Νέο ενωσιακό σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο: χαμένη ευκαιρία για ένα πολυπόθητο νέο ξεκίνημα

Το νέο ενωσιακό σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο επικρίθηκε σφοδρά κατά τη διάρκεια υψηλού επιπέδου διάσκεψης που διοργάνωσε η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή. Εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών, ομάδων προβληματισμού και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου παρατήρησαν πως το νέο σύμφωνο δεν φέρνει τις αλλαγές που απαιτούνται για τη δημιουργία ενός πραγματικά κοινού ευρωπαϊκού συστήματος μετανάστευσης και ασύλου.

 Στις 26 Νοεμβρίου, ενδιαφερόμενοι φορείς ―μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, ομάδες προβληματισμού, κοινωνικοί εταίροι και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών― έλαβαν μέρος σε εικονική ακρόαση σχετικά με το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο. Η διάσκεψη, την οποία διοργάνωσε το τμήμα κοινωνικών υποθέσεων (SOC) της ΕΟΚΕ, εξέτασε κατά πόσον το νέο σύμφωνο φέρνει την αναγκαία συστημική αλλαγή για την υπέρβαση του σημερινού αδιεξόδου και τη διαμόρφωση μιας βιώσιμης, ορθολογικής και βασισμένης στα δικαιώματα ενωσιακής πολιτικής για τη μετανάστευση και το άσυλο.

Η κριτική που άσκησαν οι διάφοροι συμμετέχοντες επικεντρώθηκε σε τρεις κύριες πτυχές: την επιλεγείσα νομοθετική οδό, που διέπεται από διακυβερνητισμό και επιτρέπει την έναρξη διαπραγματεύσεων πριν από την υποβολή νομοθετικής πρότασης από την Επιτροπή· τη δυαδική αντιμετώπιση των μεταναστών είτε ως πραγματικών προσφύγων είτε ως απελάσιμων ατόμων που παρανομούν· και τον πρόσφατο μηχανισμό χορηγίας επιστροφών, που επιτρέπει στα κράτη μέλη να συμβάλλουν στην αλληλεγγύη διεκπεραιώνοντας διαδικασίες απέλασης άλλων χωρών.

Τα μέλη της ομάδας μελέτης της ΕΟΚΕ σχετικά με αυτήν την πρωτοβουλία εξέφρασαν τη λύπη τους διότι οι περισσότερες προτάσεις της αφορούν τη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων, αλλά δεν δίδουν τη δέουσα προσοχή στους νόμιμους διαύλους μετανάστευσης, στις ασφαλείς οδούς για την απόκτηση ασύλου ή στην ένταξη και την ενσωμάτωση των υπηκόων τρίτων χωρών στην ΕΕ. Είμαστε μάλλον απογοητευμένοι από το περιεχόμενο του συμφώνου, δήλωσε ο José Antonio Moreno Díaz, εισηγητής της γνωμοδότησης της ΕΟΚΕ με θέμα το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο. Προσβλέπουμε σε ένα πιο φιλόδοξο και εποικοδομητικό σύμφωνο που θα είναι πιο ρεαλιστικό όσον αφορά τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Θέσεις των συννομοθετών

Ο William Sleath, διευθυντής αρμόδιος για τους πολίτες, την υγεία, τη μετανάστευση και την Ένωση Ασφάλειας στη Γενική Γραμματεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, παρουσίασε λεπτομερώς τους τέσσερις πυλώνες του σχεδίου της Επιτροπής, οι οποίοι μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

  • αποτελεσματικότερες και ταχύτερες διαδικασίες, που περιλαμβάνουν τον έλεγχο προ της εισόδου ο οποίος θα καλύπτει την ταυτοποίηση όλων όσοι διέρχονται τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ
  • δίκαιος επιμερισμός της ευθύνης και της αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών μελών, με σύστημα ευέλικτων συνεισφορών·
  • εξατομικευμένες και επωφελείς εταιρικές σχέσεις με τρίτες χώρες
  • κοινό ενωσιακό σύστημα επιστροφών, με ισχυρότερο ρόλο για την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή και ορισμό νέου Συντονιστή Επιστροφών της ΕΕ.

