EOKE info: Είστε βραβευμένη δημοσιογράφος και σκηνοθέτρια και συχνά ασχολείστε με δύσκολα ζητήματα, όπως οι πόλεμοι και οι άνθρωποι. Αυτή τη φορά, το θέμα της ταινίας σας είναι το νερό, γιατί;
Ewa Ewart: Η ταινία «Μέχρι την τελευταία σταγόνα» αφηγείται την ιστορία ενός διαφορετικού πολέμου, του πιο ανόητου απ’ όλους. Είναι μια ιστορία με θέμα τον πόλεμο που κήρυξε ο άνθρωπος στο νερό —την πηγή της ζωής— στο όνομα της προόδου. Με την ευρύτερη έννοια, πρόκειται για έναν πόλεμο ενάντια στη φύση. Πριν από πολύ καιρό, ο άνθρωπος αποφάσισε ότι η ζωή στη Γη πρέπει να ακολουθεί τους δικούς του όρους και ότι το φυσικό περιβάλλον οφείλει να υπηρετεί τον άνθρωπο και τα συμφέροντά του. Η πεποίθηση αυτή οδήγησε τον πλανήτη μας σε αυτήν τη αξιοθρήνητη κατάσταση.
Τι προβλήματα αντιμετωπίσατε στα γυρίσματα της ταινίας;
Έμαθα την τέχνη του ντοκιμαντέρ στο BBC στο Λονδίνο. Η δεκαετία του 1990 ήταν χρυσή εποχή για το ντοκιμαντέρ. Υπήρχαν χρήματα και ταξιδεύαμε σε όλο τον κόσμο για να γυρίσουμε ταινίες με διάφορα συναρπαστικά και σημαντικά θέματα. Είμαι πλέον ελεύθερη επαγγελματίας και απολαμβάνω την ελευθερία που μου προσφέρει η αυτοαπασχόληση. Ωστόσο, η εξεύρεση χρημάτων για ένα έργο μπορεί μερικές φορές να είναι αποκαρδιωτική και χρονοβόρα. Θα έλεγα ότι αυτό είναι πλέον το βασικό μου πρόβλημα: να βρίσκω τα χρήματα για κάθε ταινία. Σε σύγκριση με αυτό, τα υπόλοιπα είναι παιχνιδάκι! Αφού εξασφαλίσω τη χρηματοδότηση, όλα τα άλλα τα βλέπω σαν μια πολλά υποσχόμενη και συναρπαστική εμπειρία. Η δημιουργία ενός ντοκιμαντέρ μπορεί να είναι απρόβλεπτη, οπότε έχω πάντοτε ένα εναλλακτικό σχέδιο. Και πάνω απ’ όλα, λέω πάντα στον εαυτό μου ότι θα φτιάξω μια σπουδαία ταινία! Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετώπισα γυρίζοντας το «Μέχρι την τελευταία σταγόνα» ήταν ο καιρός! Σχεδόν το 100 % των γυρισμάτων μας ήταν εξωτερικά και ταξιδέψαμε σε έξι χώρες με πολύ περιορισμένο χρονοδιάγραμμα. Έτσι, τυχόν δυσάρεστες εκπλήξεις (από την άποψη του καιρού) θα μπορούσαν να μας κοστίσουν χρήματα και να προκαλέσουν σοβαρή αναστάτωση στο προγραμματισμό των γυρισμάτων μας· αλλά σταθήκαμε τυχεροί.
