EESC info

In maart 2020 begonnen we ons te realiseren dat de COVID-19-pandemie niet alleen een gezondheidscrisis was, maar ons leven in allerlei opzichten zou treffen. Het was verenigingen en activisten ook duidelijk dat we bij onze gebruikelijke werkzaamheden met nieuwe uitdagingen te maken zouden krijgen. De situatie blijkt inmiddels nog slechter te zijn dan we hadden verwacht.

In mei 2020 organiseerden we een virtuele borrel. Na twee maanden lockdown en online werken besloten we bijeen te komen en onze eerste indrukken te bespreken.

Samen met collega's van het Europees burgerforum, een transnationaal netwerk van meer dan 100 verenigingen en ngo's uit 27 Europese landen dat zich actief bezighoudt met zaken als burgerschapseducatie en verdediging van mensenrechten en democratie, hielden we een paar uur lang een levendig debat. Hoewel eenieder met een nationale bril keek, kwamen we tot min of meer dezelfde conclusies.

Op basis van deze gesprekken hebben we opgeschreven wat we hebben geleerd...
Les 1: Onze veiligheid hangt af van de veiligheid van anderen.
Universele gezondheidszorg en sociale bescherming voor iedereen in onze samenleving en in de hele wereld is noodzakelijk.

Les 2: We zijn allemaal kwetsbaar en onze lotsbestemmingen zijn met elkaar verweven.
Solidariteit, gelijkheid, rechten en zorgzaamheid moeten de basis vormen van internationale betrekkingen en de dagelijkse realiteit van mensen.

Les 3: Het algemeen belang bestaat.
Overheidsinstellingen moeten het algemeen belang dienen, beschermen en voor ogen houden in plaats van specifieke belangen.

Les 4: Democratie is de cruciale virusremmer die we allemaal nodig hebben.
Bewuste en participerende burgers, betrouwbare informatie, openbaar onderzoek en onderwijs en transparante instituties waarborgen het openbaar belang.

Les 5: Het wereldmarktsysteem heeft gefaald.
We moeten productie terughalen, de circulaire economie realiseren en een universeel basisinkomen invoeren.

Les 6: We zijn niet de eigenaars, maar de rentmeesters van de aarde.
De natuur gebruikt onze lockdown om te herstellen van de schade die wij hebben veroorzaakt. We moeten wereldwijd weer recht doen aan het milieu.

Les 7: Mensen met een cruciaal beroep zijn echte helden. Vrouwen bevinden zich in de frontlinie.
De bijdrage van vrouwen moet erkenning krijgen in de sociale hiërarchie; zij die onzichtbaar zijn, moeten volledig toegang tot hun rechten kunnen krijgen.

Les 8: We moeten ons tempo vertragen.
Door de lockdown werden we gedwongen om sociale banden, geduld en medeleven alle ruimte te geven; we moeten dit ook op langere termijn blijven doen.

Les 9: We hebben behoefte aan veiligheid op menselijk, maatschappelijk en ecologisch gebied.
We verbinden ons tot een rechtvaardig herstel en een rechtvaardige transitie in ons land, in Europa en in de hele wereld.

Les 10: De toekomst moet er anders uitzien dan het verleden.
We moeten deze lessen ter harte nemen en de handen ineenslaan.

Krijgen we de kans om meer te leren na de crisis? Kunnen we de crisis omzetten in een nieuwe kans?
Ik ben ervan overtuigd dat we een andere weg moeten inslaan.

Alles is nieuw voor mij; dit is de eerste pandemie die ik zelf meemaak. Op internet heb ik een lijst gevonden met de tien ergste pandemieën ooit. De laatste die Europa vóór COVID-19 trof, was de Spaanse griep in 1920. En ik mag dan wel oud zijn, maar zo oud ben ik nu ook weer niet.

Mijn partner heeft een verminderde weerstand en is daardoor erg vatbaar. Als ze besmet raakt, is ze uiterst kwetsbaar omdat ze een chronische luchtwegaandoening heeft. We staan dan ook zeer terughoudend tegenover contacten met anderen. Dat brengt voor ons allebei nieuwe ervaringen met zich mee. Zij is min of meer zelf in isolatie gegaan om te voorkomen dat ze besmet raakt. En ik moet dingen doen die zij vroeger deed, zoals de boodschappen. Voordat de crisis uitbrak, deden we de boodschappen samen: ik liep met de winkelwagen een meter achter haar aan terwijl zij er de boodschappen in deed. Maar nu is dat anders.

