EOKE info

Προκειμένου να αναδείξει τις προσπάθειες που καταβάλλει η κοινωνία των πολιτών για τον περιορισμό της σιωπηρής επιδημίας ψυχικών διαταραχών στην ΕΕ, η ΕΟΚΕ δημοσίευσε φυλλάδιο στο οποίο περιλαμβάνονται ορισμένες από τις υποψηφιότητες που υποβλήθηκαν για το Βραβείο της κοινωνίας των πολιτών για την ψυχική υγεία. Μπορείτε να διαβάσετε το φυλλάδιο εδώ.

Τα στοιχεία και οι αριθμοί σχετικά με την ψυχική υγεία στην ΕΕ δεν συνθέτουν μια ρόδινη εικόνα, αλλά, αντιθέτως, καταδεικνύουν την ανάγκη για ανάληψη δράσης. Η ΕΟΚΕ τάσσεται υπέρ ισχυρότερων μέτρων για την προώθηση της ψυχικής υγείας σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο. Έχει επίσης ζητήσει δεσμευτική νομοθεσία για την πρόληψη ψυχοκοινωνικών κινδύνων στον χώρο εργασίας. Με το Βραβείο της κοινωνίας των πολιτών για την ψυχική υγεία, αποτίεται φόρος τιμής στις συνεχιζόμενες προσπάθειες της κοινωνίας των πολιτών για τη βελτίωση της ευημερίας των Ευρωπαίων.

1. Η ΕΟΚΕ αποφάσισε να αφιερώσει το εμβληματικό Βραβείο της κοινωνίας των πολιτών στην ψυχική υγεία μετά από αναφορές ότι, στον απόηχο της πανδημίας COVID-19, η εμφάνιση ψυχικών διαταραχών, όπως το άγχος και η κατάθλιψη, έχει εκτοξευθεί σε πρωτοφανή επίπεδα σε ολόκληρη την Ευρώπη. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, το ποσοστό των νέων με συμπτώματα άγχους υπερδιπλασιάστηκε σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες. Συνεπεία της πανδημίας μειώθηκε εξάλλου η ηλικία κατά την οποία εμφανίζονται διατροφικές διαταραχές, ιδίως μεταξύ των εφήβων. Ακόμη και πριν από την εμφάνιση της νόσου COVID-19, τα προβλήματα ψυχικής υγείας επηρέαζαν τουλάχιστον 84 εκατομμύρια άτομα —περίπου ένα στα έξι— σε ολόκληρη την ΕΕ.
2. Περίπου το 4 % των ετήσιων θανάτων στην ΕΕ αποδίδεται στην ψυχική υγεία και σε διαταραχές συμπεριφοράς. Η κακή ψυχική υγεία έχει επίσης τεράστιο οικονομικό αντίκτυπο, καθότι το άμεσο και το έμμεσο κόστος αντιστοιχούν περίπου στο 4 % του ΑΕγχΠ. Περισσότερο από το ένα τρίτο του κόστους αυτού οφείλεται στα πιο χαμηλά ποσοστά απασχόλησης και στη μείωση της παραγωγικότητας στην εργασία.
3. Σύμφωνα με τη Eurostat, το 2020, το 44,6 % του απασχολούμενου πληθυσμού ηλικίας 15-64 ετών σε ολόκληρη την ΕΕ ανέφερε ότι αντιμετώπιζε παράγοντες κινδύνου για την ψυχική του ευεξία στην εργασία. Ο υπερβολικός φόρτος εργασίας ή η πίεση χρόνου ήταν ο συχνότερα αναφερόμενος παράγοντας κινδύνου για την ψυχική ευεξία στην εργασία, όπως ανέφερε σχεδόν το ένα πέμπτο των εργαζομένων στην ΕΕ.
4. Η ψυχική ευεξία βρίσκεται πλέον στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας της ΕΕ. Ως εκ τούτου, τον Ιούνιο του 2023 η Επιτροπή υιοθέτησε μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την ψυχική υγεία. Στηριζόμενη από ενωσιακή χρηματοδότηση ύψους 1,23 δισ. ευρώ, η νέα αυτή προσέγγιση αποσκοπεί στην προαγωγή της ψυχικής υγείας σε όλες τις πολιτικές, επικεντρώνεται δε σε τρεις κατευθυντήριες αρχές: κατάλληλη και αποτελεσματική πρόληψη· πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας και οικονομικά προσιτή ψυχική περίθαλψη και θεραπεία· επανένταξη στην κοινωνία μετά από τη θεραπεία. Η ψυχική υγεία αποτελεί επίσης πολιτική προτεραιότητα για την ΕΟΚΕ και βρίσκεται στην καρδιά του έργου της.
5. Η ΕΟΚΕ παρέλαβε 105 υποψηφιότητες από ολόκληρη την ΕΕ, οι οποίες καλύπτουν ευρύ φάσμα θεμάτων —από προγράμματα για την πρόληψη των ψυχοκοινωνικών κινδύνων στον χώρο εργασίας ή την αντιμετώπιση ζητημάτων όπως η κατάχρηση ουσιών και ο εθισμός στον κυβερνοχώρο έως την καταπολέμηση του στιγματισμού λόγω της ψυχικής υγείας και την προώθηση της συνδρομής με πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων. Η ΕΟΚΕ ευελπιστεί ότι, τιμώντας και αναδεικνύοντας αυτές τις ζωτικής σημασίας μη κρατικές προσπάθειες για τη στήριξη της ψυχικής υγείας, μπορεί να εμπνεύσει και άλλους να πράξουν το ίδιο. (sg)

Το ιρλανδικό φιλανθρωπικό ίδρυμα Third Age μάχεται τη μοναξιά στο γήρας μέσω του δικτύου του κοινωνικής δράσης AgeWell. Οι συνοδοί του AgeWell, οι οποίοι και οι ίδιοι είναι άνω των 50 ετών, επισκέπτονται ηλικιωμένους στα σπίτια τους μία φορά την εβδομάδα και τους προσφέρουν όχι μόνον συντροφιά αλλά και παρακολουθούν την υγεία και την ευεξία τους με τη βοήθεια ερωτηματολογίου σε μορφή τηλεφωνικής εφαρμογής. Η Alison Branigan του ιδρύματος Third Age μας εξήγησε ότι μέχρι σήμερα περισσότερα από 500 άτομα έχουν επωφεληθεί αυτής της υπηρεσίας στην κομητεία Μηθ της Ιρλανδίας, τα οποία την περιγράφουν ως «σανίδα σωτηρίας» ή ακόμη και ως «αχτίδα φωτός στο τέλος μιας μακριάς, σκοτεινής σήραγγας».

