EESC Info: Jaroslaw Pietras, hoe kijkt u op dit moment naar de energiemarkt van de EU en wat zijn de vooruitzichten?

Jaroslaw Pietras: Het door de EU-ministers van energie overeengekomen prijsplafond voor gas ligt ver boven wat gas momenteel kost. Bij het opengaan van de energiemarkten in de eerste dagen van 2023 waren er weinig verrassingen of grote veranderingen. De gas- en olieprijzen blijven dalen, zij het in een trager tempo. Het huidige prijsniveau is vergelijkbaar met de prijzen van vlak voor de Russische inval in Oekraïne. Het gasverbruik in de EU is met meer dan 20 % gedaald, zonder kritische gevolgen voor de productie of de behoefte aan verwarming. Uiteraard kregen consumenten in elke lidstaat te maken met hoge energiekosten, maar niet met vriestemperaturen. De gaslevering aan huishoudens haperde nooit. Aan het begin van dit nieuwe jaar zijn de Europese gasopslagplaatsen voor ruim 80 % gevuld, wat een zeer goed resultaat is in vergelijking met het gemiddelde van de vijf vorige winters. 

Europese landen kloppen voor hun gasvoorziening niet langer aan bij Rusland, maar betrekken hun gas uit andere bronnen. Daaronder valt ook LNG, waarvan in 2022 58 % meer dan in 2021 werd geïmporteerd. Zoals de Financial Times opmerkte (7 januari 2023), kwam de invoer van LNG in de EU vorig jaar overeen met 137 miljard kubieke meter aardgas, bijna net zoveel als de ongeveer 140 miljard kubieke meter gas die de EU in 2021 nog via pijpleidingen van Rusland ontving. Dit betekent dat de EU een stuk minder afhankelijk is geworden van de Russische energievoorziening.

Dat is allemaal goed nieuws, maar pas op: de energiecrisis is nog niet voorbij. Bovenstaande ontwikkelingen zouden zich nooit hebben kunnen voordoen als de weersomstandigheden in Europa slecht waren geweest en er door lage temperaturen meer energie was gebruikt voor verwarmingsdoeleinden. Bovendien zijn sommige energie-intensieve industriële processen nog niet weer volledig op gang gekomen. Als gevolg van het strikte COVID-19-beleid van China waren de productie van en de vraag naar energie daar aan de lage kant en daalde de wereldwijde vraag naar energie. Europa heeft geen vat op deze omstandigheden, die misschien wel nooit meer hetzelfde zullen zijn. Dit betekent dat de energiemarkten in de EU nog steeds gevaar lopen en dat er, afhankelijk van hoe de situatie zich ontwikkelt, moeilijke tijden kunnen aanbreken.

Buitensporig hoge gasprijzen raken niet alle lidstaten even hard. Maar doordat de interne markt van de EU inmiddels een vrij hechte eenheid is, hebben prijsschokken gevolgen gehad voor alle vormen van energie en voor alle mensen. Zelfs vóór de invasie had Rusland al invloed op de gasprijzen in Europa. Destijds stuitten pogingen om de afhankelijkheid van Russische leveringen te verminderen op heftige bezwaren. De grote schok kwam na opzettelijke verstoringen van de gasstromen uit Rusland. De gasprijs bereikte halverwege de zomer van 2022 een piek van meer dan 350 EUR per megawattuur op de spotmarkt. Die hoge prijs werkte meteen door in de kosten van andere energiebronnen, met name elektriciteit, en miljoenen consumenten ondervonden hiervan de gevolgen. 

De EU-lidstaten zetten toen alles op alles om hun gasopslaginstallaties tot het door de EU voorgeschreven niveau te vullen. De gasprijzen lagen tot wel zeven keer hoger dan voor de oorlog. Dergelijke kosten zijn op de lange termijn niet vol te houden. Daarom overlegden de EU-energieministers over maatregelen om de ongebreidelde stijging van de energieprijzen tot onhoudbare hoogten een halt toe te roepen. Europa en zijn lidstaten namen samen een aantal verstandige maatregelen om de energiemarkten te stabiliseren. Om er slechts een paar te noemen: zij dachten na over prijsplafonds, bundelden aankopen en legden verplichtingen op voor gasopslag en solidariteitsleveringen.

Aangezien de vooruitzichten voor de rest van het stookseizoen niet al te dramatisch zijn, moet de EU nu al gaan nadenken over de komende winter en over hoe zij mogelijke toekomstige problemen het hoofd kan bieden. Voor de invoer van gas is fysieke infrastructuur nodig, die niet van de ene dag op de andere kan worden veranderd. Met sommige exporteurs is Europa alleen via pijpleidingen verbonden, en wanneer het voor andere voorzieningsbronnen kiest zijn er ook nieuwe terminals nodig. Dat kost tijd, maar moet niettemin snel gebeuren met behulp van drijvende terminals, zoals die in de haven van het Duitse Wilhelmshaven te vinden zijn.

Al met al is de kans op een acuut gasprobleem een stuk kleiner geworden. Alternatieve gasvoorraden worden op grote schaal aangekocht, nieuwe hernieuwbare energiebronnen worden in een versneld tempo geïnstalleerd, en er wordt serieus werk gemaakt van efficiëntie en energiebesparingen. Door dit alles is de energievoorziening minder volatiel en vallen de gaskosten dus lager uit. Het maakt diversificatie van energiebronnen mogelijk en voorkomt verstoringen door een plotselinge onderbreking van de levering uit één bron. 

De energiemarkten blijven echter zeer kwetsbaar voor schokken in de voorziening. De gasprijs kan dan scherp stijgen om de vraag in evenwicht te brengen met het beperkte aanbod. Daarom zijn de ministers van energie het terecht eens geworden over een plafond voor gasprijzen, zelfs al ligt dat relatief hoog met 180 EUR per megawattuur, waarbij de uiterst volatiele TTF-spotmarkt voor gas als referentie geldt. Het is een soort veiligheidsklep die in extreme situaties nodig is, maar bij voorkeur niet gebruikt hoeft te worden.