Duwen is gemakkelijk: je loopt gewoon achter haar aan en denkt na over hoe je de wereld kunt verbeteren terwijl zij de winkelwagen vult. Nu ik dat laatste zelf moet doen, raak ik bij ieder schap verlamd door keuzestress. Op het boodschappenlijstje staat koffie; in het schap staan tientallen verschillende merken die er allemaal hetzelfde uitzien. En welk toiletpapier hebben we nodig – met 1, 2, 3 of 4 lagen? Mijn vrouw weet welk product ze wil en waar dat staat. We zijn altijd zó de winkel weer uit. Voor mij zijn winkels net doolhoven. Alleen bij het bier heb ik geen last van keuzestress, maar ik dwaal urenlang langs alle andere schappen terwijl ik tureluurs word van de dilemma's.

Ik was verrast door de eerste reactie van de Nederlanders op de pandemie. Ze toonden eensgezindheid en solidariteit. Helaas bleek een kleine groep verwarde en anderszins betreurenswaardige figuren hun hoofd er maar kort bij te kunnen houden; binnen een paar weken brokkelde hun solidariteit af. Mensen hielden zich niet langer aan de regels en verweten de regering dat zij hun fundamentele rechten ondermijnde en hun vier vrijheden inperkte. Om hun onvervreemdbare recht op feestvieren op te eisen spanden ze rechtszaken aan tegen de staat – dát is pas waanzin.

Gelukkig leven we in Europa, waar de democratie en de rechtsstaat relatief goed zijn gewaarborgd (in de meeste lidstaten dan) en de gezondheidszorg behoorlijk goed is vergeleken met andere delen van de wereld. Als we kijken naar de impact op de verschillende generaties is duidelijk dat jongeren het zwaarst te lijden hebben onder het virus, en dat is logisch op die leeftijd. Als je 19 bent, hoor je te daten, je seksualiteit te verkennen en het crazy little thing called love te ontdekken. Nu er een pandemie heerst, zijn zelfs onschuldige knuffels taboe. Dat soort dingen maakt jonge mensen onzeker – hun onvervulde verlangens groeien hen boven het hoofd.

De hamvraag is wat we aanmoeten met de economie. Gaan we weer door op de oude voet als de pandemie straks onder controle is? Of grijpen we deze kans aan om af te stappen van een systeem dat gedomineerd wordt door kannibaalse monopolisten en gaan we voor een inclusief model met duurzame, kleinschalige initiatieven in een vreedzame co-existentie met grote bedrijven die blijk geven van verantwoordelijkheidsgevoel? Onze keuze om op de oude voet door te gaan dan wel ons lemmingengedrag te veranderen zal onze toekomst bepalen: zullen we overleven of zullen we uitsterven omdat we ons in de afgrond van zelfvernietiging hebben gestort?

Ik wens u allen een prettige tijd toe, met meditatie, bezinning en – voor wie van toepassing – berouw.

We werden geconfronteerd met een situatie die we nog nooit eerder hadden meegemaakt. Het virus was er ineens en verspreidde zich heel snel, waardoor het hele land in volledige lockdown werd geplaatst. Omdat de situatie ongekend was, hadden we geen idee wat de meest efficiënte manier was om ermee om te gaan. Wat nu, vroegen we ons af. Aanvankelijk waren we bang en hulpeloos. In het bedrijfsleven werden alle plannen voor het lopende jaar (2020) op stel en sprong ingetrokken, en als gevolg van de onzekere situatie zijn ook alle toekomstplannen op losse schroeven komen te staan.

We stelden ons allemaal dezelfde vraag: wat nu? Hoe moeten we reageren op deze nieuwe situatie: de quarantaine, het volledige isolement en niet weten wanneer het voorbij zal zijn? De grootste angsten en bezorgdheid worden altijd veroorzaakt door het onvermogen om te voorspellen wat er zal gebeuren. Ook bedrijven reageerden in eerste instantie op dezelfde manier. Ze wilden allemaal dat wij hen zouden vertellen hoe lang deze situatie nog zou duren, wat de reactie van de overheid zou zijn en op wat voor soort hulp zij konden rekenen. Al in een heel vroeg stadium werd duidelijk dat niet alle sectoren zich in dezelfde positie bevonden: voor sommige economische sectoren, zoals het toerisme en de logistiek, betekende de crisis een catastrofe, terwijl ze voor andere, zoals de IT-sector en de levensmiddelenindustrie, nieuwe kansen en uitdagingen met zich meebracht.

We hadden het geluk dat onze regering, hoewel zij nog maar net gevormd was, snel en adequaat heeft gereageerd, zodat we samen actieprogramma's, steunmaatregelen, stimulansen enz. konden opstellen. Daartoe onderhielden we voortdurend rechtstreeks contact met een groot aantal van onze leden uit verschillende sectoren, om zo goed mogelijk op de hoogte te zijn van de situatie in de afzonderlijke branches, om zoveel mogelijk ideeën te verzamelen over welke vorm van steun het meest efficiënt zou zijn, en om informatie te verstrekken aan de vertegenwoordigers van de overheid.

