Minn meta twelidt 40 sena ilu, fit-28 ta’ Marzu 1981, il-kelma “essenzjali” qatt f’ħajti ma kienet assoċjata daqshekk spiss mal-kelma ‘kultura’ bħal f’dan il-perjodu ta’ kriżi tas-saħħa u, għalhekk, ekonomika. Huwa ċar li ħafna mill-paradigmi tagħna se jinbidlu. L-isfidi tagħna huma u se jkunu profondi fl-oqsma kollha tas-soċjetà tagħna.
Din il-kelma “essenzjali” ingħatat prominenza l-ewwel nett minħabba li ġejna kklassifikati, aħna n-nies tal-kultura, bħala “mhux essenzjali”. U minħabba li ġejna kklassifikati bħala “mhux essenzjali”, nibet moviment, li ma jista’ jwaqqfu ħadd, u li jaħdem bla heda favur sensibilizzazzjoni aktar profonda u fuq firxa usa’.
Tabilħaqq, kontra l-istennijiet kollha, insibu ruħna f’dinja tal-arti u l-kultura li, wara li ngħatat il-ġenb jew twarrbet għalkollox, tinsab f’pożizzjoni stramba taħt il-lenti, aktar skomda milli stramba.
Jien mara tal-kultura. Ngħix mill-kultura u noħloqha. Jien attriċi tal-kummiedja, kantanta, direttriċi, awtriċi, għalliema tat-teatru u tal-Franċiż, editriċi tat-teatru Belġjan tal-komunità Franċiża, fassalt programm ta’ festival, u niżviluppa aspetti speċjali għall-arti plastika, ix-xenografija u l-arti tal-moviment u ż-żfin. U ma niddejjaqx inxammar il-kmiem tiegħi għal xogħol ta’ strapazz, u xi drabi naqbad “impjiegi ta’ riżerva”. Impjiegi li ħafna drabi jiġu sottovalutati mill-fehma kollettiva tas-soċjetajiet tagħna. Ma nibżax mix-xogħol. Ix-xogħol huwa dak li bnieni. Dan huwa l-akbar valur li l-ġenituri tiegħi għaddewli. Iżda l-kultura hija t-tielet ġenitur tiegħi. Il-kultura kienet dik li sawritni, fejn serviet bħala s-siment, u ġabet taqlib profond: evoluzzjoni, rivoluzzjonijiet interni u taqlib, il-kultura fetħitli moħħi, iżda fuq kollox, qalbi. L-aktar vjaġġi sbieħ ta’ ħajti kienu l-minuti maġiċi ta’ vjolinċell f’armonija mal-emozzjonijiet tiegħi, Shakespeare jiżfen fl-ispirtu tal-udjenza attenta, pitturi bla tmiem li jestendu sal-abbissi mifruxin ma’ ħajt, jew f’mużew. U xi ngħidu dwar id-dinja meraviljuża tat-teatru, li mhijiex biss xena jew test, iżda univers multiplu u kumpless, li jvarja mill-pupazzi sal-improvizzazzjoni, mill-arti tat-taħdit sal-moviment tal-ġisem. Fit-teatru hemm dixxiplini u sottoġeneri daqs kemm hemm fil-mediċina.
Naturalment, issa ilna weqfin għal sena. It-tbatija tal-professjoni tagħna hija kbira wisq. L-ewwel nett it-tbatija morali, u mbagħad it-tbatija ekonomika minħabba l-inattività tal-impjiegi fil-qasam tal-ispettaklu, li jinsabu fi kriżi finanzjarja profonda. Il-professjonijiet tal-qasam tal-ispettaklu ftit li xejn huma magħrufa, iżda l-firxa hija wiesa’. Awturi, diretturi, atturi tal-kummiedja, ħajjata tal-kostumi, drammaturgi, tekniċi tad-dawl u tal-ħoss, ħaddiema tal-kostruzzjoni u d-dekorazzjoni tas-sett, artisti tas-sett jew palk, artisti tal-make-up, assistenti, u l-professjonijiet kollha ta’ qabel u ta’ wara l-produzzjoni: xandir, komunikazzjoni, promozzjoni, merħba lit-telespettaturi, prenotazzjoni, il-lista ma tispiċċax.
Jeħtieġ ukoll li titqies, u forsi din hija aktar importanti, it-tbatija tal-pubbliku, tal-individwi. Il-pubbliku, li issa huwa limitat għan-Netflix jew għall-kotba, jagħżel fil-pront il-parti tal-immaġni, l-aspett tal-kultura faċli u uniku. L-għażla tiegħu tnaqqset għal dik ta’ iżolament, spiċċat il-possibbiltà ta’ kondiviżjoni u spazji fil-beraħ, m’għadx hemm mumenti ta’ ħolm, vjaġġar ’il bogħod, bilqiegħda fuq il-pultruna tal-bellus aħmar.
U xi ngħidu dwar it-tbatija li ma tkunx tista’ titgħallem aktar, għax il-kultura hija l-aħjar għalliem tal-ħajja!!
Fuq kollox, il-kelma “essenzjali” issa hija preġudikata u assoċjata mal-professjonijiet tal-kultura tagħna, minħabba dan l-ewwel każ ta’ negattività ta’ “mhux essenzjali” li ġiet attribwita b’mod inġust mill-mexxejja tagħna. Illum mhux talli ma nirribellax, iżda għandi din it-tama kbira - bħal kull tama - tama qawwija għall-futur, li b’ċertezza, iva, b’ċertezza l-miġemgħa tan-nies fil-futur se jisimgħu li ninsabu qrib tagħhom, li meta nlissnu l-kelma “kultura”, inlissnu l-ewwel u qabel kollox il-kelma “essenzjali”.
Għalhekk, bil-fatt li riedu jidfnuna, ġiegħluna ninbtu mill-ġdid, u qed nagħtu ħajja ġdida lill-kultura bħal qatt qabel... il-futur se jikkonferma dan, nemmen b’mod qawwi, ninsab konvinta dwar dan. Wara din il-kriżi, xejn dwar il-kultura mhu se jerġa’ jiġi sottovalutat.
Aurélie Vauthrin-Ledent