I mí na Nollag, reáchtáil CESE taispeáint den scannán Under the Grey Sky, scannán faoi iriseoirí de bhunadh na Bealarúise a d’íoc go daor as tuairisciú ar an suaitheadh polaitiúil ina dtír féin

In Under the Grey Sky, an chéad fhadscannán de chuid Mara Tamkovich, déantóir scannán de bhunadh na Bealarúise-Polainne, insítear scéal coscrach Lena, iriseoir Bealarúiseach a chríochnaíonn sa phríosún i ndiaidh di cniogbheartaíocht an rialtais ar thaispeántas síochánta ag Ploshcha Peramen (nó Cearnóg na nAthruithe) i Mionsc a bheoshruthú. Tá an scéal suite in 2020, tréimhse ina scaiptear babhta agóidí gan fasach ar fud na Bealarúise i ndiaidh na dtoghchán rigeáilte inar atoghadh Aleksandr Lukashenko den séú huair.

Gabhtar Lena agus a hoibritheoir ceamara Olya i ndiaidh dóibh leanúint de na hagóidí a scannánú in ainneoin gur aimsigh drón póilíní iad. Tagann cor sa scéal nach mbeadh as áit i bplota Kafka, ina gcúisítear Lena ar dtús as ‘círéibeacha a eagrú agus cur isteach ar iompar poiblí’ ach cúisítear níos moille í as ardtréas. Coinneáil seacht lá an rud a bhí geallta ar dtús ach i ndiaidh triail rúnda iompaítear sin go tréimhse phríosúntachta a mhair ocht mbliana. Gearrtar téarma príosúnachta dhá bhliain ar a comhghleacaí. Tá a dhícheall á dhéanamh ag a fear céile, Ilya, a ndearna póilíní an réimis ciapadh air féin, chun í a chur as an bpriosún. Déanann sé iarracht, fiú, a chur ina luí ar Lena pléadáil ciontach de mhalairt ar shaoirse. Ach ní féidir le Lena é sin a dhéanamh.

Tá an scannán bunaithe ar fhíorscéal iriseoirí Bealarúiseacha Belsat TV Katsiaryna Andreyeva, a fear céile Ihar Iljash agus a comhghleacaí Darya Chultsova. Cé gur chríochnaigh Darya a pionós dhá bhliain, tá Katsiaryna agus Ihar i bpríosún faoi láthair, agus téarma faidréiseach príosúnachta ocht mbliana agus trí mhí á chur isteach aicise. Ní hiadsan amháin atá i gceist, ná baol air: ag deireadh 2024, mheas Comhlachas Iriseoirí na Bealarúise go bhfuil 45 oibrí sna meáin i bpríosún go fóill. Bíonn brú ar go leor acu fiú i ndiaidh dóibh teitheadh thar lear.

Cuireadh an scannán i láthair den chéad uair ar domhan ag féile Tribeca i Nua Eabhrac i mí an Mheithimh 2024.

An 13 Nollaig, taispeánadh Under the Grey Sky ag Coiste Eacnamaíoch agus Sóisialta na hEorpa (CESE) agus bhí Mara Tamkovich i láthair mar chuid de sheimineár ar an ról atá ag meáin neamhspleácha na Bealarúise maidir le sochaí athléimneach dhaonlathach a chothú.

Labhair CESE Info le Mara Tamkovich faoin scannán:

Cé chomh cruinn agus a leanann an scannán imeachtaí fíor-saoil agus cinniúint Katsiaryna Andreyeva? Ar bhain tú úsáid as fíorphíosaí scannánaíochta ó agóidí 2020 agus ó chás Katsiaryna Andreyeva?

Is minic a úsáidtear an fíorphíosa scannánaíochta sa scannán. Mar a tharlaíonn, is iad Katsiaryna Andreyeva agus Darya Chultsova a scannánaigh an agóid atá á craoladh ag tús an scannáin. Is iad sin na fíoríomhánna a thugamar isteach i radharc dráma. Is fíorphíosa scannánaíochta é freisin coinneáil Raman Bandarenka a bhfeiceann na carachtair é ar a ríomhaire glúine (ghread dream maistíní, a raibh mascanna orthu, an gníomhaí Raman Bandarenka chun báis i ndiaidh dó iarracht a dhéanamh stop a chur leo ribíní dearga agus bána a ghearradh, ribíní arbh iad siombail ar bhratach na Bealarúise roimh fhorghabháil na Sóivéadach). Ag deireadh an scannáin, mar eipealóg, taispeánaim montáis de bheoshruthanna Katsiaryna ó na hagóidí.

