Οι Λευκορώσοι άλλαξαν δραματικά. Από το 2020 ξεδιπλώθηκε ένα σφριγηλό λαϊκό κίνημα, που κορυφώθηκε με μαζικές διαδηλώσεις, τις μεγαλύτερες από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Σε αντίθεση με τις προηγούμενες εκλογές, οι πηγαίες διαδηλώσεις εκπροσωπούσαν άτομα από κάθε υπόβαθρο, ενωμένα μέσω των διαύλων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και με τις γυναίκες σε ηγετικό ρόλο.

Ο Λευκορώσος δικτάτορας Alexander Lukashenko έχασε τη στήριξη και τη νομιμοποίησή του στα μάτια του πληθυσμού. Η μαζική κινητοποίηση τον τρόμαξε. Το καθεστώς πέρασε έκτοτε σε κατάσταση επιβίωσης και εστίασε τις προσπάθειές του στην κατάπνιξη κάθε διαφωνίας. Η κοινωνία των πολιτών αποτέλεσε τον πρώτο στόχο.

Το επίπεδο καταστολής ήταν το υψηλότερο στην ιστορία της ανεξάρτητης Λευκορωσίας. Από τον Αύγουστο του 2020, σχεδόν 40 000 άτομα τέθηκαν υπό κράτηση. Ο αριθμός των αναγνωρισμένων πολιτικών κρατουμένων έφτασε σχεδόν τα 1000 άτομα και συνεχίζει να αυξάνεται.

Ωστόσο, οι Λευκορώσοι δεν εγκατέλειψαν την προσπάθεια. Δημιούργησαν δομές που θα αποτελέσουν τα θεμέλια μιας νέας Λευκορωσίας. Ανέπτυξαν μεταρρυθμίσεις και συγκέντρωσαν πόρους για τη στήριξη όσων είχαν ανάγκη, καθώς και για την επίδειξη αλληλεγγύης μεταξύ τους. Οι δύο σημαντικότερες πρωτοβουλίες πληθοχρηματοδότησης, η BySol και η ByHelp, διέθεσαν πάνω από 7 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ για χρηματοπιστωτική συνδρομή και νομική αρωγή στα θύματα της καταστολής. Ως απάντηση, το καθεστώς κατηγόρησε τις πρωτοβουλίες ότι χρηματοδοτούν τον εξτρεμισμό και κίνησε ποινικές διώξεις κατά των εμπνευστών τους. Σε ορισμένες περιπτώσεις, προχώρησε στο πάγωμα των τραπεζικών λογαριασμών μερικών ατόμων που έλαβαν βοήθεια από αυτά τα προγράμματα.

Όταν το καθεστώς Lukashenko κατέστειλε βίαια τις διαδηλώσεις, οι υπέρμαχοι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εργάστηκαν ακούραστα για να καταδείξουν την κρατική βαρβαρότητα και να ελευθερώσουν τους πολιτικούς κρατούμενους. Παρά την αναστολή πρόσβασης σε πάνω από 100 ιστοτόπους και την εξώθηση όλων των μειζόνων ανεξάρτητων ΜΜΕ στην εξορία, οι πολίτες διένειμαν εφημερίδες που τύπωναν οι ίδιοι και απέστειλαν τις μαρτυρίες τους σε δημοσιογράφους του εξωτερικού. Σήμερα 32 εργαζόμενοι στα ΜΜΕ βρίσκονται φυλακισμένοι, αλλά η ροή της ενημέρωσης δεν σταμάτησε ποτέ.

Η σημερινή κοινωνία των πολιτών της Λευκορωσίας είναι αποφασισμένη, ανθεκτική και πιο δημιουργική από το κράτος. Βρίσκεται ωστόσο υπό ασφυκτική πίεση. Οι συλλήψεις και τα πρόστιμα στερούν ανθρώπινους πόρους από τις οργανώσεις. Πολλές από αυτές μετεγκαταστάθηκαν σε άλλες χώρες, ανέστειλαν τις δραστηριότητές τους ή αναγκάστηκαν να καταστήσουν το έργο τους αόρατο για το καθεστώς. Πάνω από 300 μη κυβερνητικές οργανώσεις διαλύθηκαν. Εντός της Λευκορωσίας, οι ήδη περιορισμένες επιλογές χρηματοδότησης συρρικνώθηκαν ακόμα περισσότερο.