Τι σας ώθησε να δρομολογήσετε το εγχείρημά σας;

Το δίκτυο AgeWell συστάθηκε στην κομητεία Μηθ για να παρέχει στήριξη στον ολοένα αυξανόμενο αριθμό ηλικιωμένων, οι οποίοι είχαν ειδικές κοινωνικές, συναισθηματικές, ψυχολογικές και σωματικές ανάγκες φροντίδας. Οι δημόσιες υπηρεσίες υγείας βρίσκονται υπό τεράστια πίεση. Ο πληθυσμός μας μεγαλώνει και γηράσκει, ενώ υπάρχουν μεγάλες λίστες αναμονής για υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης της κατ’ οίκον βοήθειας. Το AgeWell παρέχει έγκαιρη και πρακτική ανταπόκριση, συμπληρώνει δε και ενισχύει τις υφιστάμενες υπηρεσίες υγείας. Στηρίζει τους ηλικιωμένους που ζουν απομονωμένοι, μόνοι, αδύναμοι και καθηλωμένοι στο σπίτι και που διατρέχουν κίνδυνο προκειμένου να ζήσουν καλύτερα και για περισσότερα χρόνια σε ένα περιβάλλον της επιλογής τους, και προσφέρει ευκαιρίες για κοινωνικές επαφές και διαρκή παρακολούθηση της υγείας και της ευεξίας τους εντοπίζοντας τα αναδυόμενα προβλήματα και συμβάλλοντας στην αντιμετώπιση αυτών προτού εξελιχθούν σε κάτι πιο σοβαρό. Το AgeWell ταιριάζει στις αρχές που διέπουν την οργάνωσή μας Third Age, η οποία παρέχει στήριξη σε ηλικιωμένους μέσω καινοτόμων υπηρεσιών και προγραμμάτων και δημιουργεί μοναδικές ευκαιρίες εθελοντισμού στο πλαίσιο των οποίων άνθρωποι προχωρημένης ηλικίας μπορούν να στηρίξουν τους συνομηλίκους τους και άλλες ομάδες της κοινωνίας. 

Τι υποδοχής έτυχε το έργο σας; Έχετε λάβει ενημέρωση από τα άτομα που βοηθήσατε;  (Μπορείτε να μας δώσετε ένα παράδειγμα εάν έχετε;)

Μέχρι σήμερα το AgeWell έχει παράσχει στήριξη σε περισσότερους από 500 ηλικιωμένους στην κομητεία Μηθ. Πολλοί εκτιμούν πραγματικά την πτυχή «της συντροφιάς» του προγράμματος: έχουν οικοδομήσει μια ειδική σχέση εμπιστοσύνης με τους συνοδούς του AgeWell, πράγμα που μας βοηθάει να κατανοούμε τις ανάγκες και τους φόβους τους και, ως εκ τούτου, να παρέχουμε καλύτερη στήριξη.

Ορισμένα από τα σχόλια των ατόμων που έχουν λάβει στήριξη: «Η υπηρεσία είναι μια σανίδα σωτηρίας»· «Δεν γνώριζα ότι χρειαζόμουν στήριξη έως ότου την έλαβα»· «Είμαι ευγνώμων για την υπηρεσία και τη συνοδό μου, η οποία μου φτιάχνει τη βδομάδα»· «Ένιωθα μοναξιά και δεν έβλεπα άνθρωπο. Τώρα προσβλέπω πραγματικά σε αυτές τις επισκέψεις». Ένας ηλικιωμένος, ο οποίος βίωνε μια πολύ δύσκολη κατάσταση και ομολόγησε ότι είχε σκεφτεί πολλές φορές την αυτοκτονία, δήλωσε: «το AgeWell ήρθε την κατάλληλη στιγμή —με βοήθησε να δω φως στο τέλος μιας μακριάς, σκοτεινής σήραγγας» και συνέχισε λέγοντας, «όλοι θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αυτήν την υπηρεσία».

Οι εθελοντές συνεργάτες μας, οι οποίοι και οι ίδιοι είναι άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, δηλώνουν τα εξής: «Μου αρέσει πολύ να είμαι εθελοντής», «Είναι πολύ ωραίο να αισθάνεσαι ότι κάνεις τη διαφορά» και «Κάνοντας αυτήν τη δουλειά έχω μάθει πολλά σχετικά με τους ανθρώπους και τον εαυτό μου».

Στατιστικά μπορούμε να αποδείξουμε ότι το AgeWell βελτιώνει την ευεξία, παρέχει κοινωνική, συναισθηματική και ενημερωτική στήριξη, μειώνει την απομόνωση και τη μοναξιά, βελτιώνει την υγεία, όπως την αξιολογούν οι ίδιοι οι δικαιούχοι στήριξης, και αυξάνει τα επίπεδα σωματικής άσκησης.

Μέλη των οικογενειών των δικαιούχων μας αναφέρουν ότι τους έχουμε προσφέρει ψυχική ηρεμία, ενώ οι πάροχοι υπηρεσιών υγείας αναγνωρίζουν το έργο μας και παραπέμπουν συνεχώς τους πελάτες τους απευθείας σε εμάς.

