EKES: UE powinna zwalczać naruszenia praworządności

Wypłata środków finansowych UE, w tym środków z Funduszu Odbudowy, musi być powiązana z poszanowaniem praworządności we wszystkich państwach członkowskich. EKES ostrzega, że systematyczne niedociągnięcia w zakresie praworządności zawsze osłabiają wdrażanie programów finansowanych przez UE, a brak szybkiej i kompleksowej reakcji UE na ten problem zagraża wiarygodności Unii.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) zajął twarde stanowisko w sprawie naruszeń praworządności w UE, oświadczając, że zobowiązuje się do dopilnowania, by Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska nakładały wysokie kary odstraszające na te państwa członkowskie, które systematycznie naruszają Praworządność w sposób zagrażający budżetowi UE.

W opinii z inicjatywy własnej w sprawie Praworządność a Fundusz Odbudowy, przyjętej na sesji plenarnej w dniu 20 stycznia, EKES z zadowoleniem przyjął rozporządzenie UE 2020/2092, które umożliwia Komisji nakładanie kar finansowych za systematyczne niedociągnięcia w zakresie praworządności w danym kraju UE, i wezwał do ścisłego stosowania tego rozporządzenia we wszystkich dziedzinach związanych z budżetem.

Praworządność jest niezbędną podstawą demokratycznego i pluralistycznego społeczeństwa w Europie oraz dalszego istnienia UE. UE opiera się na wartościach takich jak godność osobista, równość, prawa człowieka i praworządność, które powinny być zagwarantowane dla wszystkich. Wartości te są częścią naszej tożsamości– powiedział sprawozdawca opinii Christian Bäumler. Dlatego też UE potrzebuje sprawnie funkcjonującego państwa prawa i niezależnych systemów wymiaru sprawiedliwości. W przeciwnym razie nie będzie zdolna do działania.

Aby przeciwdziałać systematycznemu nieprzestrzeganiu zasad praworządności EKES zalecił, by UE stosowała wszelkie inne środki sankcji, którymi dysponuje, oprócz możliwości przewidzianych w rozporządzeniu w sprawie ogólnego systemu warunkowości służącego ochronie budżetu Unii (rozporządzenie (UE) 2020/2092). Obejmowałyby one procedurę w sprawie naruszenia przewidzianą w art. 263 TFUE oraz procedurę określoną w art. 7 TUE.

W roku ubiegłym Polska i Węgry wniosły skargę przeciwko „systemowi warunkowości w zakresie ochrony budżetu Unii w związku z naruszeniem zasad praworządności” i wezwały do unieważnienia rozporządzenia, które oficjalnie weszło w życie w styczniu 2021 r. Rzecznik generalny Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) zalecił jednak w grudniu ubiegłego roku oddalenie ich zarzutów, podtrzymując zgodność rozporządzenia z prawem. Ostateczny wyrok TSUE ma zostać wydany w najbliższych dniach.

Praworządność ma również zasadnicze znaczenie dla zrównoważonego rozwoju gospodarczego UE, ponieważ gwarantuje pewność inwestycji i poszanowanie reguł konkurencji, a tym samym utrudnia korupcję i zwiększa zaufanie do systemu prawnego jako całości, co ma kluczowe znaczenie dla inwestycji prywatnych i handlu transgranicznego.

Zdaniem EKES-u, jeżeli państwo członkowskie UE systematycznie narusza praworządność, to zawsze naraża na szwank realizację programów finansowanych przez UE lub przynajmniej jej poważnie zagraża oraz szkodzi budżetowi UE.

Państwa członkowskie wdrażają wiele programów, wydając przy tym mnóstwo unijnych pieniędzy, które powinny być wykorzystywane tam, gdzie są potrzebne, a nie znikać bez śladu w ciemnych kanałach. Stawką jest tu wiarygodność samej UE – powiedział Christian Bäumler.

Dlatego też istotne jest, aby wszyscy beneficjenci płatności z budżetu Unii przestrzegali zasad przejrzystości i byli w stanie w pełni wykazać, na co przeznaczane są środki finansowe.

Jeżeli okaże się, że państwo członkowskie systematycznie narusza zasady praworządności, to na nim spoczywa ciężar udowodnienia, że jest w stanie zagwarantować właściwe wykorzystanie funduszy UE bez uszczerbku dla budżetu Unii. Zdaniem EKES-u należy to wyjaśnić w rozporządzeniu.

W krajowych planach odbudowy i zwiększania odporności, które państwa członkowskie musiały przedłożyć Komisji, aby otrzymać swoją część z 723,8 mld EUR w ramach NextGenerationEU i Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, należy również określić środki, które rządy podejmą w celu wzmocnienia praworządności.

Większość przedłożonych do tej pory planów krajowych zawiera jednak zbyt mało inicjatyw w tym zakresie. Ponadto w swojej ocenie tych planów Komisja nie przywiązywała wystarczającej wagi do praworządności, co EKES uważa za godne ubolewania.

Oprócz planów odbudowy wszystkie programy wspierane z budżetu Unii powinny podlegać daleko idącym przepisom krajowym dotyczącym swobodnego dostępu do informacji i przejrzystości w celu zapewnienia organom prasowym, organizacjom pozarządowym i całemu społeczeństwu obywatelskiemu łatwego i szerokiego dostępu do informacji.

Organizacje społeczeństwa obywatelskiego działające na rzecz praw człowieka i praworządności powinny być chronione przez UE przed niewłaściwymi wpływami i powinny otrzymywać unijne finansowanie na swoją działalność.

W swojej opinii EKES wezwał wszystkie państwa członkowskie do przystąpienia do wzmocnionej współpracy w dziedzinie Prokuratury Europejskiej i zaapelował, by stało się to warunkiem wstępnym uczestnictwa w programach finansowanych przez UE. Współpraca ta już zaczyna przynosić rezultaty i w perspektywie długoterminowej może przyczynić się do znacznej poprawy transgranicznego ścigania przestępstw.

Ponieważ nowo utworzona Prokuratura Europejska przejęła zadania powierzone wcześniej Europejskiemu Urzędowi ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF), EKES wezwał do przekształcenia OLAF-u w europejską agencję ds. praworządności i efektywności administracyjnej. Jego nowym zadaniem byłoby dokonanie przeglądu praworządności w państwach członkowskich i doradzanie w tej kwestii instytucjom UE.

EKES stwierdził, że aby przybliżyć obywatelom koncepcję praworządności i wyjaśnić jej znaczenie dla codziennego życia, UE powinna rozpocząć kampanię informacyjną ze społeczeństwem obywatelskim pod hasłem: Moja UE – Moje prawa, inicjując ogólnounijny dialog na temat znaczenia praworządności.