Υπάρχει πλέον επείγουσα ανάγκη ο δημοκρατικός κόσμος να επανεξετάσει τη στρατηγική του ως προς τη στήριξη της κοινωνίας των πολιτών στη Λευκορωσία. Κύριο καθήκον είναι η διατήρηση των επιτόπιων δομών και η υποστήριξη των οργανώσεων που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα.

●    Πρωτίστως, οι δωρήτριες οργανώσεις θα πρέπει να συνεκτιμήσουν το αυξημένο λειτουργικό κόστος στο πλαίσιο της καταστολής και της μετεγκατάστασης, καθώς και τις περιορισμένες ευκαιρίες της κοινωνίας των πολιτών να αντλεί έσοδα εντός της Λευκορωσίας.

●    Χρειάζεται να συνεκτιμηθεί η αλλαγή της μορφής των δραστηριοτήτων, όταν η διαχείρισή τους πραγματοποιείται από το εξωτερικό. Η ευρεία πλειονότητα των οργανώσεων δεν μπορούν πλέον να υπάρξουν παρά μόνο στο εξωτερικό, ενώ οι δραστηριότητες εντός της χώρας είναι στις περισσότερες περιπτώσεις δυνατές μόνο ανεπίσημα και σε περιορισμένο βαθμό. Όσο δύσκολο κι αν είναι αυτό, είναι σημαντικό να στηριχθούν οι πολίτες εντός της χώρας όπου πολλές οργανώσεις διατηρούν ακόμα το προσωπικό τους.

●    Σήμερα πολλές οργανώσεις στερούνται ελευθερίας στις στρατηγικές σχεδιασμού τους, ενώ στήριξη παρέχεται μόνο σε βραχυπρόθεσμα προγράμματα με διάρκεια μέχρι ένα έτος. Είναι καθοριστικής σημασίας να παρασχεθούν περισσότερες ευκαιρίες για μακροπρόθεσμη στήριξη και ενίσχυση των υποδομών. Αυτό αφορά ιδιαίτερα τις οργανώσεις που μετεγκαταστάθηκαν, προκειμένου να διατηρήσουν την επικοινωνία τους με τις ομάδες-στόχους στη Λευκορωσία. Θα πρέπει να αναπτυχθεί και να διατηρηθεί οριζόντια σύνδεση μεταξύ των ακτιβιστών και των πρωτοβουλιών.

●    Επιπλέον, οι δωρητές και οι έμπιστοι δικαιούχοι θα πρέπει να ανταλλάσσουν πληροφορίες με στόχο την εξασφάλιση της βέλτιστης χρήσης της βοήθειας και τη μη χειραγώγηση της στήριξης από διευθυνόμενες από την κυβέρνηση και προσκείμενες στο καθεστώς μη κυβερνητικές οργανώσεις.

Ο Lukashenko θέλει να κρατήσει τη Λευκορωσία στο σκοτάδι. Τα ΜΜΕ χρειάζονται περισσότερη στήριξη από ποτέ.

●    Πρώτον, η βοήθεια έκτακτης ανάγκης στους δημοσιογράφος είναι σημαντική και θα πρέπει να περιλαμβάνει νομική, χρηματοοικονομική και ψυχολογική υποστήριξη.

●    Δεύτερον, είναι καθοριστικής σημασίας τόσο η θεσμική στήριξη στα υπάρχοντα ΜΜΕ όσο και η ανάπτυξη αποκεντρωμένου δικτύου ιστολογίων και διαύλων επικοινωνίας εντός της Λευκορωσίας. Οι πολίτες διψούν για νέο περιεχόμενο.

●    Τρίτον, θα πρέπει να υποστηριχθούν ισχυρότερα μέτρα για την αντιμετώπιση της προπαγάνδας και της παραπληροφόρησης. Είναι ζωτικής σημασίας η αντιμετώπιση της διαδικτυακής παρακολούθησης και ο εφοδιασμός των Λευκορώσων δημοσιογράφων με εργαλεία παράκαμψης της λογοκρισίας, καθώς και η ενίσχυση του ψηφιακού τους γραμματισμού. Πρόκειται για σημαντικό στοιχείο που συμβάλλει στην προώθηση της κυριαρχίας της χώρας.

Η στήριξη της κοινωνίας των πολιτών θα απαιτήσει μακροπρόθεσμη στρατηγική, με επαρκή ευελιξία και δημιουργικότητα, πράγμα το οποίο θα συμβάλει στην καλλιέργεια πνεύματος αντιπολίτευσης και πολιτισμένης συζήτησης, καθώς και στην ενίσχυση της διαδικασίας μετασχηματισμού.

Hanna Liubakova