Ποια συμβουλή θα δίνατε σε άλλες οργανώσεις για την επίτευξη αποτελεσμάτων με αντίστοιχες δραστηριότητες και προγράμματα;

Πρέπει να γνωρίζετε το κοινό σας, να συμπεριλαμβάνετε τους συμμετέχοντες στη διαδικασία και να ακούτε τις προτάσεις και τις ανάγκες τους. Πρέπει να έχετε πίστη σε αυτά που γνωρίζετε και σε αυτά που μπορείτε να επιτύχετε, να είστε θαρραλέοι, δημιουργικοί, επίμονοι: εάν η ιδέα σας είναι αρκετά καλή, θα βρείτε έναν τρόπο να την υλοποιήσετε. Πρέπει να είστε πρόθυμοι να συνεργαστείτε με άλλους, και εάν μπορέσετε να αποκτήσετε πρόσβαση σε χρηματοδότηση και/ή στήριξη/προώθηση από το κράτος ή τις υπηρεσίες υγείας, αυτό θα συμβάλει σημαντικά στην αξιοπιστία του προγράμματος, στον αντίκτυπο και στην επιτυχία του.

Κατά την άποψή σας, ποια είναι τα κύρια αίτια επιδείνωσης της ψυχικής υγείας στο γήρας, εκτός από τους φυσιολογικούς παράγοντες; Μπορούμε, ως κοινωνία, να συμβάλουμε στη βελτίωση της ψυχικής υγείας των ηλικιωμένων;

Η μοναξιά και η απομόνωση ήταν ανέκαθεν παράγοντες που συνέβαλλαν στην επιδείνωση της ψυχικής υγείας των ηλικιωμένων. Το πρόβλημα αυτό, το οποίο επηρεάζει την αγροτική Ιρλανδία, απαντάται εξίσου συχνά στις πολύβουες πόλεις και κωμοπόλεις. Τα τελευταία χρόνια, οι επιπτώσεις της πανδημίας, η αναγκαστική απομόνωση και η τάση καταφυγής στο σπίτι για την προστασία από ασθένειες, καθώς και η απώλεια των κοινωνικών επαφών, της πρόσβασης σε δραστηριότητες και της ελευθερίας έχουν δημιουργήσει μια επιδημία φόβου, άγχους, κατάθλιψης και προβλημάτων ψυχικής υγείας. Τα εγχώρια και τα παγκόσμια γεγονότα, όπως η αύξηση του κόστους διαβίωσης, ο πόλεμος και οι συγκρούσεις, έχουν επίσης διαδραματίσει ρόλο. Καθώς οι άνθρωποι γηράσκουν ο κοινωνικός τους κύκλος συρρικνώνεται και οι ασθένειες μπορούν να επηρεάσουν την ικανότητά τους να βγαίνουν και να κυκλοφορούν ελεύθερα με αποτέλεσμα να καθηλώνονται στο σπίτι και να χάνουν την ανεξαρτησία τους. Όλοι αυτοί οι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν την αυτοεκτίμηση, την αυτοπεποίθηση, τη διάθεση και γενικά τη στάση τους απέναντι στη ζωή. Είναι σημαντικό οι ηλικιωμένοι να μην λησμονηθούν απλώς και μόνον επειδή μπορεί να μην είναι ορατοί: πρέπει να θυμόμαστε τη σημασία της κοινότητας, των κοινοτικών παρεμβάσεων και της δύναμης των κοινωνικών επαφών και των πρωτοβουλιών κοινωνικής θεραπευτικής παρέμβασης. 

Το 2013 το νοσοκομείο του Λαπινλάχτι, το πρώτο ψυχιατρικό νοσοκομείο της Φινλανδίας και σύμβολο της περίθαλψης της ψυχικής υγείας στη χώρα με ιστορία 170 ετών, ορθωνόταν κενό και ξεχασμένο. Ήταν τότε που μια ομάδα ακτιβιστών στον τομέα της ψυχικής υγείας ρίχτηκε στη δουλειά με όραμα να μετατρέψει το ετοιμόρροπο αυτό ιστορικό κτίριο σε ανοικτό κέντρο για την ψυχική υγεία, τον πολιτισμό και τις τέχνες. Η κ. Siru Valleala, εκπρόσωπος της ένωσης Pro Lapinlahti που διαχειρίζεται το κέντρο, μας είπε ότι το Lapinlahden Lähde είναι πλέον πρωτίστως ένας χώρος χωρίς αποκλεισμούς, όπου το στίγμα και οι προκαταλήψεις μένουν εκτός, και όλοι αισθάνονται ευπρόσδεκτοι.

Τι σας ώθησε να αναλάβετε το εγχείρημα αυτό;

Το 2013 το νοσοκομείο του Λαπινλάχτι, το πρώτο ψυχιατρικό νοσοκομείο της Φινλανδίας που είχε χτιστεί το 1841, ορθωνόταν κενό. Ο Δήμος Ελσίνκι δεν είχε σχέδια για το μέλλον του. Παρά την πλούσια παρακαταθήκη και το πανέμορφο πάρκο του, το ιστορικό αυτό κτίριο είχε ξεχαστεί και έστεκε ετοιμόρροπο. Προβληματισμένη από την τραγική αυτή κατάσταση, μια ομάδα ακτιβιστών της ψυχικής υγείας άρχισε να μοιράζεται τις βλέψεις και τα όνειρά της για το κτίριο, δηλαδή να μετατρέψει το νοσοκομείο και το πάρκο του Λαπινλάχτι σε ανοικτό κέντρο για την ψυχική υγεία, τον πολιτισμό και τις τέχνες.

