EESC Info: Κύριε Pietras, πώς βλέπετε τη σημερινή κατάσταση της ενεργειακής αγοράς της ΕΕ και ποιες οι προοπτικές για το μέλλον;
Jaroslaw Pietras: Το ανώτατο όριο τιμών του φυσικού αερίου που συμφωνήθηκε από τους Υπουργούς Ενέργειας της ΕΕ είναι πολύ υψηλότερο από το σημερινό επίπεδο τιμών. Το άνοιγμα των αγορών ενέργειας κατά τις πρώτες ημέρες του 2023 δεν προκάλεσε έκπληξη ούτε είχε δραματικές επιπτώσεις. Οι τιμές του φυσικού αερίου και του πετρελαίου εξακολουθούν να μειώνονται, αλλά με βραδύτερο ρυθμό. Το σημερινό επίπεδο τιμών είναι συγκρίσιμο με εκείνο που ίσχυε ακριβώς πριν από τη ρωσική επίθεση κατά της Ουκρανίας. Η κατανάλωση φυσικού αερίου στην ΕΕ μειώθηκε κατά περισσότερο από 20 %, χωρίς κρίσιμο αντίκτυπο στην παραγωγή ή στις ανάγκες θέρμανσης. Φυσικά, οι καταναλωτές σε κάθε κράτος μέλος βρέθηκαν αντιμέτωποι με το υψηλό ενεργειακό κόστος, αλλά δεν εκτέθηκαν σε ακραία ψυχρές θερμοκρασίες. Ο εφοδιασμός των νοικοκυριών με φυσικό αέριο ήταν αδιάλειπτος. Στις αρχές αυτού του νέου έτους, οι ευρωπαϊκές εγκαταστάσεις αποθήκευσης φυσικού αερίου είναι πλήρεις σε ποσοστό άνω του 80 %, ποσοστό που κρίνεται εξαιρετικά ικανοποιητικό σε σύγκριση με τον μέσο όρο κατά τους πέντε προηγούμενους χειμώνες.
Οι ευρωπαϊκές χώρες έστρεψαν την πλάτη τους στη Ρωσία για τον εφοδιασμό τους με φυσικό αέριο, ο οποίος προέρχεται πλέον κατ’ εξοχήν από άλλες πηγές. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται οι εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ), οι οποίες το 2022 ήταν υψηλότερες κατά 58 % από ό,τι το 2021. Όπως επεσήμαναν οι Financial Times (στις 7 Ιανουαρίου 2023), οι εισαγωγές ΥΦΑ από την ΕΕ πέρυσι ισοδυναμούν με 137 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου και πλησιάζουν τα σχεδόν 140 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου που παρέλαβε μέσω αγωγών από τη Ρωσία το 2021, πράγμα που σημαίνει ότι η ΕΕ μείωσε σημαντικά την ενεργειακή της εξάρτηση από τη Ρωσία.
Όλα αυτά είναι καλά νέα, αλλά χρειάζεται προσοχή διότι η ενεργειακή κρίση δεν έχει παρέλθει ακόμη. Οι ανωτέρω τάσεις θα ήταν ανέφικτες σε περίπτωση επικράτησης δυσχερών καιρικών συνθηκών και χαμηλών θερμοκρασιών στην Ευρώπη που θα μεγιστοποιούσαν τις ανάγκες θέρμανσης. Εξάλλου, ορισμένες ενεργοβόρες βιομηχανικές διεργασίες δεν έχουν αποκατασταθεί πλήρως. Η αυστηρή πολιτική της Κίνας κατά της νόσου COVID-19 περιόρισε την παραγωγή και τη ζήτηση ενέργειας, μειώνοντας την παγκόσμια ζήτηση ενέργειας. Οι συνθήκες αυτές βρίσκονται έξω από τον έλεγχο της Ευρώπης και μπορεί να μην αναπαραχθούν ποτέ κατά τον ίδιο τρόπο, πράγμα που σημαίνει ότι οι αγορές ενέργειας της ΕΕ εξακολουθούν να απειλούνται και ότι, ανάλογα με την εξέλιξη της κατάστασης, μπορεί να έρθουν δύσκολοι καιροί.
Όλα τα κράτη μέλη δεν επηρεάζονται εξίσου από τις εξαιρετικά υψηλές τιμές του φυσικού αερίου. Ωστόσο, δεδομένου ότι η εσωτερική αγορά της ΕΕ είναι ήδη αρκετά διασυνδεδεμένη, οι κλυδωνισμοί των τιμών επηρέασαν κάθε μορφή ενέργειας και τους πάντες. Ακόμη και πριν από την εισβολή, η Ρωσία επηρέαζε τις τιμές του φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Τότε, όμως, οι προσπάθειες μείωσης της ενεργειακής εξάρτησης από τη Ρωσία αμφισβητούνταν έντονα. Ο κλυδωνισμός προκλήθηκε κατόπιν εσκεμμένων διαταραχών των ροών φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Η τιμή του φυσικού αερίου στην αγορά άμεσης παράδοσης εκτοξεύτηκε πάνω από τα 350 ευρώ ανά μεγαβατώρα στα μέσα του καλοκαιριού του 2022. Μια τόσο υψηλή τιμή αντικατοπτρίστηκε αμέσως στο κόστος άλλων πηγών ενέργειας, ιδίως δε της ηλεκτρικής ενέργειας, που επηρεάζει εκατομμύρια καταναλωτές.
