Hanna Jarzabek is een Spaans-Poolse documentaire fotograaf, die genomineerd werd voor de Investigative Journalism for Europe (IJ4EU) Impact Award 2024. Ze schetst een grimmig beeld van de situatie langs de grens tussen Polen en Belarus, waar duizenden vluchtelingen het bos van Białowieża proberen te doorkruisen, dat de bijnaam “de jungle” kreeg.

Door Hanna Jarzabek

Duizenden vluchtelingen, voornamelijk uit het Midden-Oosten en Afrika, proberen sinds november 2021 hun weg te vinden door het bos van Białowieża, het laatste oerbos in Europa langs de grens tussen Polen en Belarus. Het bos, dat door sommige vluchtelingen “de jungle” wordt genoemd, is gevaarlijk en moeilijk begaanbaar terrein, zeker voor wie niet bekend is met het barre klimaat van Noordoost-Europa. Veel vluchtelingen zitten lange tijd in het bos vast, waar ze worden blootgesteld aan extreme omstandigheden, zoals gebrek aan voedsel en water en, in de winter, een hoog risico op onderkoeling en de dood. Als ze worden opgepakt door de grenswachters, worden deze vluchtelingen meestal gedwongen om terug te keren. Vaak worden ze ‘s nachts achtergelaten in het bos aan de Belarussische kant, zonder getuigen en zonder telefoon. Hun telefoons worden vernietigd om te voorkomen dat ze contact opnemen met de buitenwereld. Dit zijn de zogenaamde pushbacks. Zelfs in extreme omstandigheden worden vluchtelingen gedwongen terug te keren. Er worden geen uitzonderingen gemaakt. Zelfs zwangere vrouwen of mensen die bijna onderkoeld zijn, worden teruggestuurd naar Belarussisch grondgebied. Sommige vluchtelingen beweren meerdere keren te zijn teruggestuurd, tot wel zeventien keer toe.

De vorige Poolse regering bouwde een grenshek dat aan de basis is verstevigd en waarop prikkeldraad is bevestigd. Net als op andere plaatsen houdt ook hier dit hek de mensen niet tegen om te proberen Europa binnen te komen. Het veroorzaakt alleen ernstige verwondingen. De grenspolitie heeft ook camera’s in het bos geplaatst die de bewegingen van vluchtelingen en hulpverleners detecteren. Omdat er geen vluchtelingenkampen zijn, verstoppen de vluchtelingen zich in het bos om te voorkomen dat ze worden teruggedreven naar Belarus. De steeds grotere militaire aanwezigheid belemmert de toegang tot humanitaire hulp.

Vanaf het begin zijn er grote problemen geweest met de humanitaire hulpverlening langs deze grens. Toen de extreemrechtse regering in oktober 2023 werd weggestemd, groeide de hoop op een ander migratiebeleid, maar het geweld en de uitzettingen gaan onverminderd door. Ook is de toegang tot medische zorg nog steeds beperkt. Langs de 400 kilometer lange grens moet alle medische hulp van drie parttime medewerkers van Artsen zonder Grenzen komen. De organisatie heeft hier geen permanente basis, wat in andere grensregio’s met vergelijkbare migratiestromen wel het geval is. De hulpverleners moeten in moeilijke omstandigheden werken, vaak in het donker, en beschikken niet over de juiste apparatuur voor nauwkeurige diagnoses. Behandelingen worden aangepast aan de omstandigheden in het bos: zo worden bijvoorbeeld 's nachts infusen toegediend en wordt dringende medische zorg verleend in ernstige gevallen zoals miskramen.

Sinds het grenshek er staat, komen er naast gezondheidsproblemen ook verschillende soorten breuken voor. Mensen die over het hek proberen te klimmen, vallen soms van wel vijf meter hoog. Sommige van deze breuken vragen om een ingewikkelde operatie en een maandenlange revalidatie. Wanneer dit gebeurt, of wanneer er onderkoeling optreedt, zit er niks anders op dan een ambulance te bellen, wetende dat de vluchteling zal worden gearresteerd en tijdens het ziekenhuisverblijf door grenswachters zal worden bewaakt. Na het ontslag uit het ziekenhuis beslissen de grenswachters, op basis van hun eigen criteria, of vluchtelingen naar een gesloten of naar een open vreemdelingencentrum worden gestuurd. Volgens verschillende mensen die ik heb geïnterviewd, gebeurt het soms dat grenswachters de vluchtelingen na hun ziekenhuisopname opnieuw naar het bos brengen en hen naar de Belarussische kant drijven, waar alles weer van voren af aan kan beginnen.