Ο Ralf Lesser από τη μονάδα Δικαίου και Διαδικασιών Ασύλου του Γερμανικού Ομοσπονδιακού Υπουργείου Εσωτερικών, δήλωσε πως ο υπόλοιπος χρόνος της γερμανικής Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ θα αξιοποιηθεί για την προώθηση των διαπραγματεύσεων σχετικά με το σύμφωνο. Εξακολουθούν να υπάρχουν διαφορές μεταξύ των κρατών μελών ως προς κάποιες από τις κύριες πτυχές του. Ορισμένα κράτη μέλη επικροτούν τη νέα έννοια της «χορηγίας επιστροφών», ωστόσο παραμένουν πολλά ερωτηματικά σχετικά με την πρακτική της εφαρμογή. Ορισμένες χώρες συνεχίζουν να απορρίπτουν την ιδέα της υποχρεωτικής μετεγκατάστασης. Η γερμανική Προεδρία τάχθηκε υπέρ της αναβάθμισης της EASO (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο) ώστε να καταστεί οργανισμός για το άσυλο.

Ο Juan Fernando López Aguilar, πρόεδρος της επιτροπής LIBE του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, υποσχέθηκε πως το Κοινοβούλιο θα καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για να «ανεβάσει το επίπεδο» αυτής της δέσμης μέτρων. Αποκαλείται σύμφωνο, δήλωσε, αλλά δεν είναι ακόμα σύμφωνο. Για να γίνει σύμφωνο, πρέπει να συμφωνηθεί με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ήταν ιδιαίτερα επικριτικός απέναντι στην εμμονή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τόσο με την ενίσχυση των συνοριακών ελέγχων όσο και με τις επιστροφές και εξέφρασε τη λύπη του για τον συμβιβασμό όσον αφορά την ευέλικτη αλληλεγγύη, που επιτρέπει στα κράτη μέλη να γίνουν χορηγοί της επιστροφής μεταναστών που αφίχθηκαν σε άλλα κράτη μέλη. Ζητούμε μια ολιστική προσέγγιση, τόνισε, και όχι μια προσέγγιση που βασίζεται στην απέλαση των μεταναστών στις πατρίδες τους. Ολοκλήρωσε την τοποθέτησή του ζητώντας αλλαγή αφηγήματος: η μετανάστευση θα μπορούσε να αποτελέσει θετικό στοιχείο για την ενίσχυση του οικολογικού προσανατολισμού της ευρωπαϊκής κοινωνίας, για τη βιωσιμότητα των ευρωπαϊκών συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και για την ικανότητα ενδυνάμωσης της ευρωπαϊκής πολυμορφίας.

Συμπεράσματα των ομάδων προβληματισμού

Ο Sergio Carrera, επικεφαλής του προγράμματος Δικαιοσύνη και Εσωτερικές Υποθέσεις στο Κέντρο Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής (CEPS) και καθηγητής στο Κέντρο Μεταναστευτικής Πολιτικής (MPC) και στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο (EUI) έδωσε τον τόνο για τη γενική κριτική του συμφώνου. Επεσήμανε τρία κύρια πορίσματα της έρευνάς του:

  • την έμφαση στην ταχύτητα του εντοπισμού και στην αποεδαφικοποίηση: ο μηχανισμός προκαταρκτικού ελέγχου σημαίνει πως οι μετανάστες θα εξετάζονται και θα αντιμετωπίζονται σαν να μην είχαν πατήσει το πόδι τους σε ενωσιακό έδαφος, με αυξημένη χρήση μηχανισμών κράτησης·
  • την ιδέα της ασύμμετρης διακρατικής αλληλεγγύης, καθώς το σύμφωνο αφήνει περιθώρια ευελιξίας·
  • την καλλιέργεια διακυβερνητικής προσέγγισης σε έναν τομέα που εμπίπτει στην αρμοδιότητα της ΕΕ.

Από που πηγάζει αυτό το σύμφωνο;, διερωτήθηκε. Ο χαρακτηρισμός "σύμφωνο" είναι μάλλον παραπλανητικός επειδή δεν έχει συναφθεί μεταξύ διαφορετικών μερών. Πρόκειται απλά για το θεματολόγιο πολιτικών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κατά τα επόμενα χρόνια. Αν εξετάσουμε τις Συνθήκες, η λήψη αποφάσεων θα έπρεπε να ξεκινά αφότου η Επιτροπή εκδώσει νομικές πράξεις, και όχι πιο νωρίς.

Τις έντονες ενστάσεις τους απέναντι στους μηχανισμούς χορηγίας επιστροφών εξέφρασαν η Olivia Sundberg Diez και ο Alberto Horst-Neidhardt, πολιτικοί αναλυτές στο Κέντρο Ευρωπαϊκής Πολιτικής, ενώ ταυτόχρονα υπογράμμισαν πώς η επιτάχυνση των διαδικασιών μπορεί να υπονομεύσει το διεθνώς κατοχυρωμένο δικαίωμα ασύλου.

