετάζει τη νέα ισχυρή επενδυτική στρατηγική: τις επενδύσεις αντικτύπου (impact investing). Η εν λόγω στρατηγική επιφέρει ριζική αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον ρόλο του κεφαλαίου και της χρηματοδότησης στην κοινωνία, θέτοντας υπό αμφισβήτηση την παραδοσιακή ιδέα ότι οι επενδυτές πρέπει να επιλέγουν ανάμεσα στη δημιουργία κέρδους και στη δημιουργία κοινωνικού αντικτύπου.

Από την Brigitte Bernard-Rau

Σε έναν κόσμο που αντιμετωπίζει πρωτοφανείς περιβαλλοντικές και κοινωνικές προκλήσεις, από την κλιματική αλλαγή και την απώλεια βιοποικιλότητας έως την επισιτιστική ασφάλεια, την ανισότητα, την ευημερία και την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, ο χρηματοοικονομικός τομέας υφίσταται αξιοσημείωτο μετασχηματισμό. Οι επενδύσεις αντικτύπου έχουν αναδειχθεί σε μια ισχυρή προσέγγιση που θέτει υπό αμφισβήτηση την παραδοσιακή ιδέα ότι οι επενδυτές πρέπει να επιλέγουν ανάμεσα στη δημιουργία κέρδους και στη δημιουργία κοινωνικού αντικτύπου. Τι ακριβώς όμως είναι οι επενδύσεις αντικτύπου και πώς διαφέρουν από άλλες μορφές βιώσιμης χρηματοδότησης;

Η έννοια των επενδύσεων αντικτύπου

Στον πυρήνα τους, οι επενδύσεις αντικτύπου αποτελούν μια θεμελιώδη αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον ρόλο του κεφαλαίου και της χρηματοδότησης στην κοινωνία. Όπως ορίζεται από το δίκτυο Global Impact Investing Network (GIIN) [Παγκόσμιο δίκτυο επενδύσεων αντικτύπου], οι επενδύσεις αντικτύπου συνιστούν μια επενδυτική στρατηγική που περιλαμβάνει «επενδύσεις που πραγματοποιούνται με σκοπό την επίτευξη θετικού, μετρήσιμου κοινωνικού και περιβαλλοντικού αντικτύπου παράλληλα με την οικονομική απόδοση». Ωστόσο, αυτός ο φαινομενικά απλός ορισμός αποκρύπτει το σύνθετο μετασχηματιστικό δυναμικό των επενδύσεων αντικτύπου.

Για να γίνει πλήρως κατανοητός ο διακριτός ρόλος των επενδύσεων αντικτύπου στον σύγχρονο χρηματοοικονομικό τομέα —με την υλιστική του προσέγγιση— είναι απαραίτητο να δούμε πού εντάσσονται αυτές οι επενδύσεις στο ευρύτερο φάσμα των επενδυτικών προσεγγίσεων. Στο ένα άκρο του φάσματος έχουμε τις παραδοσιακές επενδύσεις, όπου η οικονομική απόδοση και η μεγιστοποίηση του κέρδους αποτελούν κυρίαρχη προτεραιότητα και τα κοινωνικά ή τα περιβαλλοντικά ζητήματα δεν διαδραματίζουν κανέναν ρόλο στη λήψη των αποφάσεων. Καθώς προχωράμε σε αυτό το συνεχές, συναντούμε όλο και πιο εξελιγμένες προσεγγίσεις για την ενσωμάτωση κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραγόντων επιδόσεων καθώς και μια ποικιλία επενδύσεων βιώσιμης χρηματοδότησης. Μεταξύ τους, οι επενδύσεις αντικτύπου αποτελούν την απόλυτη επενδυτική στρατηγική, καθώς προωθούν θετικές και μετασχηματιστικές αλλαγές συνδυάζοντας την οικονομική απόδοση με κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς στόχους.

