De Belarussische bevolking heeft grote veranderingen ondergaan. Sinds 2020 is er een levendige volksbeweging ontstaan, die uitmondde in de grootste massaprotesten sinds de ineenstorting van de Sovjet-Unie. Anders dan bij vorige verkiezingen waren mensen uit alle lagen van de bevolking betrokken, en onder leiding van vrouwen verenigden zij zich via sociale media.
De Belarussische dictator Aleksandr Loekasjenko heeft de steun van de bevolking en zijn legitimiteit verloren. De massale mobilisatie van burgers heeft hem bang gemaakt. Het regime staat nu in overlevingsstand en richt zijn inspanningen op het elimineren van afwijkende meningen. Het maatschappelijk middenveld was zijn eerste doelwit.
Sinds de onafhankelijkheid van het land vond nog nooit op zulke schaal repressie plaats. Sinds augustus 2020 zijn al ongeveer 40 000 mensen in hechtenis genomen. Het aantal erkende politieke gevangenen bedraagt bijna 1000 en dat aantal stijgt nog.
Toch hebben de burgers in Belarus nooit opgegeven. Zij zetten structuren op die de basis zullen vormen voor een nieuw Belarus. Ook werkten zij aan hervormingen en zamelden zij geld in om elkaar te ondersteunen en mensen in nood te helpen. Via de twee grootste crowdfundinginitiatieven, BySol en ByHelp, werd 7 miljoen USD verdeeld om financiële en juridische bijstand te verlenen aan de slachtoffers van repressie. Als reactie beschuldigde het regime deze initiatieven van financiering van extremisme en startte het strafzaken tegen hun oprichters. In sommige gevallen werden de bankrekeningen bevroren van mensen die door de betrokken initiatieven werden ondersteund.
Toen het regime van Loekasjenko met geweld optrad tegen demonstranten, hebben mensenrechtenverdedigers zich onvermoeibaar ingezet om de wreedheden van de staat vast te leggen en politieke gevangenen vrij te krijgen. Meer dan 100 websites werden geblokkeerd en alle grote onafhankelijke media werden het land uit gewerkt, maar mensen publiceerden en verspreidden zelf kranten en stuurden getuigenverslagen naar journalisten in het buitenland. Er zitten momenteel 32 mediaprofessionals in de gevangenis, maar de informatiestroom is nooit gestopt.
Het Belarussische maatschappelijk middenveld is nu vastbesloten, veerkrachtig en creatiever dan de staat, maar staat ook onder zeer grote druk. Door arrestaties en boetes hebben organisaties minder personele middelen. Veel organisaties zijn naar het buitenland verhuisd, hebben hun activiteiten opgeschort of hebben hun werk moeten verbergen voor het regime. Ruim 300 niet-gouvernementele organisaties werden ontbonden. In Belarus zijn de reeds beperkte financieringsmogelijkheden nu nog beperkter.
Het is dringend noodzakelijk dat de democratische wereld haar strategie ter ondersteuning van het maatschappelijk middenveld in Belarus herziet. De belangrijkste opdracht bestaat erin de structuren ter plaatse in stand te houden en hulp te bieden aan de organisaties die moesten vluchten.
● In de eerste plaats moeten donororganisaties rekening houden met de toegenomen operationele kosten in de context van repressie en verplaatsing, en met de verminderde mogelijkheden voor het maatschappelijk middenveld om in Belarus inkomsten te ontvangen.
● Er dient rekening te worden gehouden met de wijziging van de vorm van de activiteiten wanneer het beheer in het buitenland plaatsvindt. De overgrote meerderheid van de organisaties kan momenteel alleen in het buitenland bestaan en de activiteiten in Belarus zijn meestal informeel en beperkt van aard. Het is belangrijk om mensen in het land te ondersteunen, hoe moeilijk dat ook is, want veel organisaties beschikken nog steeds over personeel ter plaatse.
● Momenteel beschikken tal van organisaties over weinig vrijheid voor het plannen van hun strategieën, doordat de steun via kortetermijnprojecten loopt, die hoogstens een jaar duren. Het is van cruciaal belang meer mogelijkheden te bieden voor langetermijn- en infrastructuurondersteuning. Dit geldt met name voor organisaties die verhuisd zijn en die hun communicatie met de doelgroepen in Belarus in stand willen houden. Er moeten horizontale banden worden gesmeed tussen activisten en initiatieven en deze moeten worden onderhouden.
● Daarnaast moeten donoren en betrouwbare begunstigden informatie uitwisselen om ervoor te zorgen dat de hulp optimaal wordt benut en dat door de regering georganiseerde niet-gouvernementele organisaties (GONGO’s) en organisaties die achter het regime staan geen invloed kunnen hebben op de steun.
Loekasjenko wil Belarus uit de aandacht houden. De media hebben meer dan ooit hulp nodig.
● Ten eerste is het belangrijke te voorzien in noodhulp voor journalisten, waaronder juridische, financiële en psychologische steun.
● Ten tweede is institutionele steun aan de beide reeds gevestigde mediakanalen van cruciaal belang, evenals de ontwikkeling van een gedecentraliseerd netwerk van blogs en communicatiekanalen in Belarus. De bevolking heeft behoefte aan nieuwe content.
● Ten derde moeten krachtigere maatregelen ter bestrijding van propaganda en desinformatie worden ondersteund. Het is van cruciaal belang om toezicht op het internet tegen te gaan en Belarussische journalisten de instrumenten te bieden om censuur te omzeilen en hun digitale geletterdheid te vergroten. Dit is zeer belangrijk om de soevereiniteit van het land te bevorderen.
Om het maatschappelijk middenveld te ondersteunen is een langetermijnstrategie nodig, met voldoende flexibiliteit en creativiteit. Dit zal helpen om een cultuur van oppositie en respectvol debat tot stand te brengen en zal het transformatieproces versterken.
Hanna Liubakova
Minder