Πώς θα μπορούσε, πιστεύετε, να συμβάλει η κινηματογραφική βιομηχανία στην ευαισθητοποίηση και την προώθηση της δράσης όσον αφορά το ζήτημα του νερού;
Τα ντοκιμαντέρ μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στη μόρφωση και στην ευαισθητοποίηση του κοινού. Αν και έχω προϋπηρεσία ως δημοσιογράφος τηλεοπτικών ειδήσεων, διαπίστωσα ότι αυτό που με συναρπάζει είναι η ειδησεογραφία μεγάλου μήκους. Λατρεύω τις ταινίες ντοκιμαντέρ για πολλούς λόγους, αλλά ένας λόγος είναι ζωτικής σημασίας: τα ντοκιμαντέρ σού δίνουν αρκετό χώρο για να πεις τι συνέβη και γιατί συνέβη. Έχεις τον χρόνο και τον χώρο ώστε να δημιουργήσεις το πλαίσιο για να παρουσιάσεις σε βάθος περίπλοκα γεγονότα και σοβαρά ζητήματα, αλλά και να τα κάνεις πιο απλά και κατανοητά στο ευρύτερο κοινό. Όταν άρχισα να δουλεύω το «Μέχρι την τελευταία σταγόνα», συνειδητοποίησα ότι αρκετοί σκηνοθέτες είχαν ήδη κάνει ταινίες με θέμα τα προβλήματα που σχετίζονται με το νερό. Από μία άποψη αυτό ήταν καθησυχαστικό, αλλά για μένα ήταν και μια ενδιαφέρουσα πρόκληση να βρω μια φρέσκια και πρωτότυπη ιδέα. Οι καλογυρισμένες ταινίες με σημαντικά θέματα έχουν τη δυνατότητα όχι μόνο να διαπαιδαγωγούν αλλά και να παρακινούν τους ανθρώπους να αναλάβουν δράση. Η ταινία μας έχει ήδη πολλές θεάσεις και στη συνέχεια έρχονται άνθρωποι και μας ρωτούν τι μπορούν να κάνουν κι αυτό είναι μεγάλη επιβράβευση.
Τι σας ενέπνευσε ώστε να ασχοληθείτε με το νερό;
Το 2017, δούλευα σε μια ταινία με θέμα το πώς η πετρελαϊκή βιομηχανία καταστρέφει τα δάση βροχερών τροπικών περιοχών. Κάναμε γυρίσματα στο κομμάτι του τροπικού δάσους του Αμαζονίου που βρίσκεται στη χώρα του Ισημερινού, όταν ένας επικεφαλής της τοπικής κοινότητας με πήγε στο ποτάμι τους. Όταν χάιδεψε με το άσπρο λαστιχένιο γάντι που φορούσε την επιφάνεια του ποταμού, αυτό έγινε μαύρο. Μια παχύρρευστη στρώση πετρελαίου κάλυψε ολόκληρο το γάντι. Μου έκανε τεράστια εντύπωση. Νομίζω ότι αυτή η συνάντηση έβαλε τον πρώτο σπόρο για το ντοκιμαντέρ με θέμα το νερό.
Γιατί η συζήτηση με θέμα το νερό δεν αποτελεί μέρος του δημόσιου διαλόγου;
Η μία αιτία είναι μάλλον απλή. Το νερό εξακολουθεί να είναι ευρέως διαθέσιμο και το θεωρούμε δεδομένο. Ναι, το νερό καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της επιφάνειας του πλανήτη μας, αλλά τα ποτάμια —η κύρια πηγή καθαρού, γλυκού νερού— αποτελούν λιγότερο από το ένα τοις εκατό του συνόλου των υδατικών πόρων. Οι ειδήσεις για τα εκατομμύρια των ανθρώπων που υποφέρουν από λειψυδρία αναφέρονται κυρίως στο τοπικό επίπεδο. Κατά κάποιον τρόπο, έχουμε την τάση να πιστεύουμε ότι τα προβλήματα που σχετίζονται με το νερό αφορούν μακρινές χώρες και δεν μας αφορούν. Ελπίζω ότι η ταινία μας θα κάνει τον κόσμο να συνειδητοποιήσει τη συγκλονιστική αλήθεια ότι η πεποίθηση αυτή είναι εντελώς λανθασμένη. Η άλλη αιτία είναι ότι ισχυρότατες ομάδες συμφερόντων πίσω από τη μόλυνση των υδάτων και την αλόγιστη εκμετάλλευση των υδατικών πόρων ασκούν τεράστια επιρροή στις πολιτικές επιλογές και τις κατευθύνουν.