Οι ανάγκες της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών

Ο Robert Plummer, ανώτερος σύμβουλος στο τμήμα κοινωνικών υποθέσεων της BusinessEurope, τόνισε ότι οι εποχικοί εργαζόμενοι από τρίτες χώρες εκτιμώνται ιδιαίτερα και είναι αναγκαίοι για τους εργοδότες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιπλέον, υφίσταται ανάγκη για ειδικευμένους μετανάστες σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα. Τόνισε την ανάγκη βελτίωσης των νόμιμων οδών οικονομικής μετανάστευσης: Θα ήταν ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη η ολοκλήρωση των διαπραγματεύσεων σχετικά με την οδηγία για την μπλε κάρτα. Έκρινε δε ενδιαφέροντα και άξια περαιτέρω συζήτησης τα μέτρα για τις εταιρικές σχέσεις προσέλκυσης ταλέντων που προτείνονται στη δέσμη.

Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Συνδικαλιστικών Οργανώσεων (ETUC), το σύμφωνο δεν παρέχει «νέο ξεκίνημα» στη διαχείριση της μετανάστευσης, αλλά διαιωνίζει την προηγούμενη προσανατολισμένη στην ασφάλεια προσέγγιση, με ισχυρή έμφαση στους συνοριακούς ελέγχους, τα αποτρεπτικά μέτρα, τις κρατήσεις και τις απελάσεις. Αφήνει δε ελάχιστα περιθώρια για τη νόμιμη μετανάστευση, καθώς οι σχετικές με αυτήν προτάσεις συνεχίζουν να αναβάλλονται. Η σύμβουλος της ETUC Mercedes Miletti καταδίκασε την ισχυρή έμφαση που δίνει το σύμφωνο στην κράτηση και την απέλαση, καθώς και την έλλειψη οποιασδήποτε αναφοράς στο Παγκόσμιο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση. Όσον αφορά την εργατική μετανάστευση, δήλωσε: Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τον αριθμό των αδήλωτων εργαζομένων που επιτελούν ουσιαστικό έργο στην εμπροσθοφυλακή της μάχης κατά της πανδημίας COVID-19. Πρέπει να καταφέρουμε να βρούμε μια λύση.

Η Catherine Woollard, διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες και τους Εξόριστους (ECRE), υποστήριξε πως η θετική εναλλακτική προσέγγιση ενός λειτουργικού συστήματος ασύλου στην Ευρώπη δεν υιοθετήθηκε. Η νέα σειρά προτάσεων θα μειώσει το επίπεδο των προτύπων προστασίας, χωρίς να βελτιώσει την αποδοτικότητα του συστήματος. Ταυτόχρονα, επέστησε την προσοχή σε δύο θετικά στοιχεία: τη συνεχιζόμενη αισιόδοξη ρητορική για το άσυλο και τη μετανάστευση, ιδίως από την Επίτροπο Ylva Johansson, που αποτελεί θετική εξέλιξη σε σχέση με την προσέγγιση της προηγούμενης Επιτροπής, και την αυξημένη έμφαση στην πρόσβαση στο άσυλο και στην αντιμετώπιση των παραβιάσεων στα σύνορα. Καλούμε την Επιτροπή να συνεχίσει αυτήν την πορεία, ανέφερε.

Ιστορικό

 Στις 23 Σεπτεμβρίου 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο. Το σύμφωνο αποτελεί θεματολόγιο εργασίας που εστιάζει σε τρεις βασικούς τομείς: στη βελτίωση της συνεργασίας με τρίτες χώρες καταγωγής και διέλευσης με σκοπό τη βελτίωση της διαχείρισης της μετανάστευσης, στη βελτίωση της διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, με την ενίσχυση της τεχνικής συνεργασίας και των μηχανισμών ταυτοποίησης και με την τροποποίηση και επικαιροποίηση των διαδικασιών για τη διασφάλιση μεγαλύτερης σαφήνειας στην κατανομή των ευθυνών, και στη δημιουργία ενός νέου μόνιμου μηχανισμού αλληλεγγύης.

Μετά τη συγκρότηση ομάδας μελέτης και τη διεξαγωγή της ακρόασης, η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή θα ψηφίσει επί της γνωμοδότησής της στη σύνοδο ολομέλειας της 28ης και 29ης Ιανουαρίου 2021.