Οι επενδυτικές προσεγγίσεις με λίγα λόγια:

• οι παραδοσιακές επενδύσεις εστιάζονται αποκλειστικά στην οικονομική απόδοση, αγνοώντας κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Αυτή η επενδυτική προσέγγιση αποτελεί εδώ και καιρό τον ακρογωνιαίο λίθο των κεφαλαιαγορών·
• η ενσωμάτωση των κριτηρίων ΠΚΔ προϋποθέτει τη συμπερίληψη περιβαλλοντικών, κοινωνικών και σχετικών με τη διακυβέρνηση (ΠΚΔ) παραγόντων ως δείκτες κινδύνου στις επενδυτικές αποφάσεις, αλλά δεν τους θεωρεί πρωταρχικούς κινητήριους μοχλούς των επενδύσεων·
• η βιώσιμη χρηματοδότηση ενσωματώνει τις πτυχές ΠΚΔ στη λήψη των επενδυτικών αποφάσεων και θεωρεί τη βιωσιμότητα δημιουργό αξίας. Στηρίζει επενδύσεις που αντιμετωπίζουν προκλήσεις βιωσιμότητας και επιφέρουν θετικές κοινωνικές και περιβαλλοντικές αλλαγές. Περιλαμβάνει επίσης επενδύσεις στη μετάβαση, με χρηματοδότηση ήδη φιλικών προς το περιβάλλον δραστηριοτήτων (πράσινη χρηματοδότηση) καθώς και δραστηριοτήτων μετάβασης προς φιλικές προς το περιβάλλον επιδόσεις μακροπρόθεσμα (χρηματοδότηση της μετάβασης)·
• οι επενδύσεις αντικτύπου αποτελούν σημαντική αλλαγή στις χρηματοοικονομικές αγορές, είναι ένας «ουσιαστικός αναπροσανατολισμός προς τον αντίκτυπο», και απαντούν στο ερώτημα «Συμβάλλουν οι επενδύσεις στη βιωσιμότητα σε έναν καλύτερο κόσμο;». Επομένως, οι επενδύσεις αντικτύπου εμφανίζονται ως η πλέον θεμιτή προσέγγιση, επιδιώκοντας ενεργά την επίτευξη αφενός οικονομικής απόδοσης και, αφετέρου, μετρήσιμου θετικού κοινωνικού ή περιβαλλοντικού αντικτύπου, με την ίδια προσήλωση.

Οι δύο πλευρές των επενδύσεων αντικτύπου: ευθυγραμμισμένες ή παραγωγικές επενδύσεις

Στις επενδύσεις αντικτύπου, υπάρχει μια κρίσιμη διάκριση μεταξύ των επενδύσεων που ευθυγραμμίζονται με τον αντίκτυπο και των επενδύσεων που παράγουν αντίκτυπο. Η διαφοροποίηση αυτή βοηθά τους επενδυτές να κατανοούν όχι μόνο πού πηγαίνουν τα χρήματά τους, αλλά και το πώς συμβάλλουν σε μια θετική αλλαγή.

• Οι επενδύσεις που ευθυγραμμίζονται με τον αντίκτυπο στηρίζουν επιχειρήσεις που έχουν ήδη αποδείξει ότι χρησιμοποιούν θετικές περιβαλλοντικές ή κοινωνικές πρακτικές και έχουν αποδείξει τη προσήλωσή τους στο θετικό αντίκτυπο μέσω των δραστηριοτήτων και των αποτελεσμάτων τους.
• Οι επενδύσεις που παράγουν αντίκτυπο δημιουργούν ενεργά νέες λύσεις για κοινωνικές ή περιβαλλοντικές προκλήσεις, εστιάζοντας συχνά στον μετασχηματισμό και τη συστημική αλλαγή.

Αυτή η θεωρητική διάκριση υλοποιείται μέσω πρακτικών εφαρμογών σε διάφορους τομείς.