Wat ik het meeste mis zijn face-to-face communicatie en directe contacten. Er wordt gedurende deze periode zo veel mogelijk online gecommuniceerd en de face-to-face communicatie is grotendeels verdwenen. De enorme digitaliseringssprong in de elektronische communicatie tussen bedrijven onderling en tussen de staat en het bedrijfsleven, maar ook met het publiek en de gebruikers, kan als een van de grootste baten van de COVID-19-pandemie worden beschouwd.

Gebleken is dat een goede organisatie en discipline van alle burgers bij het accepteren en respecteren van de instructies en maatregelen het belangrijkst is, omdat alleen zo de juiste oplossingen kunnen worden gevonden.

Vaststaat dat COVID-19 op veel terreinen veranderingen teweeg zal brengen. Maar we weten niet eens hoe lang de COVID-19-pandemie zal duren, en we weten ook niet hoeveel tijd er zal verstrijken tussen de ene golf van COVID-19 en de volgende golf, zolang we het virus niet permanent kunnen uitroeien. De crisis heeft zich op alle gebieden laten zien, van onderwijs en gezondheidszorg tot de financiële en economische sectoren, om er maar een paar te noemen. We weten niet hoe de situatie zal zijn als de crisis eenmaal voorbij is of hoe ernstig de economie zal zijn getroffen.

Het is onbekend wat er nog allemaal zal veranderen; daarom is het verkeerd ons af te vragen welke banen zullen verdwijnen. We moeten er alles aan doen om ervoor te zorgen dat wanneer de crisis voorbij is, onze bedrijven en dus onze banen zo concurrerend mogelijk zijn. We zullen dit niet alleen bereiken met behulp van staatssteun, maar hebben daarvoor ook permanente bij- en nascholing op alle niveaus nodig.

De periode van isolement heeft ons duidelijk gemaakt dat digitale communicatie het face-to-face contact niet volledig kan vervangen, of het nu gaat om scholen, het zakenleven of andere activiteiten. Ons doel is dus om terug te keren naar face-to-face-communicatie, zowel binnen onze organisatie als met alle mensen met wie we momenteel louter via online-instrumenten communiceren.

Eind februari begin maart hielden we, tussen de studiegroepwerkzaamheden en debatten door, met onze Bulgaarse vrienden zoals elk jaar de traditionele “martenitsa”-viering. We kregen dunne polsbandjes om van in elkaar geknoopte rode en witte draadjes en gaven elkaar grappige wollen lappenpopjes die geluk zouden brengen. Het optimisme over de naderende lente was voelbaar. We wensten elkaar succes voor de laatste maanden van de huidige vijfjarige mandaatsperiode van het EESC.

Instinctief hielden we ons niet bezig met de dreiging van het in Azië rondwarende virus voor onze geordende leventjes in het hart van de EU. We kregen al wel signalen en ernstige waarschuwingen uit Zuid-Europa, maar de procedures van de Europese instellingen zouden ons tegen de pandemie beschermen. En bovendien, zo verzekerden de collega’s van de andere kant van de Donau ons lachend, zouden we altijd nog een slokje kunnen nemen van een medicijn bij ons thuis, een voorjaarsbittertje welteverstaan. Er werd niet ingegaan op de vraag om in de vergaderzalen ontsmettingsmiddel ter beschikking te stellen, maar we werden voortdurend gerustgesteld dat de dreiging op de voet werd gevolgd en zo werd onze angst voor het virus gesust.

Op woensdag 11 maart nog discussieerde ik in studiegroep ECO/505 over aanbevelingen voor het investeringsplan voor een duurzaam Europa. Tijdens de afdelingsvergaderingen stelden we actieplannen vast en boekten we onze volgende reisjes. En toen kwam een week later ons leven plotseling tot stilstand. Lockdown! Je zou het kunnen vergelijken met een snel rijdende trein die plotseling uit alle macht remt waarbij er een vonkenregen onder de wielen vandaan komt.

Niemand had de elke dag strenger wordende beperkingen zien aankomen. Die deden ons leven op zijn grondvesten schudden. Het was een mentale tsunami, een vreemde droefheid die zich meester maakte van de ziel, om de woorden van Ildefons Gałczyński te gebruiken. We werden overrompeld door de noodzaak thuis te blijven en waren simpelweg bang. We vroegen ons af hoe we hulp en essentiële producten konden krijgen en veranderden onze gewoonten.