Ευτυχώς, υπάρχουν και μερικά θετικά σημάδια που δείχνουν ότι σιγά σιγά συνειδητοποιούμε ότι πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε τους υδατικούς πόρους. Τον περασμένο Μάρτιο πραγματοποιήθηκε η πρώτη διάσκεψη, εδώ και μια γενιά, των Ηνωμένων Εθνών με θέμα το νερό. Αναγνωρίστηκε σαφώς ότι εξακολουθούμε να έχουμε ξεστρατίσει ανησυχητικά όσον αφορά την επίλυση των προβλημάτων και των στόχων που σχετίζονται με το νερό, θέτοντας σε κίνδυνο την ίδια την ύπαρξή μας. Κάθε χρόνο, γιορτάζουμε την «Παγκόσμια ημέρα νερού» για να θυμόμαστε ότι πρέπει να δράσουμε από κοινού για την επίλυση της κρίσης του νερού και, δεδομένου ότι το νερό αποτελεί ένα συνδετικό κρίκο για όλους τους ανθρώπους, πρέπει όλοι μας να αναλάβουμε δράση. Ας ελπίσουμε ότι θα συνεχίσουν να αναπτύσσονται πρωτοβουλίες τέτοιου είδους.
Ποιο κατά τη γνώμη σας είναι το σημαντικότερο πράγμα που πρέπει να γνωρίζουν οι άνθρωποι σχετικά με την κρίση του νερού;
Η κρίση του νερού είναι υπαρκτή, πραγματική και συνεχίζει να εντείνεται. Θα πρέπει να αποσοβηθεί μέσω της συλλογικής συνειδητοποίησης καθώς ο χρόνος τελειώνει. Αν δεν αλλάξουμε ριζικά τον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε το νερό, κινδυνεύουμε να ξυπνήσουμε απότομα. Αυτό είναι ένα από τα μηνύματα της ταινίας μας. Ελπίζω να λάβουν αυτό το μήνυμα όσοι μπορούν να θέσουν υπό έλεγχο την κρίση προτού είναι πολύ αργά. Ένα άτομο που εμφανίζεται στην ταινία μας διερωτάται: «Άραγε ο πλανήτης θα περιμένει μέχρι να ξυπνήσουμε;»
Ποιο είναι το μήνυμα που στέλνετε στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στα κράτη μέλη και τι γίνεται με τους πολίτες, ειδικά με τη νέα γενιά;
Αυτό κι αν είναι μεγάλο ζήτημα! Πρώτον, θα ήθελα να δουν το «Μέχρι την τελευταία σταγόνα» όσο το δυνατόν περισσότεροι άνθρωποι στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στα κράτη μέλη της. Και δεν το λέω από ματαιοδοξία! Βλέπω την απήχηση αυτής της ταινίας κάθε φορά που έχουμε μια δημόσια θέαση. Θέλω να πιστεύω ότι η ταινία αυτή θα εμπνεύσει τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων ώστε να βοηθήσουν όλους αυτούς τους ακτιβιστές που αγωνίζονται για καθαρά και υγιή ποτάμια. Αποτελεί όνειδος το ότι επιτρέπουμε στην Ευρώπη να έχει το πιο κατακερματισμένο ποτάμιο δίκτυο. Είναι ντροπή που στην Ιταλία, τη χώρα με την τόσο σημαντική συμβολή στον ευρωπαϊκό πολιτισμό, ρέει ο πλέον μολυσμένος ποταμός της ηπείρου μας, ο Σάρνο· κάποτε θεωρούνταν θεός, πλέον όμως είναι ο τρίτος πιο μολυσμένος ποταμός παγκοσμίως. Η επιδίωξη της προόδου και της ανάπτυξης μετέτρεψε αυτόν τον ποταμό σε ένα δύσοσμο πτώμα.