Καθαρή ενέργεια

Κατά τη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας, οι ευθυγραμμισμένες με τον αντίκτυπο επενδύσεις ενδέχεται να περιλαμβάνουν την αγορά μεριδίων σε καθιερωμένες εταιρείες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ή σε κατασκευαστές ηλεκτρικών οχημάτων. Οι επιχειρήσεις αυτές συμβάλλουν ήδη στην περιβαλλοντική βιωσιμότητα μέσω των βασικών επιχειρηματικών μοντέλων τους. Οι επενδύσεις που παράγουν αντίκτυπο ακριβώς στον ίδιο τομέα θα μπορούσαν, αντιθέτως, να επικεντρωθούν στη χρηματοδότηση νεοφυών επιχειρήσεων τεχνολογίας συσσωρευτών σε πρώιμο στάδιο ή καινοτόμων κοινοτικών έργων ηλιακής ενέργειας σε υποεξυπηρετούμενες περιοχές, δημιουργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο εντελώς νέες λύσεις για τις ενεργειακές προκλήσεις.

Βιώσιμη γεωργία

Ο τομέας της βιώσιμης γεωργίας αποτελεί ένα ακόμη ενδεικτικό παράδειγμα. Οι επενδυτές που ευθυγραμμίζονται με τον αντίκτυπο θα μπορούσαν να στηρίξουν καθιερωμένους παραγωγούς βιολογικών τροφίμων ή βιώσιμες γεωργικές δραστηριότητες, ενώ οι επενδυτές που παράγουν αντίκτυπο μπορεί να εστιαστούν στην ανάπτυξη νέων αναγεννητικών γεωργικών τεχνικών ή επαναστατικών λύσεων αστικής γεωργίας που θα μπορούσαν να μετασχηματίσουν τον τρόπο παραγωγής τροφίμων.

Κοινωνικός αντίκτυπος

Στη σφαίρα του κοινωνικού αντικτύπου, οι ευθυγραμμισμένες επενδύσεις συχνά στηρίζουν τις εταιρείες που ακολουθούν ισχυρές πολιτικές υπέρ της πολυμορφίας και εφαρμόζουν δίκαιες εργασιακές πρακτικές. Αντιθέτως, οι παραγωγικές επενδύσεις μπορεί να χρηματοδοτήσουν νέες, οικονομικά προσιτές οικιστικές λύσεις ή πρωτοπόρες λύσεις εκπαιδευτικής τεχνολογίας για υποεξυπηρετούμενες κοινότητες, δημιουργώντας ενεργά νέες οδούς προς την κοινωνική δικαιοσύνη.

Η επενδυτική διαδικασία: από την πρόθεση έως τον αντίκτυπο

Η επιτυχία των επενδύσεων αντικτύπου απαιτεί αυστηρή διαδικασία, η οποία, με σκοπό την επίτευξη θετικών κοινωνικών και περιβαλλοντικών αλλαγών, αρχίζει με τον καθορισμό σαφών στόχων αντικτύπου. Οι επενδυτές πρέπει να προσδιορίσουν συγκεκριμένα περιβαλλοντικά ή κοινωνικά αποτελέσματα που επιδιώκουν να επιτύχουν, να καθορίσουν μετρήσιμους στόχους και συχνά να ευθυγραμμίσουν τους στόχους αυτούς με καθιερωμένα πλαίσια, όπως το παγκόσμιο πλαίσιο δεικτών των Ηνωμένων Εθνών για τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης και τις 169 ειδικές επιδιώξεις τους στην Ατζέντα του 2030.

Αυτή η σκοπιμότητα διακρίνει τις επενδύσεις αντικτύπου από άλλες μορφές βιώσιμης χρηματοδότησης. Απαιτεί από τους επενδυτές που είναι προσανατολισμένοι στον αντίκτυπο να ξεκινήσουν μια διαδικασία δέουσας επιμέλειας, η οποία θα αξιολογεί ενδελεχώς τόσο τις χρηματοοικονομικές επιδόσεις όσο και την ικανότητα παραγωγής και μέτρησης ουσιαστικών κοινωνικών ή περιβαλλοντικών αποτελεσμάτων.