Αυτό ήταν το σημείο αφετηρίας μιας πορείας που σήμερα είναι γνωστή ως Lapinlahden Lähde, δηλαδή η «άνοιξη του Λαπινλάχτι».  Οι δραστηριότητες βασίζονται στην ιστορική και αρχιτεκτονική σημασία της περιοχής στον μυχό του Κόλπου του Λαπινλάχτι και εμπνέονται από 170 χρόνια εργασίας στον τομέα της ψυχικής υγείας. Το επίκεντρο μετατοπίστηκε από τη θεραπεία ασθενειών στην προώθηση της ευεξίας για όλα τα κοινωνικά στρώματα. Το Lapinlahden Lähde αποτελεί πλέον ζωντανό παράδειγμα της συνεχούς προσπάθειας απαλοιφής του στίγματος, καθώς και αλλαγής προτύπων προς την κατεύθυνση της θετικής αντιμετώπισης.

Στο παρελθόν, το νοσοκομείο του Λαπινλάχτι ήταν μια εμβληματική πρωτοβουλία του κλάδου της ψυχιατρικής και ένας τόπος όπου αναπτυσσόταν συνεχώς η ψυχική περίθαλψη. Αντ’ αυτού, σήμερα οι ακτιβιστές της ψυχικής υγείας που εργάζονταν για τον σύλλογο ψυχικής υγείας Pro Lapinlahti, ο οποίος ιδρύθηκε το 1988 —όταν λειτουργούσε ακόμη το νοσοκομείο του Λαπινλάχτι— επιθυμούσαν να δημιουργήσουν ένα καινοτόμο κέντρο για την προώθηση της ψυχικής υγείας, αξιοποιώντας όλες τις διαθέσιμες γνώσεις του 21ου αιώνα, ένα μέρος που να αποτελεί απτό υπόδειγμα της μετάβασης από τη θεραπεία των ψυχικών ασθενειών στην προώθηση της ψυχικής ευεξίας.

Τι υποδοχής έτυχε το έργο σας; Έχετε λάβει ενημέρωση από τα άτομα που βοηθήσατε;  Έχετε κάποιο παράδειγμα να μας δώσετε;

Στην αρχή, ήταν δύσκολο να πείσουμε το κοινό να διαβεί τις πύλες του κτιρίου. Η περιοχή ήταν κλειστή για το κοινό εδώ και 170 χρόνια όσο λειτουργούσε ως ψυχιατρικό νοσοκομείο και, παρά το ενδιαφέρον και την περιέργεια, ήταν δύσκολο να πειστούν οι άνθρωποι ότι ήταν ευπρόσδεκτοι να έρθουν και να περιηγηθούν τον χώρο. Αργά αλλά σταθερά, το κοινό άρχισε να συμμετέχει στις δραστηριότητες και τις εκδηλώσεις, και συνέβαλε με ενθουσιασμό στην περαιτέρω ανάπτυξή τους, στον εθελοντισμό και στην ανταλλαγή ιδεών. Καλλιτέχνες και ερμηνευτές έφεραν τις εκθέσεις και τις πολιτιστικές εκδηλώσεις τους στο Lapinlahden Lähde και σήμερα έχουμε περισσότερες από 400 εκδηλώσεις ετησίως, καθώς και 50 με 60 ετήσιες εκθέσεις τέχνης. Το νοσοκομείο του Λαπινλάχτι μετατράπηκε σε ανοικτό εντευκτήριο για κάθε κάτοικο του Ελσίνκι, προωθώντας την ψυχική ευεξία και μειώνοντας τη μοναξιά και τον κοινωνικό αποκλεισμό κάθε μέρα του χρόνου.

«Όταν άρχισα να συμμετέχω στην πρωτοβουλία αυτή, αισθάνθηκα πόσο ωραία ήταν που μπορούσα να είμαι εδώ και να συμβάλω στην ανάπλαση αυτού του μέρους... ο καθαρός αέρας διώχνει καθετί βαρύ.» (Cresswell-Smith et al 2022)

Το νοσοκομείο του Λαπινλάχτι θεωρείται σήμερα ένα ιδιαιτέρως ασφαλές και συμπεριληπτικό μέρος, ένα μέρος όπου πάντα αισθάνεσαι ευπρόσδεκτος, ανεξάρτητα από τη διάθεσή σου ή τις συνθήκες στις οποίες ζεις. Το παρελθόν του Λαπινλάχτι ως ψυχιατρικού νοσοκομείου νοηματοδοτεί το εγχείρημα. Σου επιτρέπει να είσαι ευάλωτος, ενώ εδώ επικρατεί ανοικτό πνεύμα σχετικά με τις δυσκολίες ψυχικής υγείας, κάτι απολύτως μοναδικό. Βασιζόμαστε σε μια ισχυρή αίσθηση του ανήκειν στην κοινότητα και όλοι μπορούν να διερευνήσουν με ασφάλεια τα δικά τους δυνατά σημεία. Το στίγμα και οι διακρίσεις μένουν εκτός και εμείς, οι του Lapinlahden Lähde, είμαστε υπερήφανοι για το γεγονός ότι κανείς δεν αποκλείεται.

Οι δραστηριότητες του νοσοκομείου του Λαπινλάχτι αναπτύχθηκαν σε συνεργασία με τον ιδιοκτήτη, τον Δήμο Ελσίνκι, και αυτό το αναπτυξιακό έργο αποτέλεσε προϋπόθεση για το σύνολο του εγχειρήματος. Επί του παρόντος λαμβάνονται μακρόπνοες πολιτικές αποφάσεις σχετικές με το μελλοντικό καθεστώς ιδιοκτησίας της έκτασης και ελπίζουμε ότι η επιτυχία των σημερινών εγχειρημάτων θα ληφθεί πλήρως υπόψη.