Ik kon niet vermoeden dat ik pas in juni in Brussel zou terugkeren, na een reis per auto dit keer, over lege snelwegen, omdat er nog niet werd gevlogen. Ik herinner me dat ik eerst de officiële “reisvergunning” had geprint die ik per e-mail van de secretaris-generaal had gekregen, het COVID-19 laissez-passer, afgegeven op 29 mei 2020 en opgesteld in vier talen met op de voorkant een indrukwekkend rond stempel. Dat moest garanderen dat ik niet in quarantaine zou hoeven.

Om daar zeker van te zijn, belde ik ook nog met de vestigingen van het Duitse Gesundheitsamt in de verschillende Länder waar ik doorheen moest reizen. Op 8 juni nam ik in Brussel deel aan de eerste hybride vergadering van studiegroep ECO/510 en vervolgens aan de zitting van 10 en 11 juni.

De publieke en sociale media werden toen al overspoeld door opmerkingen en theorieën over de veronderstelde echte makers van het virus. Jammer genoeg heeft dit nog niet geleid tot een hedendaags meesterwerk op het niveau van Giovanni Boccaccio’s 14e eeuwse Decamerone of de roman De Pest van Albert Camus uit 1947, waarin zo waarheidsgetrouw de tekortkomingen van de mens en de strijd van de mensheid tegen ziekten worden beschreven.

In het licht van de ervaringen met de mondiale lockdown en de waarschuwingen voor een nieuwe aanval van het SARS-COV-2-virus, dit keer in combinatie met de seizoensgriep – die trouwens elk jaar in veel landen talloze levens kost, zelfs meer dan COVID-19 tot nu toe – gingen mijn gedachten naar de betekenis van ‘diensten van algemeen belang’. Die diensten zijn decennialang verwaarloosd.

De COVID-19-pandemie heeft echter duidelijk gemaakt dat de lokale, regionale en Europese verleners van dit soort diensten een zeer belangrijke, stabiliserende functie vervullen. De samenleving raakt er nu eindelijk van overtuigd dat deze diensten een essentiële rol spelen: ze vormen de ruggengraat van het Europees sociaal model en kunnen ten grondslag liggen aan een positief economisch herstel in het kader van het instrument Next Generation EU en de Europese Green Deal.

De energie- en watervoorziening, de afvalverwerking en het openbaar vervoer zorgen er zelfs tijdens economische crises voor dat ons maatschappelijk leven kan doorgaan en verschaffen een soort van veiligheid. Zonder de eerdere investeringen in deze sectoren zouden heel normale zaken niet mogelijk zijn, zoals ‘s ochtends een douche thuis, een kopje koffie of een tijdige busrit naar werk of ziekenhuis. Hetzelfde geldt voor zaken als gezondheidszorg en de zorg voor gehandicapten en ouderen. Al deze voorzieningen zouden niet kunnen functioneren zonder crisisbeheersingsprocedures en ook niet als diensten van algemeen belang niet op politiek begrip en publieke steun hadden kunnen rekenen.

Met een soortgelijke blik moeten we kijken naar de zeer belangrijke gebieden onderwijs, wetenschap en cultuur in het algemeen, voordat we gaan klagen over de moeilijkheden die we tijdens de crisis hebben ondervonden.

11 maart, ik ga naar Rome, naar huis. Zwaarbedrukte sfeer, onrust; in Noord-Italië zijn ze de doden al aan het tellen. Mijn dochter Ilaria is teruggekeerd uit Milaan, waar ze studeert, en Miriam, de oudste, woont en werkt in Barcelona, en maakt zich grote zorgen.

‘s Avonds kondigt premier Conte aan dat het hele land in quarantaine gaat. In de ”rode zones” in het Noorden is de boel al op slot, zodat de burgers er zijn afgezonderd.

Scholen gaan dicht, de voetbalcompetitie en recreatiesportactiviteiten worden opgeschort, en bezoeken aan zieken in zorginstellingen worden verboden. Reizen per openbaar of particulier vervoer mag niet meer en niet-essentiële productieactiviteiten worden stopgezet.

Een onwerkelijk gevoel maakt zich van Italië meester. Vervreemding, angst: het virus lijkt zich ongecontroleerd uit te breiden en is onmogelijk tegen te houden.

Twee beelden symboliseren de harde realiteit: de lange colonne militaire voertuigen in Bergamo die de lijken uit de regio ophalen, omdat er geen plek meer is op de begraafplaatsen, en het sterke en onuitwisbare beeld van paus Franciscus, die op 28 maart bidt op een verlaten Sint-Pietersplein, voor de ogen van tv-kijkers wereldwijd.