Η χρηματοοικονομική αξιολόγηση μιας επένδυσης αποτελεί καθιερωμένη πρακτική, η οποία υποστηρίζεται από τυποποιημένους δείκτες μέτρησης και αξιόπιστες μεθοδολογίες. Ωστόσο, η μη χρηματοοικονομική αξιολόγηση, όπως η αξιολόγηση κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων, παραμένει συγκριτικά λιγότερο ανεπτυγμένη και στερείται οικουμενικών πλαισίων. Ως εκ τούτου, οι επενδυτές πρέπει να υπερβούν την παραδοσιακή χρηματοοικονομική ανάλυση για να αξιολογήσουν τον βαθμό προσήλωσης μιας επιχείρησης στον αντίκτυπο. Αυτό περιλαμβάνει την αξιολόγηση της προσήλωσης της διοίκησης στην επίτευξη των στόχων αντικτύπου, της ικανότητάς της να μετρά αποτελεσματικά τον αντίκτυπο και της δυνατότητάς της να δημοσιοποιεί με διαφάνεια και να υποβάλλει εκθέσεις όσον αφορά τα αποτελέσματα. Η διαδικασία αξιολόγησης περιλαμβάνει συχνά την εξέταση ειδικών δεικτών μέτρησης αντικτύπου προσαρμοσμένων στους στόχους της επένδυσης, διασφαλίζοντας την ευθυγράμμιση με αναγνωρισμένα πλαίσια, όπως το IRIS+ ή η Impact Management Platform (IMP, 2024) [Πλατφόρμα διαχείρισης αντικτύπου).

Επιπλέον, για την ενίσχυση της διαδικασίας δέουσας επιμέλειας, είναι απαραίτητη η διάκριση μεταξύ του «αντικτύπου της εταιρείας» και του «αντικτύπου των επενδυτών». Ο αντίκτυπος της εταιρείας είναι οι άμεσες κοινωνικές ή περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προκύπτουν από τις δραστηριότητες και τα προϊόντα μιας εταιρείας. Αντιθέτως, ο αντίκτυπος των επενδυτών είναι η επιρροή που έχουν οι επενδυτές στη συμπεριφορά και τα αποτελέσματα μιας εταιρείας μέσω των επενδυτικών επιλογών και των στρατηγικών ενεργού συμμετοχής τους. Η κατανόηση αυτής της διαφοράς είναι ζωτικής σημασίας για την ακριβή αξιολόγηση του συνολικού αντικτύπου των επενδύσεων και την ανάπτυξη αποτελεσματικών πρακτικών μέτρησης του αντικτύπου.

Προκλήσεις, πολυπλοκότητα και προβληματισμοί

Μολονότι είναι πολλά υποσχόμενες, οι επενδύσεις αντικτύπου αντιμετωπίζουν σημαντικά εμπόδια:

1. μέτρηση αντικτύπου: ελλείψει τυποποιημένων δεικτών μέτρησης, είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθούν ή να συγκριθούν τα κοινωνικά και τα περιβαλλοντικά αποτελέσματα. Η διαφάνεια και η αυστηρή παρακολούθηση και η υποβολή εκθέσεων σχετικά με τις μετρήσεις αντικτύπου είναι ζωτικής σημασίας για την εξασφάλιση συνέπειας και την υποχρέωση λογοδοσίας, διασφαλίζοντας ότι οι ισχυρισμοί σχετικά με τον αντίκτυπο τεκμηριώνονται με αποδεικτικά στοιχεία·
2. προκλήσεις όσον αφορά τον καταλογισμό: είναι δύσκολο να απομονωθούν οι επιπτώσεις συγκεκριμένων επενδύσεων εν μέσω ευρύτερων συστημικών αλλαγών και να καταλογιστούν σε συγκεκριμένες επενδύσεις. Ο προσδιορισμός του ποσοστού της παρατηρούμενης μεταβολής που μπορεί να καταλογιστεί άμεσα σε συγκεκριμένη επένδυση παραμένει μία από τις πιο επίμονες προκλήσεις όσον αφορά τις επενδύσεις αντικτύπου. Για παράδειγμα, οι βελτιώσεις στον ΣΒΑ 3 («Καλή υγεία και ευημερία») μπορεί να είναι αποτέλεσμα συνδυασμού επενδύσεων σε εγκαταστάσεις ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, εκπαίδευση και υποδομές, και όχι μιας ενιαίας στοχευμένης επένδυσης. Η ανάπτυξη μεθοδολογιών όπως η ανάλυση αντιπαραδείγματος και η σύγκριση ομάδων ελέγχου είναι απαραίτητη, αλλά μπορεί να απαιτεί υψηλή ένταση πόρων και να μην είναι πάντοτε εφικτή, ιδίως για μικρότερα έργα ή αναπτυσσόμενες αγορές·
3. ψευδείς ισχυρισμού σχετικά με τον αντίκτυπο («impact washing»): οι υπερβολικοί ή ψευδείς ισχυρισμοί εταιρειών ή ταμείων σχετικά με τον κοινωνικό ή περιβαλλοντικό τους αντίκτυπο υπονομεύουν την εμπιστοσύνη στον τομέα. Για τη διατήρηση της εμπιστοσύνης και της ακεραιότητας σε ολόκληρο τον τομέα των επενδύσεων αντικτύπου, η διαφανής υποβολή εκθέσεων και οι επαληθευμένες δηλώσεις αντικτύπου είναι υψίστης σημασίας (ITF). Η ύπαρξη σαφών προτύπων για τη μέτρηση του αντικτύπου και αξιόπιστων μεθόδων επαλήθευσης, σε συνδυασμό με ελέγχους από τρίτους και ανεξάρτητη πιστοποίηση, είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της αξιοπιστίας.