Πώς σκοπεύετε να χρησιμοποιήσετε τη συγκεκριμένη χρηματοδότηση για να βοηθήσετε περισσότερο την κοινότητα στην οποία απευθύνεστε; Σχεδιάζετε ήδη νέα έργα;

Θα συνεχίσουμε να αναπτύσσουμε τις δραστηριότητές μας με τρόπο ώστε ακόμη περισσότεροι άνθρωποι να μπορούν να συμμετέχουν και να επωφελούνται από αυτές. Πρόσφατα δρομολογήσαμε ένα συναρπαστικό έργο για άτομα που ανακάμπτουν από ψυχικές διαταραχές, το οποίο αποσκοπεί στη διευκόλυνση της πρόσβασης στις πολιτιστικές δραστηριότητες και της άσκησης του σχετικού δικαιώματος. Πιο συγκεκριμένα, βοηθούμε τους ανθρώπους να βρουν τον δικό τους τρόπο για να εκφραστούν καλλιτεχνικά και να κατανοήσουν τι τους είναι χρήσιμο όσον αφορά την κουλτούρα της ψυχικής ευεξίας και τις τέχνες. Σε αυτό το έργο θα χρησιμοποιήσουμε το γενναιόδωρο χρηματικό έπαθλο το οποίο μας απονεμήθηκε εδώ.

Κατά τη γνώμη σας, τι είδους συλλογική δράση απαιτείται για τη μείωση του στίγματος που συχνά συνοδεύει τα προβλήματα ψυχικής υγείας; Μπορεί η τέχνη να συμβάλει στη χειραφέτηση των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας;      

Πρέπει να παρέχουμε δραστηριότητες στις οποίες μπορούν να συναντηθούν άτομα με διαφορετικές εμπειρίες και καταβολές. Η δόμηση δραστηριοτήτων που δεν βασίζονται στην κατάσταση της υγείας ή στις συνθήκες διαβίωσης δημιουργεί μοναδικές ανθρώπινες επαφές και σφυρηλατεί ουσιαστικές σχέσεις μεταξύ ατόμων με διαφορετικές καταβολές. Η διερεύνηση της ψυχικής υγείας με διάφορα μέσα, όπως οι τέχνες, έχει ενισχύσει την ευαισθητοποίηση και την κατανόηση της κατάστασης. Η τέχνη έχει έναν εξαιρετικό τρόπο να φέρνει τους ανθρώπους κοντά και παρέχει νέους τρόπους αντιμετώπισης ακόμη και επώδυνων θεμάτων. Η τέχνη διοχετεύει την έκφραση και δίνει ευκαιρίες στους ανθρώπους να προβληθούν και να ακουστούν. Η δυνατότητα ενός ατόμου να εισακουστεί μπορεί να αλλάξει τη ζωή του και την αντίληψη που έχει για τον εαυτό του.

Το σλοβακικό πρόγραμμα Crazy? So what!, το οποίο διευθύνει η οργάνωση Integra, φέρνει σε επαφή μαθητές με άτομα που έχουν αντιμετωπίσει προβλήματα ψυχικής υγείας. Κατά τη διάρκεια μιας ολοήμερης διδασκαλίας, οι νέοι μαθαίνουν από πρώτο χέρι τι σημαίνει να ξεπεράσεις μια κρίση ψυχικής υγείας και πώς να λάβεις βοήθεια. Η διευθύντρια της Integra Jana Hurova μάς είπε ότι το έργο συμβάλλει στη εξάλειψη του στιγματισμού των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας και δίνει στους νέους ένα πολύτιμο ψήγμα ελπίδας.

Τι σας ώθησε να αναλάβετε το εγχείρημα αυτό;

Εδώ και πολλά χρόνια, η οργάνωσή μας στηρίζει άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας. Εξαιτίας της ασθένειάς τους, είχαν χάσει τη δουλειά, τα σπίτια, τους φίλους τους και, μερικές φορές, και τις οικογένειές τους. Όλος ο κόσμος τους είχε γυρίσει άνω-κάτω. Δημιουργήσαμε τις πρώτες υπηρεσίες ψυχικής υγείας στη Σλοβακία σε επίπεδο κοινότητας πριν από σχεδόν 30 χρόνια. Στόχος ήταν να διασφαλιστεί ότι τα άτομα αυτά, μετά από νοσηλεία τους σε ψυχιατρικό νοσοκομείο, θα μπορούσαν να λάβουν στήριξη και να επιστρέψουν στην καθημερινή ζωή που είχαν προτού εμφανισθεί η ασθένειά τους. Υποστηρίξαμε την εμφάνιση οργανώσεων ασθενών στη Σλοβακία και υλοποιήσαμε σειρά προγραμμάτων για την εξάλειψη του στίγματος των ψυχικών νόσων. Φροντίζουμε άτομα με σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας, ιδίως σχιζοφρένεια, πολλά από τα οποία έχουν ήδη καταφέρει να ενσωματωθούν και να βρουν νόημα στη ζωή τους.

Δεδομένου ότι όλες οι δραστηριότητές μας διεξάγονται εξ αρχής με έναν μη παραδοσιακό τρόπο, σε συνεργασία με τους πελάτες μας για τον καλύτερο προσδιορισμό των αναγκών τους, εφαρμόσαμε παρόμοια προσέγγιση στο πρόγραμμα Crazy? So what! Πολλοί από τους πελάτες μας βρήκαν κάποιο σκοπό συναντώντας νέους και μιλώντας με βάση την προσωπική τους εμπειρία για όσα στερήθηκαν στην ηλικία τους και για όσα αργότερα προξένησαν τα προβλήματα ψυχικής υγείας τους.

Διαπιστώνουμε ότι υπάρχει αυξανόμενη ανάγκη να τονιστεί η σημασία της ψυχικής υγείας. Η γνώση του τρόπου διαχείρισης μιας προσωπικής κρίσης είναι μεγάλη δύναμη.

Ξεκινήσαμε το πρόγραμμα Crazy? So what! στη Σλοβακία το 2005, μαζί με εταίρους από τη Γερμανία και την Τσεχία. Ωστόσο, μόλις πρόσφατα καταφέραμε να θέσουμε το πρόγραμμα σε πιο σταθερή βάση και να το επεκτείνουμε. Έχουμε καταρτιστεί εκπαιδευτές, εκπαιδεύουμε νέες ομάδες και επισκεπτόμαστε νέα σχολεία.