De Italiaanse vakbonden ondernemen samen met de overheid meteen actie om essentiële productieactiviteiten veilig te stellen, zodat de burgers erop kunnen rekenen dat supermarkten en apotheken bevoorraad blijven met de nodige levensmiddelen en medicijnen. De vakbonden gaan door met het ondersteunen van mensen die hun baan kwijtraken en met het maken van afspraken met werkgevers om thuiswerken te faciliteren of om inkomenssteun te bieden daar waar de inkomens in gevaar zijn.

De situatie in de ziekenhuizen is uit de hand gelopen: onvoldoende bedden, enorme druk op de intensive care met overbelast zorgpersoneel: verpleegkundigen, artsen, schoonmakers, die van huis weg moeten blijven in quarantaine, non-stop werken en het psychologisch zeer zwaar hebben omdat ze moeten toezien hoe patiënten overlijden zonder dat hun dierbaren in hun laatste levensfase bij hen mogen zijn.

Op dat moment zeiden we allemaal tegen onszelf dat "we niet zouden vergeten wat er gebeurd is". Vandaag proberen we om vooruit te kijken, maar het virus is nog niet weg: het duikt in kleine of grote clusters in de verschillende EU-lidstaten weer op, en elk land reageert op zijn eigen manier, met zijn eigen maatregelen. Juist nu de Europese Unie in het licht van het gigantische financiële steunbedrag dat voor alle landen in het vooruitzicht is gesteld, eensgezind moet optreden en de inspanningen van de afzonderlijke lidstaten moet coördineren, beseffen we hoe moeilijk dit nog steeds is. Maar in ons eentje kunnen we deze oorlog niet winnen.

In de voorbije maanden hebben de vakbonden sterker dan ooit van zich laten horen. De vakbondsbeweging is niet iets abstracts: werknemers dringen in ieder land terecht aan op sociale gelijkheid en een waardige en respectvolle behandeling. Degenen die van dichtbij hebben meegemaakt hoe het eraan toe is gegaan in ziekenhuizen, bejaardentehuizen, winkels, de schoonmaaksector en het vervoer, bedrijven waarin grondrechten inzake gezondheid en veiligheid op de werkplek worden geschonden, kunnen aangeven hoe we verandering teweeg kunnen brengen in een sociaal-economisch model dat op zijn grenzen is gestuit en dat de toekomst van degenen die na ons komen in gevaar brengt.

Dat is wat ik zou willen voor mijn dochters, Ilaria, die in Milaan studeert, en Miriam, die in Barcelona werkt: een wereld op menselijke maat, een wereld die in economisch, ecologisch en sociaal opzicht duurzaam is.

De gevolgen van de pandemie hebben de grenzen in Europa, en soms zelfs binnen een en hetzelfde land, opnieuw zichtbaar gemaakt. Je zou kunnen denken dat daardoor de mogelijkheden voor transnationale samenwerking tussen regio’s en steden zijn afgenomen. Het tegendeel is echter waar gebleken.

Hoe was het leven tijdens de lockdown in Bulgarije? Voor een dynamische en energieke liefhebber van openluchtactiviteiten zoals ik was het moeilijk. Er waren veel beperkingen. We moesten thuisblijven en mochten alleen de deur uit tijdens de openingstijden van essentiële winkels om levensmiddelen, medicijnen of huishoudelijke artikelen te kopen. Binnen en buiten de winkels moest je minstens 1,5 meter afstand houden. Het was vrij ingewikkeld: als je Sofia uit wilde, moest je een formulier invullen waarin werd gevraagd naar de reden van vertrek en de plaats van bestemming. Dat formulier moest je aan de politie kunnen voorleggen.

Het goede nieuws is dat de burgers veel zelfvoorzienender zijn geworden en dat ze lokale voedingsmiddelen, plaatselijke aanbieders en korte voedselvoorzieningsketens veel meer naar waarde zijn gaan schatten. Er is meer vraag naar voedingsmiddelen van boerderijen en voedingsmiddelen die rechtstreeks bij de telers kunnen worden gekocht. Burgerinitiatieven zetten aan tot tuinieren en kleinschalige productie van groenten en kruiden.

Marktplaatsen blijven open voor het publiek. Door deze traditionele plaatsen voor de verkoop van voeding, zaden, groenteplantjes, fruit, groenten en bloemen open te laten – zij het met inachtneming van strenge veiligheidsmaatregelen – wordt een gevoel van normaliteit en een vertrouwde routine in stand gehouden.

In de berggebieden zijn lokale actiegroepen ook zeer actief geweest. Om de lokale producenten van voedsel van eigen bodem tijdens de epidemie nog meer te steunen, hebben zij op hun websites nuttige contacten verzameld en gedeeld.