De afgelopen maanden zijn er steeds meer soldaten langs de Pools-Belarussische grens gestationeerd, wat wijst op toenemende spanningen in de regio. In juni 2024 stak een migrant een Poolse soldaat neer met een mes. De soldaat overleed later aan zijn verwondingen. Als reactie daarop heeft de nieuwe regering haar campagne tegen migratie verscherpt en nam zij een wet aan die soldaten toestaat om wapens te gebruiken wanneer zij dat nodig achten, zonder dat ze zich hoeven te verantwoorden. Dit leidt tot ernstige bezorgdheid, vooral omdat er eerder al enkele verontrustende incidenten zijn geweest waarbij geweld werd gebruikt. Zo werd in oktober 2023 een Syrische vluchteling op klaarlichte dag in de rug beschoten en ernstig gewond. Ook hebben vrijwilligers in november 2023 gemeld dat grenswachters zonder waarschuwing in hun richting hadden geschoten toen ze probeerden hulp te bieden. De nieuwe wet dreigt niet alleen zulke gevaarlijke praktijken te normaliseren, maar creëert ook een klimaat van straffeloosheid en brengt zowel vluchtelingen als humanitaire hulpverleners in gevaar. Door soldaten de vrije hand te laten, worden de fundamentele mensenrechten met voeten getreden. Dat kan leiden tot een escalatie van het geweld in een toch al onstabiele grensregio.

Donald Tusk probeert Polen voor te stellen als een open land dat meer oog heeft voor mensenrechten, maar net als tijdens de vorige regering worden migranten die de grens willen oversteken ook nu weer afgeschilderd als een bedreiging voor de Poolse samenleving. Ze worden ontmenselijkt en als terroristen of criminelen bestempeld. De vorige regering probeerde ook hulpverleners te beschuldigen van medeplichtigheid aan mensenhandel, een misdaad waar tot acht jaar gevangenisstraf op staat. Het ziet ernaar uit dat dit beleid onder Donald Tusk wordt voortgezet. Op 28 januari 2025 zullen vijf vrijwilligers die in 2022 een gezin uit Irak en een persoon uit Egypte hielpen, terechtstaan. Het risico bestaat dat zij die zware straf krijgen.

Het nieuw aangekondigde migratiebeleid (van oktober 2024) stemt niet optimistisch. De bufferzone die afgelopen juli werd ingevoerd, blijft van kracht. Zij maakt het voor humanitaire organisaties, waaronder Artsen zonder Grenzen, een stuk moeilijker om vluchtelingen te bereiken en te helpen. De bufferzone belemmert ook journalisten om mensenrechtenschendingen te documenteren die door de Poolse autoriteiten worden gepleegd.

Het meest omstreden punt van dit beleid is echter het plan om het recht op asiel lang de grens van Polen met Belarus op te schorten, een maatregel die indruist tegen de fundamentele mensenrechten die in heel Europa worden erkend. Hoewel dit beleid verstrekkende gevolgen heeft voor de lokale bewoners van de grensregio, is het opgesteld zonder met hen of met humanitaire organisaties te overleggen. Deze organisaties, die onvermoeibaar vluchtelingen te hulp schieten, hebben waardevolle kennis opgedaan over de situatie, de behoeften van de vluchtelingen die de grens proberen over te steken en de uitdagingen waarmee ze te maken krijgen. Als aan deze kennis wordt voorbijgegaan, ondermijnt dat niet alleen de humanitaire inspanningen. De op zich al rampzalige situatie dreigt daardoor helemaal te ontsporen.

Deze onderzoeksreportage is mogelijk gemaakt dankzij een subsidie van het fonds Investigative Journalism for Europe (IJ4EU).

Hanna Jarzabek is een Spaans-Poolse documentaire fotograaf en woont in Madrid. Ze heeft politieke wetenschappen gestudeerd en werkte als beleidsanalist voor VN-organisaties. Zij behandelt thema’s als discriminatie, genderidentiteit, seksuele diversiteit en migratiestromen langs de oostelijke grenzen van de EU met gevoeligheid en respect. Haar foto’s zijn gepubliceerd in toonaangevende publicaties als El País en Newsweek Japan. Ze zijn te zien op internationale tentoonstellingen en werden bekroond met tal van prijzen, waaronder een nominatie voor de IJ4EU Impact Award 2024 en de Leica Oskar Barnack Award 2023.

Foto van het project “De jungle”:

Loopgraafvoet, een schimmelinfectie aan de voeten, is een van de meest voorkomende gezondheidsproblemen bij vluchtelingen die het bos van Białowieża proberen te doorkruisen (oktober 2022).