Τι υποδοχή είχε το πρόγραμμά σας; Έχετε λάβει σχόλια από τα άτομα που βοηθήσατε;  (Εάν ναι, μπορείτε να μας δώσετε ένα παράδειγμα;)

Κάνει πάντα μεγάλη εντύπωση στους νέους το να συναντούν ανθρώπους που έχουν ξεπεράσει μια κρίση ψυχικής υγείας και στους οποίους μπορούν να θέσουν οποιαδήποτε ερώτηση. Τους δείχνει ότι, εάν οι ίδιοι αντιμετωπίσουν κάποιο πρόβλημα, θα βρουν βοήθεια. Το γεγονός ότι αυτό προϋποθέτει μία ολόκληρη ημέρα διδασκαλίας και ότι η επικοινωνία γίνεται σε ισότιμη βάση σημαίνει ότι οι συμμετέχοντες φεύγουν πάντα με θετικές εντυπώσεις.

Τα άτομα με προσωπική εμπειρία προβλημάτων ψυχικής υγείας μπορούν να δώσουν στους νέους το θάρρος να κάνουν κάτι για τα δικά τους προβλήματα. Σε όλες σχεδόν τις τάξεις, υπάρχουν μαθητές που αντιμετωπίζουν προβλήματα. Το να τους δώσεις ένα ψήγμα ελπίδας είναι ανεκτίμητο. Άτομα με προσωπική εμπειρία αφηγούνται τη δική τους ιστορία και αυτός είναι ένας τρόπος για να αισθανθούν καλύτερα και οι ίδιοι. Αποφασίζουν αυτοί μέχρι ποιου σημείου θα βάλουν τους μαθητές στη ζωή τους. Με τον τρόπο αυτόν, αισθάνονται ότι είναι πολύτιμοι και ότι οι άνθρωποι τους καταλαβαίνουν.

Λάβαμε πολλά σχόλια, όπως σχόλια μαθητών που δηλώνουν ότι συνήθως δεν έχουν την ευκαιρία να συναντήσουν άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας ή ότι θα πρέπει να μάθουμε να δεχόμαστε τα άτομα αυτά και να μην τα καταδικάζουμε επειδή είναι διαφορετικά.

Λάβαμε επίσης σχόλια από άτομα με προσωπική εμπειρία προβλημάτων ψυχικής υγείας που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Ένα άτομο μας είπε:

«Το πρόγραμμα μου δίνει το θάρρος να περπατάω με το κεφάλι ψηλά. Επιτέλους, θέλω να ζήσω! Η συζήτηση με τους μαθητές είναι δύσκολη υπόθεση, αλλά βγαίνεις κερδισμένος. Είναι πολύ ανοιχτοί και δεν φοβούνται σχεδόν καθόλου την κοινωνική επαφή. Το πιο υπέροχο για μένα είναι ότι δείχνουν πως είναι πολύ περισσότερα αυτά που μας ενώνουν παρά αυτά που μας χωρίζουν, πως η εικόνα των "τρελών ανθρώπων" δεν είναι πραγματική. Είναι σπουδαίο που μπορώ να βοηθήσω τους ανθρώπους να μιλήσουν επιτέλους ανοιχτά για τα προβλήματα ψυχικής υγείας, έτσι ώστε κανείς να μην πρέπει να ντρέπεται ή να κρύβεται.» ’

Αυτό που μας ωθεί προς τα μπρος είναι οι νέοι. Μετά από καθεμία από αυτές τις μέρες, μιλούν για το πόσο σημαντικό είναι το πρόγραμμα Crazy? So what! γι’ αυτούς και ότι θα πρέπει να συνεχιστεί έτσι ώστε κάθε νέος στη Σλοβακία να μπορεί να μάθει πόσο πολύτιμη είναι η δική του ψυχική υγεία.

Σχεδιάζετε ήδη νέα έργα;

Θα θέλαμε να υπάρχει η δυνατότητα να λάβουν όλοι οι νέοι αυτή τη μορφή εκπαίδευσης, ώστε να μπορέσουμε να επεκτείνουμε περαιτέρω το πρόγραμμα και σε άλλες περιφέρειες της Σλοβακίας. Τούτο έχει ήδη πραγματοποιηθεί στη Γερμανία (όπου δημιουργήθηκε αρχικά τέτοιο πρόγραμμα), στη Σλοβακία, την Τσεχία και την Αυστρία. Φέτος εκπαιδεύσαμε και τις πρώτες ομάδες στην Ουκρανία.

Κατά τη γνώμη σας, πόσο σημαντικό είναι να μιλάμε ανοιχτά για τα προβλήματα ψυχικής υγείας μας; Ποιο μήνυμα στέλνετε με το σχέδιό σας;

Θέλουμε να διαδώσουμε το μήνυμα ότι το να έχεις προβλήματα ψυχικής υγείας δεν είναι ντροπή. Αυτό που είναι ντροπή, ωστόσο, είναι να μην κάνουμε τίποτα για να προωθήσουμε τη δική μας υγεία. Διότι δεν νοείται υγεία χωρίς ψυχική υγεία.

Η κύρια ιδέα πίσω από το πρόγραμμα Crazy? So what! είναι να αναδειχθεί εγκαίρως η σημασία της ψυχικής υγείας και, ταυτόχρονα, να ενισχυθεί η κατανόηση των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας.

Διαπιστώσαμε ότι η πρόληψη είναι πολύ καλύτερη από τη θεραπεία. Και είναι πιο αποτελεσματική επίσης. Προσφέρουμε θάρρος και κίνητρα και είμαστε αισιόδοξοι. Η βοήθεια είναι πάντα διαθέσιμη. Μερικές φορές είναι αρκετό να έχεις κάποιον για να του μιλήσεις. Ο αγώνας για τα όνειρά σας δεν είναι ποτέ εύκολος, αλλά αξίζει τον κόπο.