In mijn organisatie hebben we door de verschillende beperkingen op het gebied van reizen en contact veel fysieke vergaderingen en evenementen moeten annuleren terwijl die het doorgaans makkelijker maken om samenwerkingsinitiatieven op te zetten en de resultaten te verspreiden. Deze beperkingen hebben onze activiteiten echter niet tot stilstand gebracht – wel integendeel. Wij blijven efficiënt samenwerken om de berggebieden sterker en nog veerkrachtiger te maken. In sommige gevallen hebben wij onze werkplannen aangepast en ontwikkelen wij nu gemeenschappelijke oplossingen om kwetsbare EU-regio’s en -steden te helpen om beter om te gaan met de huidige noodsituatie.

Wij hebben een platform voor helpende handen opgestart waarmee we ijveren voor solidariteit in plattelandsgebieden. Het bevordert de solidariteit tussen burgers en brengt mensen die hulp nodig hebben in contact met vrijwilligers die hun hulp aanbieden. Daarbij gaat het vooral om het helpen van kwetsbare, gehandicapte en oudere mensen door voor hen boodschappen te gaan doen of hun thuiszorg (geen persoonlijke verzorging) te verlenen en om het regelen van babysitters voor ouders die moeten werken en geen andere oplossing vinden voor hun kinderen.

In landelijke en berggebieden zijn er nog vele andere initiatieven met succes ontplooid, wat wijst op de veerkracht en de sterke saamhorigheid in onze gemeenschappen. Wat ik hiervan geleerd heb is dat ik mijn persoonlijke projecten niet mag uitstellen! Door actief te blijven slaan we ons door moeilijke tijden.

Sinds de aankondiging van de lockdown zijn de straten verlaten. Wat opvalt, is de stilte. Niemand haast zich nog van hot naar her of gaat nog naar het buitenland voor een vergadering van twee uur, niemand heeft nog last van het getoeter in de stad of de bus die niet komt opdagen ... Zoals zoveel anderen hebben wij gevolg gegeven aan deze gedwongen afzondering en hebben we geprobeerd ons zo goed en zo kwaad mogelijk aan te passen aan deze nieuwe manier van leven. Voor mij was telewerken makkelijk, maar voor mijn man was dat onmogelijk omdat zijn werk en de infrastructuur zich daar niet toe le(e)n(d)en. Dat besef en het ongezien hoge absenteïsme bij zijn werknemers, hebben hem enkele slapeloze nachten bezorgd. De angst heeft zich minstens zo snel verspreid als het virus zelf.

Nu de eerste golf achter de rug is, vraag ik me af in welke psychische, sociale en economische toestand wij uit deze crisis zullen komen. Door de pandemie is een verschuiving opgetreden in wat we essentieel achten en is een ecologisch bewustzijn in de hand gewerkt, maar zijn ook de individuele gedragingen op nationaal en mondiaal niveau veranderd. Niemand in Luxemburg had zich kunnen indenken dat de grenzen ooit weer dicht zouden gaan. Grensarbeid is in het Groothertogdom van essentieel belang en door de inperking van het vrije personenverkeer waren we bang dat er onder meer een tekort aan zorgverleners zou ontstaan.

Deze crisis is ook een gelegenheid om ons te bezinnen op onze eigen kwetsbaarheid. Wij stellen vast dat we niet alleen afhankelijk zijn van de zorgverleners, maar ook van het gedrag van onze medemens.

Het economisch herstel is een kwestie van samenwerken. In sommige landen leeft de opvatting dat het voor de weerbaarheid goed is om waardeketens te nationaliseren, maar mijns inziens moeten we nationalisme en economische eigengereidheid vermijden. Er moet op Europees niveau worden nagedacht over hoe we autonomer kunnen worden in het licht van de globalisering. Deze crisis heeft ons de kans gegeven om even stil te staan en over onszelf na te denken.

Als apotheker heb ik in coronatijden intensief nagedacht over het thema gendergeneeskunde. Genderverschillen bij COVID zijn vooral opvallend op het gebied van de geestelijke gezondheid.

Mannen worden naar verhouding vaker op de intensive care opgenomen en sterven vaker, vooral jongere mannen.

Na de invoering van de lockdown bleek dat jonge vrouwen, met hun nieuwe rol, vaker ziek werden, wat te maken heeft met onzeker werk, meer deeltijdwerk, meer contacten, minder thuiswerk, zorgtaken.

We moeten opnieuw kijken naar de rol die vrouwen en ouderen in gezinnen vervullen, want ook ouderen worden gediscrimineerd. Dit onderwerp blijft mijn aandacht houden.

In de coronatijd ben ik op het bankje voor onze apotheek gaan zitten, waar ik hierover van gedachten heb gewisseld met familieleden. Waardevolle gesprekken.