Υπάρχει ελπίδα;
Υπάρχει ελπίδα, και γι’ αυτήν την ελπίδα μιλάμε στην ταινία. Οι άνθρωποι συνειδητοποιούν ότι δεν έχουμε και πολύ χρόνο προτού να είναι πολύ αργά για να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούμε το νερό. Οι άνθρωποι αυτοί είναι οι ακτιβιστές που καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να αντιμετωπίσουν τη ζημιά που έχει ήδη προκαλέσει ο άνθρωπος στο νερό. Εναποθέτω τις ελπίδες μου σε αυτούς τους ακτιβιστές που γνωρίζουν από πρώτο χέρι πόσο σοβαρά είναι αυτά τα προβλήματα. Αυτοί είναι οι άνθρωποι που ζουν με τα ποτάμια, βιοπορίζονται από τα ποτάμια και είναι οι πρώτοι που πλήττονται από τις αποφάσεις που λαμβάνουν οι πολιτικοί. Οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων θα πρέπει να μάθουν από αυτούς. Θέλουμε αυτό το ντοκιμαντέρ να γίνει εργαλείο μάθησης για τη διαπαιδαγώγηση σχετικά με το νερό. Ο Piotr Nieznański, συνσεναριογράφος και παρουσιαστής της ταινίας, δημιούργησε μια εκπομπή με τίτλο «CodeForBlue» που απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς και νέους. Η σημερινή νεολαία σύντομα θα λάβει αποφάσεις για το πώς θα διαχειρίζεται τους υδατικούς πόρους. Το υφιστάμενο εκπαιδευτικό σύστημα δεν της λέει ολόκληρη την ιστορία σχετικά με την κρίση του νερού κι εμείς θέλουμε να καλύψουμε αυτό το κενό. Έχουμε αρχίσει να δουλεύουμε για να παρουσιάσουμε την εκπομπή στην Πολωνία.
Τι θα έπρεπε να κάνουμε σήμερα για να σώσουμε τον πλανήτη;
Θα πρέπει όλοι να σπάσουμε τη φούσκα μέσα στην οποία ζει ο καθένας μας και να ενώσουμε τις δυνάμεις μας για να προστατεύσουμε και να διαχειριστούμε με σύνεση τον κοινό, πολυτιμότερο πόρο μας: το ζωογόνο, γλυκό, καθαρό νερό. Ένας πολιτικός του περιφερειακού δήμου Minganie στο Κεμπέκ του Καναδά, ο οποίος υποστήριξε τις τοπικές προσπάθειες για την προστασία ενός ποταμού και εμφανίζεται στην ταινία μας, δήλωσε: «Οι άνθρωποι θέλουν να γίνουν πλούσιοι, πιστεύοντας ότι έτσι θα γίνουν ευτυχισμένοι. Σε έναν τέτοιο τρόπο σκέψης βασίζεται η οικονομία των δυτικών κοινωνιών. Εάν δεν αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε σήμερα την ανάπτυξη, με τις αλλαγές που βλέπουμε στην περιοχή μας αλλά και σε όλο τον κόσμο, θα αφανιστούμε».
Η Ewa Ewart είναι δημοσιογράφος και βραβευμένη σκηνοθέτρια που ειδικεύεται στα πρωτοποριακά και επιδραστικά ντοκιμαντέρ. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Πολωνία, αλλά πέρασε το μεγαλύτερο μέρος του επαγγελματικού της βίου στο BBC TV στο Λονδίνο. Έχει ταξιδέψει και εργαστεί σε πολλές χώρες ως παραγωγός και σκηνοθέτρια εκπομπών, από έρευνες έως ντοκιμαντέρ πολιτικού και κοινωνικού περιεχομένου. Οι ταινίες της έφεραν στο φως νέα στοιχεία για ζητήματα όπως η διαφθορά στη Ρωσία του Μπόρις Γιέλτσιν, τα μυστικά στρατόπεδα κράτησης στη Βόρεια Κορέα, ο εμφύλιος πόλεμος στην Κολομβία και το μυστικό και παράνομο πρόγραμμα της CIA έκτακτης παράδοσης υπόπτων τρομοκρατών. Έχει αφηγηθεί ορισμένες από τις πιο αξιομνημόνευτες ιστορίες μέσα από τα ντοκιμαντέρ της, όπως η τραγωδία στο Μπεσλάν, ένα ντοκιμαντέρ με θέμα την πρώτη επέτειο μιας τρομοκρατικής επίθεσης κατά την οποία σκοτώθηκαν περισσότερα από 170 παιδιά. Στη δεύτερη ταινία εστίασε στα τραύματα που εξακολουθούν να βασανίζουν πολλά από τα παιδιά που επέζησαν, πέντε χρόνια μετά το αποτρόπαιο αυτό έγκλημα.