Έχοντας την αίσθηση ότι υπάρχουν ακόμη περιθώρια καινοτομίας και νέων προσεγγίσεων για την ψυχική υγεία, το φινλανδικό ίδρυμα Lilinkoti ανέπτυξε παιχνίδια με τίτλο «The World of Recovery» (TWoR) (ο Κόσμος της Ανάκαμψης) —ένα διαδικτυακό και ένα επιτραπέζιο. Και τα δύο είναι παιχνίδια ρόλων που απαιτούν από τους παίκτες να υποδυθούν έναν συγκεκριμένο χαρακτήρα. Σε έναν φουτουριστικό κόσμο ελπίδας, προωθούν την πορεία του παίκτη προς την ανάρρωση, και απευθύνονται σε όσους ανακάμπτουν από προβλήματα ψυχικής υγείας και κατάχρησης ουσιών, αλλά και σε επαγγελματίες. Οι εκπρόσωποι του ιδρύματος Lilinkoti Reetta Sedergren και Venla Leimu μάς εξήγησαν ότι τα παιχνίδια έχουν τεράστιες δυνατότητες βελτίωσης της ψυχικής υγείας. Ωστόσο, το δυναμικό αυτό παραμένει σε μεγάλο βαθμό αναξιοποίητο. 

Τι σας ώθησε να αναλάβετε την πρωτοβουλία σας; 

Πριν από μερικά χρόνια, στο ίδρυμα Lilinkoti νιώσαμε ότι υπήρχαν μεγάλα περιθώρια καινοτομίας και νέων προσεγγίσεων στον τομέα της αποκατάστασης της ψυχικής υγείας. Η διάδοση του προσανατολισμού προς την ανάκαμψη ήταν ένα τεράστιο βήμα προόδου στον τομέα, αλλά δεν υπήρχαν σύγχρονα, καινοτόμα εργαλεία για την εφαρμογή του. Η οργάνωσή μας συνεργάζεται εδώ και δεκαετίες με άτομα που ανακάμπτουν από προβλήματα ψυχικής υγείας και είχαμε ένα όνειρο: τι θα γινόταν αν υπήρχε ένα σύγχρονο εργαλείο για την ενίσχυση της ψυχικής υγείας —ένα ψηφιακό παιχνίδι που παίζετε ως χαρακτήρας; 

Τι υποδοχής έτυχε το έργο σας; Έχετε λάβει ενημέρωση από τα άτομα που βοηθήσατε;   

Τα παιχνίδια TWoR αναπτύχθηκαν από κοινού με άτομα που ανακάμπτουν από προβλήματα ψυχικής υγείας και με επαγγελματίες, και, ως εκ τούτου, η ανατροφοδότηση ήταν σταθερή καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας σχεδιασμού του παιχνιδιού, καθοδηγώντας την προς το τελικό αποτέλεσμα. 

Λάβαμε σε συντριπτική πλειοψηφία θετικές ανώνυμες και προσωπικές παρατηρήσεις από τους παίκτες και των δύο παιχνιδιών. Για παράδειγμα, πάνω από το 90 % των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι το κινητό παιχνίδι ενίσχυσε την ευεξία τους και τους βοήθησε να γίνουν πιο ενεργοί, ενώ το παιχνίδι ρόλων τους βοήθησε με τις κοινωνικές τους δεξιότητες.  

Ίσως η καλύτερη ανατροφοδότηση ήταν το γέλιο και οι συζητήσεις σχετικά με τα συναισθήματα, τις προκλήσεις και τα προτερήματα, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο τα παιχνίδια αυτά έφεραν κοντά τους παίκτες, ανεξάρτητα από τους ρόλους και το υπόβαθρο τους. 

Ποια συμβουλή θα δίνατε σε άλλες οργανώσεις για την επίτευξη αποτελεσμάτων με αντίστοιχες δραστηριότητες και προγράμματα; 

Η πρωτοπορία στην καινοτομία έχει πολλά οφέλη. Είναι πραγματική πηγή έμπνευσης και κάνεις κάτι καινούργιο. Ενστερνιστείτε την πρωτοπορία, μην προσπαθείτε να μπείτε σε καλούπια. Ακολουθήστε το ένστικτό σας, να είστε περίεργοι και να ακούτε όλες τις απόψεις. Πάνω από όλα, επιδιώξτε τη συμμετοχή ατόμων που αναρρώνουν και έμπειρων ειδικών στη διαδικασία σχεδιασμού. Εάν φτιάχνετε παιχνίδια, να είστε έτοιμοι να αντιμετωπίσετε πολλές προκαταλήψεις από επαγγελματίες. Είναι σύνηθες στον τομέα της ψυχικής υγείας τα παιχνίδια γενικά να θεωρούνται εθιστικά ή επιβλαβή. Μην αποθαρρύνεστε! Να είστε τολμηροί, δημιουργικοί και να τολμάτε να ονειρεύεστε. 

Ποιο είναι το δυναμικό των ηλεκτρονικών υπολογιστών και των βιντεοπαιχνιδιών για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας; Κατά τη γνώμη σας, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται περισσότερο για τη θεραπεία προβλημάτων ψυχικής υγείας; 

Το δυναμικό των ηλεκτρονικών υπολογιστών και των βιντεοπαιχνιδιών —και ιδίως των παιχνιδιών ρόλων— για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας είναι τεράστιο. Καθώς ανησυχητικός αριθμός ατόμων πάσχει από προβλήματα ψυχικής υγείας, χρειαζόμαστε νέους, ευέλικτους τρόπους για τη βελτίωσή της. Είναι θλιβερό το γεγονός ότι το δυναμικό των παιχνιδιών δεν έχει διερευνηθεί περαιτέρω. Αυτό δεν οφείλεται στην έλλειψη ενδιαφέροντος, αλλά στην έλλειψη επαρκούς χρηματοδότησης. Δεν υπάρχει ταχύς και εύκολος τρόπος ανάπτυξης καλών παιχνιδιών για τη βελτίωση της ψυχικής υγείας. Χρειαζόμαστε περισσότερη χρηματοδότηση, περισσότερη συνανάπτυξη έργων και περισσότερους επαγγελματίες στον τομέα της ψυχικής υγείας και της βιομηχανίας παιχνιδιών που θα εργαστούν για την επίτευξη αυτού του στόχου. Και χρειαζόμαστε έρευνα, πολλή έρευνα. 