Vanaf de straat heb ik ook gewuifd naar de ouderen in ons bejaardentehuis, hoog in hun kamers, en we hebben ook gezongen.

De eenzaamheid moet worden overwonnen en de familieleden moeten worden ondersteund. Politici moeten hiermee rekening houden bij het stimuleren van de werkgelegenheid op dit gebied, maar tot die tijd moeten we allemaal ons steentje bijdragen.

Ik heb ook ouders naar hun mening over onderwijs gevraagd en videoconferenties met leraren over mediawijsheid georganiseerd.

Eerst angst en ontsteltenis

Echte angst. Angst die alles heeft stilgelegd, die bij de sterftecijfers die elke avond worden gegeven mensen doet vrezen voor hun naasten, de jongsten of de oudsten, de meest kwetsbaren. Angst die eraan herinnert dat het onbekende rondwaart en op de loer ligt.

Ontstellend was het om vast te stellen dat de Franse centrale gezondheidsdiensten, de dokters in de vuurlinie en de burgers in de achterhoede geen van allen de basismiddelen hadden om zich te beschermen of om hulp te verlenen. Ontstellend was het ook om te zien hoe de samenleving van een heel land zoals Frankrijk, met inbegrip van zijn overzeese gebieden, erin is geslaagd in één klap alle geluiden van menselijke activiteiten te doen verstillen en steden en scholen te doen leeglopen na een hele winter van legitieme sociale woede.

De wereld, die door de pandemie nog meer geglobaliseerd is, raakte vervolgens door de lockdown gefragmenteerd tot een menigte van naast elkaar bestaande personen. De pandemie heeft alle kloven wijder gemaakt.

De terugkeer van de staat

De openbare diensten, met name de gezondheidsdiensten, hebben de opdracht levens te redden; geleidelijk aan hebben ze daarvoor de logistieke middelen gekregen, met soms spectaculaire maatregelen, zoals de overbrenging van enkele zieken per trein of helikopter, terwijl er geen beroep werd gedaan op actiebereide privéklinieken.

De ondernemingen die essentiële diensten verlenen in de stad hebben hulp gekregen van de staat en kregen de opdracht om het gewone leven door te laten gaan door te zorgen voor bevoorrading, schoonmaakdiensten te leveren ...

Niet al hun werknemers waren echter even goed beschermd tegen het virus en niet allemaal kregen zij stelselmatig premies.

Daarna de veerkracht

De veerkracht is er gekomen dankzij de verbinding, van leerkrachten met hun leerlingen, via netwerken, de telefoon, de radio- en televisieomroepen, de media, met essentiële en ludieke boodschappen: zoek een nuttige tijdsbesteding, deel je tijd goed in en ga aan het werk. Elke avond om 20 uur hebben de burgers vanuit hun raam geapplaudisseerd voor de zorgverleners, die van de staat niet de verwachte erkenning kregen.

De werknemers hebben hun eigen innovatiecapaciteit herontdekt. Telewerk, dat bepaalde werknemers soms werd geweigerd, heeft zich zeer snel verbreid. Ouders, en dan vooral moeders, hadden er naast hun eigenlijke beroep nog een tweede bij: dat van leerkracht.

Door te bemiddelen tussen werknemers, werkgevers en de overheid hebben de vakbonden weer een draagvlak gevonden voor hun optreden in het land. Het valt te hopen dat ze niet alleen gehoord maar vooral begrepen zullen worden.

Europa

De EU heeft met de eerste verklaringen van de Commissie grote verbazing gewekt.

Er werd veel meer dan een Marshallplan aangekondigd. Het moest een krachtige opleving worden! Zoals bekend hebben de regeringen en het Parlement echter snel redenen voor uitstel van betaling gevonden.

Toch zijn in het land al veel kleine handelszaken – met weinig werknemers en weinig kasmiddelen – failliet gegaan: kleine restaurants die met verlies werden verkocht, jongeren die pas een zaak hadden opgestart ... Zij kunnen niet rekenen op de banken. Werknemers hebben tot september recht op een vergoeding wegens tijdelijke werkloosheid, maar daarna? Grote bedrijven, zoals de luchtvaartgroep Air France-KLM (die 7 miljard euro heeft gekregen van Nederland en Frankrijk) en Airbus ontslaan ondanks de steun die zij van de lidstaten krijgen, schaamteloos hun werknemers. En dat terwijl er na de zomer 700 000 jongeren toetreden tot de arbeidsmarkt ...

En wat na de crisis?