Απελευθέρωση του μετασχηματιστικού δυναμικού των επενδύσεων αντικτύπου

Οι επενδύσεις αντικτύπου βρίσκονται στην πρώτη γραμμή ενός ριζικού μετασχηματισμού του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού τομέα, αντιπροσωπεύοντας κάτι πολύ περισσότερο από μια ακόμη επενδυτική στρατηγική. Ενσαρκώνουν τον θεμελιώδη επαναπροσδιορισμό του ρόλου του χρηματοοικονομικού τομέα στην κοινωνία. Θέτουν υπό αμφισβήτηση την παραδοσιακή πεποίθηση ότι η οικονομική απόδοση και ο θετικός κοινωνικός και περιβαλλοντικός αντίκτυπος πρέπει να ανήκουν σε ξεχωριστές σφαίρες.

Η εξέλιξη των επενδύσεων αντικτύπου έχει καταδείξει ότι οι επενδυτές μπορούν ταυτόχρονα να επιδιώκουν επικερδείς αποδόσεις, συμβάλλοντας παράλληλα σε ουσιαστικές κοινωνικές και περιβαλλοντικές αλλαγές. Συνδυάζοντας την επιδίωξη σκοπού με την επιδίωξη κέρδους, οι επενδύσεις αντικτύπου παρέχουν μια πειστική προσέγγιση για ένα χρηματοοικονομικό σύστημα στην υπηρεσία τόσο των ανθρώπων όσο και του πλανήτη.

Η Brigitte Bernard-Rau είναι μεταδιδακτορική ερευνήτρια και συνεργάτιδα στη Σχολή Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου του Αμβούργου. Η έρευνά της επικεντρώνεται σε αξιολογήσεις ΠΚΔ και σε οργανισμούς αξιολόγησης, στη βιώσιμη χρηματοδότηση, στις κοινωνικά υπεύθυνες επενδύσεις, στις επενδύσεις αντικτύπου και στην εταιρική κοινωνική ευθύνη. Πρόσφατα εξέδωσε το βιβλίο με τίτλο Sustainability Stories: The Power of Narratives to Understand Global Challenges [Ιστορίες βιωσιμότητας: Η δύναμη των αφηγημάτων για την κατανόηση των παγκόσμιων προκλήσεων] (εκδόσεις Springer Nature, 2024). Το βιβλίο περιέχει πάνω από 30 ελπιδοφόρες ιστορίες διαφόρων συγγραφέων από ολόκληρο τον κόσμο, οι οποίοι μιλούν για διάφορους τρόπους συμμετοχής στο κοινό καλό και για την επίτευξη θετικού μετασχηματισμού στις κοινότητες, στις επαγγελματικές πρακτικές και στη ζωή των ανθρώπων.