Tá an príomhphlota ceangailte go mór leis an réaltacht, mar shampla, an dóigh ar gabhadh agus ar ionchúisíodh na hiriseoirí agus na pionóis a gearradh orthu. Ach ní hé an aidhm a bhí agam miondealú cruinn a thabhairt ar na himeachtaí, ach fírinne mhothúchánach na roghanna a bhí le déanamh ag daoine agus na roghanna pianmhara a bhí rompu a léiriú. Tugadh ainmneacha difriúla ar na carachtair chun achar éigin a chur eatarthu agus na daoine ón bhfíorshaol ar spreagadh iad, ach freisin chun cuireadh a thabhairt don lucht féachana smaoineamh ar an scéal sin mar cheann amháin i measc an iliomad scéalta, agus mar mheafar don mhéid a tharla don náisiún ar fad. 

An bhfuil a fhios ag an bpobal i gcoitinne sa Bhealarúis cad a tharla do Katsiaryna Andreyeva agus d’iriseoirí eile dá leithéid? An bhfuil a fhios agat cá mhéad duine a bhí thíos leis an deireadh céanna nó le deireadh den chineál céanna?

Tharla gabhálacha polaitiúla agus cos ar bolg ar scála chomh leathan sin sa Bhealarúis gur deacair gan bheith ar an eolas faoin staid. D’fhulaing 130 000 duine ar a laghad cineálacha éagsúla cos ar bolg agus d’fhág thart ar 500 000 an tír tar éis 2020. Déanta na fírinne, ní féidir fadhb atá chomh mór sin a chur i bhfolach.

Tá líon oifigiúil na bpríosúnach polaitiúil (iad siúd atá cúisithe nó ciontaithe ar chúisimh chóiriúla) sa Bhealarúis seasta ag thart ar 1 300 duine le roinnt blianta anuas, ach ní mór a thuiscint go bhfuil na céadta, nó na mílte ann, fiú, a bhfuil a bpionós istigh cheana, gur scaoileadh saor níos luaithe cuid acu agus go bhfuil eagla ar go leor daoine nua-chiontaithe stádas príosúnach polaitiúil a éileamh. Leanann an brú faoi chois ar aghaidh gan stad gan staonadh mar a bheadh monarcha ann, agus príosúnaigh nua á gcur in ionad na bpríosúnach a scaoiltear. 

Cad é an príomhspreagadh a bhí agat chun an scannán seo a dhéanamh? Cad ba mhaith leat a bhaint amach?

Mar Bhealarúiseach, bhí fonn orm rud éigin a dhéanamh nuair a rinne réimeas na Bealarúise cniogbheartaíocht bhrúidiúil in aghaidh na hagóide a tharla in 2020. Mar iar-iriseoir, bhí mé in ann dearcadh na gcarachtar a thuiscint go han-mhaith. Mar scannánóir, chonaic mé scéal láidir corraitheach arbh éigean dom a insint. 

Cén príomhtheachtaireacht nó mothúchán a bhfuil súil agat go dtógfaidh breathnóir leis tar éis dó féachaint ar do scannán?

Tá súil agam go ndéanfaidh daoine a machnamh ar cad é an tsaoirse i ndáiríre, ar na costais a bhaineann léi, agus ar an aithníonn siad i ndáiríre a bhfuil acu. Tá súil agam fosta go smaoineoidh siad ar Kacia agus ar Ihar agus ar gach aon duine atá i bpríosún, mar is rud í an tsaoirse a nglacann a lán daoine anseo san Eoraip talamh slán di. 

Cad ba cheart don Aontas Eorpach – na hinstitiúidí, an tsochaí shibhialta, comhlachais iriseoirí agus chearta an duine agus rialtais náisiúnta – a dhéanamh chun cuidiú?

Molaim go láidir don Aontas gan dearmad a dhéanamh ar an mBealarúis agus gan í a dhíscríobh mar chur amú ama. Is í tacaíocht an Aontais an rud a ligeann dár gcultúr, dár meáin agus don tsochaí shibhialta maireachtáil faoin mbrú ollmhór seo agus, cé go mbeidh foighne atá teastáil, is fiú é sa deireadh.