De dag na de crisis gaat steeds meer op de dag vóór de lockdown lijken. Ten eerste omdat het virus nog omgaat. Vervolgens omdat de hervormingen die vóór de lockdown aan de gang waren na de lockdown zullen worden hervat, ook al wil de arbeidswereld in Frankrijk daar niet van weten. De regering belooft de burgers dat de daling van 13 % van het bbp niet met belastingen zal worden gefinancierd, maar aan de reeks ontslagen en prijsverhogingen komt deze zomer geen einde: energie, vervoer, fruit en groenten worden allemaal duurder.

Rekening houdend met de lessen die de crisis ons heeft geleerd, zal de organisatie van het werk een ontwikkeling doormaken. Voor telewerk, platformwerk en videovergaderen is regelgeving nodig die nog niet bestaat. Na de veerkracht is het tijd voor waakzaamheid. Zal na de crisis blijken dat de financieel sterksten er altijd beter uit komen en dat de minderbedeelden het steeds zwaarder te verduren hebben? In de Parijse regio telt het armste departement de meeste zieken. Er is helaas niets nieuws onder de zon.

Toen op 11 maart de coronacrisis uitbrak in Denemarken was het alle hens aan dek: mijn collega’s en ik moesten ervoor zorgen dat de lockdown voor onze leden vlot verliep. Heel wat werknemers moesten thuis werken, anderen moesten aan de slag in ziekenhuizen, verzorgingstehuizen en de dienstensector, die de hele crisis lang open bleven en waar de stress hoog opliep. Zonder duidelijke antwoorden en nauwe samenwerking tussen collega’s hadden we het niet gered. 

Als vicevoorzitter van de Europese Vakbondsbeweging ETUC was het ook mijn taak samen te werken met collega’s in andere landen. Het deed me dan ook plezier dat wij - de Deense regering en de sociale partners - er op 14 maart in geslaagd zijn een tripartiete overeenkomst over tijdelijke looncompensatie te sluiten. De regeling is bedoeld voor werknemers van privé-ondernemingen die door COVID-19 met zware financiële problemen te maken kregen.

Bedrijven die geen gebruik wilden maken van de bestaande mogelijkheid om werknemers tijdelijk te ontslaan zonder loon, konden kiezen voor deze nieuwe looncompensatieregeling. Ook werden steunregelingen ingevoerd voor kleine ondernemingen, zelfstandigen en freelancers. Aangezien bepaalde onderdelen van de regeling binnenkort aflopen, onderhandelen we op dit moment over nieuwe bepalingen, zodat de werknemers beschermd blijven.

Zelf werk ik ook van huis uit en ik heb me de nieuwe virtuele hulpmiddelen al snel met succes eigen gemaakt. Door de onzekerheid over de toekomst had deze periode van thuiswerk bijzonder stresserend kunnen zijn, maar ik heb gemerkt dat ik me uiteindelijk beter op mijn werk kan concentreren en dat ik meer tijd overhoud voor mijn gezin. Ik ben ervan overtuigd dat mijn collega’s en ikzelf de afgelopen maanden meer oog hadden voor onze kerntaken en tijdens vergaderingen aandachtiger waren. Zelf ben ik tijdens deze periode ook gaan inzien wat er echt belangrijk is in mijn leven.

Een nationalistische houding of neiging tot autoritair optreden brengt ons niet verder, samenwerking op Europees niveau wél. Landen moeten samenwerken om niet alleen het virus zelf, maar ook de oorzaken en gevolgen ervan te bestrijden, temeer daar ook toekomstige rampen – zoals vervuiling, klimaatverandering en afname van biodiversiteit – geen grenzen zullen kennen. Europa beschikt over krachtige instrumenten om het algemeen belang weer centraal te stellen in de ontwikkeling van het continent. Door verbeteringen aan te brengen in de Green Deal, het gemeenschappelijk landbouwbeleid en het meerjarig financieel kader zouden we de Europese en nationale plannen en financiën fors kunnen bijsturen, zodat Europa als leidende wereldmacht koers zet naar een leefbare wereld.

Samenwerking verkiezen boven competitie, zowel op individueel als internationaal vlak, is zeker niet de weg van de minste weerstand. Het is verleidelijk en lijkt gemakkelijk om ons eigen belang voorop te stellen. Maar dergelijk kortzichtig gedrag zal als een boemerang keihard in ons gezicht terugkomen. De huidige rampspoed is historisch, de problemen lijken onoverkomelijk en in ons eentje gaan we ze niet oplossen.

Mijn boodschap is dus duidelijk: om deze malaise te overwinnen, moeten we ons ego opzij zetten en samenwerken in het algemeen belang. Zorg goed voor jezelf en je naasten, voor iedereen die hulp nodig heeft en voor de wereld om je heen. Laten we proberen samen onze energie te steken in het doorstaan van de ongekende beproevingen die we op ons pad treffen.