Πάνω από 55 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως, μεταξύ των οποίων πολλοί έφηβοι, πάσχουν από διατροφικές διαταραχές που επηρεάζουν την ψυχική και τη σωματική τους υγεία. Ο φόβος του στιγματισμού αποτρέπει πολλούς από την αναζήτηση βοήθειας. Το εγχείρημα «Telling Stories for Good» (Αφήγηση ιστοριών για καλό σκοπό), το οποίο τελεί υπό τη διαχείριση της ιταλικής οργάνωσης Animenta, αποσκοπεί στην εξάλειψη των στερεοτύπων, στην προώθηση της έγκαιρης αναγνώρισης των συμπτωμάτων και στην παροχή στήριξης. Από το 2021, τα μέλη της οργάνωσης έχουν βοηθήσει πάνω από 10.000 μαθητές στην Ιταλία. Συνομιλήσαμε με την πρόεδρο και ιδρύτρια της Animenta Aurora Caporossi.

Τι σας ώθησε να αναλάβετε το εγχείρημά σας;

Η Animenta γεννήθηκε από την ανάγκη να δοθεί φωνή σε όλους τους ανθρώπους που πάσχουν από διατροφικές διαταραχές, αλλά και στους οικείους τους. Ο σύλλογος έχει στόχο να εξασφαλίσει ότι οι ασθενείς διαθέτουν επαρκή πρόσβαση στις θεραπείες για διατροφικές διαταραχές, δεδομένου ότι η ίαση από τις διατροφικές διαταραχές είναι δυνατή, όταν δίνεται στους ασθενείς η ευκαιρία να θεραπεύσουν τον εαυτό τους.

Τι υποδοχής έτυχε το εγχείρημά σας; Έχετε λάβει σχόλια από τα άτομα που βοηθήσατε;  Έχετε κάποιο παράδειγμα που μπορείτε να μας δώσετε;

«Η Animenta ήταν ένα μέρος όπου ένιωθα ευπρόσδεκτη, εκεί συνειδητοποίησα ότι έπασχα κι εγώ από διατροφική διαταραχή, παρ’ όλο που δεν ήμουν αδύνατη». Αυτό ήταν το μήνυμα που λάβαμε αρκετούς μήνες πριν από την κοινότητά μας, ένα μήνυμα που μας έκανε να συνειδητοποιήσουμε τη σημασία και την επίδραση του έργου μας. Η Animenta έγινε δεκτή με περιέργεια, αλλά και με την ελπίδα ότι θα μπορέσουμε να επιτύχουμε αλλαγές.

Πώς σκοπεύετε να χρησιμοποιήσετε τη συγκεκριμένη χρηματοδότηση για να βοηθήσετε περισσότερο την κοινότητα στην οποία απευθύνεστε; Σχεδιάζετε ήδη νέα έργα;

Θα θέλαμε να επενδύσουμε ακόμα περισσότερο στα έργα που υλοποιούμε στα σχολεία για να διευρύνουμε τον αντίκτυπό μας. Οι πόροι θα χρησιμοποιηθούν επίσης για να ξεκινήσουν ομάδες αυτοβοήθειας που απευθύνονται σε όσους πάσχουν από διατροφικές διαταραχές. Στα έργα της Animenta περιλαμβάνονται οι κατασκηνώσεις της, οι οποίες αποτελούν εξαήμερες εμπειρίες στη φύση, ώστε οι άνθρωποι να ανακαλύψουν εκ νέου τη σχέση τους με τον εαυτό τους, το σώμα τους και τη διατροφή τους.

Ποια συμβουλή θα δίνατε σε άλλες οργανώσεις για την επίτευξη αποτελεσμάτων με τέτοιες δραστηριότητες και προγράμματα;

Ξεκινήστε με αφηγήσεις για να μάθετε τι βιώνουν οι κοινότητες με τις οποίες έρχεστε σε επαφή. Ζητήστε σχόλια και μοιράστε ερωτηματολόγια για να κατανοήσετε τις ανάγκες τους. Το σημαντικότερο όμως είναι να εκτεθείτε εσείς οι ίδιοι και να αφηγηθείτε τη δική σας μάχη και την αλλαγή που θέλετε να κάνετε. Ταυτόχρονα, είναι ζωτικής σημασίας η δικτύωση με άλλα άτομα για τη δημιουργία ενός αποδοτικού και αποτελεσματικού συστήματος υποστήριξης.

Κατά τη γνώμη σας, οι διατροφικές διαταραχές αναγνωρίζονται σήμερα δεόντως ως σοβαρό πρόβλημα ψυχικής υγείας; Λαμβάνουν οι ασθενείς κατάλληλη στήριξη και τι πρέπει να γίνει για να βελτιωθεί αυτή η στήριξη;

Στις μέρες μας μιλάμε περισσότερο για διατροφικές διαταραχές και, συνεπώς, μπορούμε να πούμε ότι υπάρχουν περισσότερες πληροφορίες. Ωστόσο, πρόκειται για ασθένειες με έντονο κοινωνικό στίγμα και πολύ στερεοτυπική αναπαράσταση. Ορισμένοι, ακόμη και σήμερα, πιστεύουν ότι οι διατροφικές διαταραχές οφείλονται σε έλλειψη θέλησης ή καπρίτσιο. Στην πραγματικότητα, οι διατροφικές διαταραχές είναι πολύπλοκες ψυχιατρικές ασθένειες που χρειάζονται κατάλληλη θεραπεία, η οποία επί του παρόντος δεν είναι πάντα διαθέσιμη επειδή δεν υπάρχουν αρκετά θεραπευτικά κέντρα, ενώ πολλά άτομα δεν μπορούν να έχουν πρόσβαση στην πορεία προς την ίαση.