Την περίοδο εκείνη, τα κράτη μέλη της ΕΕ κατέβαλαν τεράστιες προσπάθειες για την πλήρωση των εγκαταστάσεων αποθήκευσης φυσικού αερίου στο επίπεδο που απαιτεί η ΕΕ. Επίσης την ίδια περίοδο, οι τιμές του φυσικού αερίου ήταν έως και επτά φορές υψηλότερες από ό,τι πριν από τον πόλεμο. Δεδομένου ότι ένα τόσο υψηλό κόστος είναι δυσβάστακτο μακροπρόθεσμα, οι Υπουργοί Ενέργειας της ΕΕ εξέτασαν μέτρα για τον περιορισμό της ανεξέλεγκτης αύξησης των τιμών της ενέργειας πέραν των ανεκτών επιπέδων. Η Ευρώπη και τα κράτη μέλη της ενήργησαν συνετά από κοινού και έλαβαν ορισμένα μέτρα για τη σταθεροποίηση των αγορών ενέργειας, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας καθορισμού ανώτατων ορίων τιμών, της πραγματοποίησης ομαδικών αγορών, της επιβολής υποχρεώσεων αποθήκευσης και προμηθειών αλληλεγγύης, και άλλα πολλά ακόμη.
Εφόσον οι προοπτικές για την υπόλοιπη περίοδο θέρμανσης δεν φαίνονται υπερβολικά δυσοίωνες, η ΕΕ θα πρέπει να αρχίσει να σκέφτεται ήδη από τώρα τον προσεχή χειμώνα και την ικανότητά της να αντεπεξέλθει σε πιθανές μελλοντικές δυσκολίες. Η εισαγωγή φυσικού αερίου απαιτεί υλικές υποδομές που δεν μπορούν να μετατραπούν εν μία νυκτί. Η Ευρώπη συνδέεται με ορισμένους εξαγωγείς μόνο μέσω αγωγών και η διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού απαιτεί νέους τερματικούς σταθμούς. Πρόκειται για χρονοβόρο εγχείρημα, αλλά χρειάζεται ταχεία αντίδραση με την πραγματοποίηση στροφής προς πλωτούς τερματικούς σταθμούς, όπως στο γερμανικό λιμάνι του Βιλελμσάβεν.
Συνοψίζοντας, το ενδεχόμενο όξυνσης του προβλήματος του φυσικού αερίου καθίσταται περισσότερο απίθανο. Εναλλακτικές πηγές εφοδιασμού με φυσικό αέριο χρησιμοποιούνται ευρέως, νέες εγκαταστάσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας υλοποιούνται με ταχύτερο ρυθμό, ενώ η ενεργειακή απόδοση και η εξοικονόμηση ενέργειας επιδιώκονται σοβαρά. Όλες αυτές οι προσπάθειες περιορίζουν την αστάθεια του ενεργειακού εφοδιασμού και μειώνουν, επομένως, το κόστος του φυσικού αερίου. Καθιστούν δυνατή τη διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας και αποτρέπουν διαταραχές που προκύπτουν λόγω αιφνίδιας διακοπής του εφοδιασμού από μία μόνο πηγή.
Ωστόσο, οι αγορές ενέργειας παραμένουν εξαιρετικά ευάλωτες σε ενδεχόμενες διαταραχές του εφοδιασμού. Σε μία τέτοια περίπτωση, η τιμή του φυσικού αερίου ενδέχεται να αυξηθεί σημαντικά για την εξισορρόπηση της ζήτησης με την περιορισμένη προσφορά. Ως εκ τούτου, οι Υπουργοί Ενέργειας ορθώς εξέτασαν και συμφώνησαν την επιβολή ανώτατου ορίου στις τιμές του φυσικού αερίου, ακόμη και στο σχετικά υψηλό επίπεδο των 180 ευρώ ανά μεγαβατώρα και με βάση το χρηματιστήριο φυσικού αερίου TTF, την πλέον ασταθή αγορά άμεσης παράδοσης φυσικού αερίου. Είναι κάτι σαν βαλβίδα ασφαλείας που απαιτείται σε ακραίες καταστάσεις, αλλά καλύτερα να είναι αχρείαστη.