Η κατάσταση της δημοκρατίας εν γένει και η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών (ΕΠΠ) ειδικότερα χρήζουν περαιτέρω βελτίωσης.

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση για την παγκόσμια δημοκρατία World Democracy Report που παρουσιάστηκε από το ινστιτούτο Varieties of Democracy (V-DEM) στις 7 Μαρτίου, το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν σήμερα σε μια δημοκρατική χώρα έχει πλέον μειωθεί στα επίπεδα όπου βρισκόμασταν πριν από σχεδόν 40 χρόνια. Ενώ φέτος περισσότεροι άνθρωποι ανά τον κόσμο έχουν δικαίωμα ψήφου, μεγάλος αριθμός των χωρών που διοργανώνουν εκλογές κυβερνώνται από όλο και πιο απολυταρχικά καθεστώτα.

Έντονη σχετική δυσαρέσκεια εκφράστηκε επίσης κατά την πρώτη κιόλας Εβδομάδα της κοινωνίας των πολιτών που διοργάνωσε η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή στις αρχές Μαρτίου. Οι επικρίσεις αφορούσαν την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών, το πρώτο διασυνοριακό εργαλείο άμεσης δημοκρατίας παγκοσμίως. «Υπερβολικά περίπλοκη», «υπερβολικά μη ελκυστική», «ελάχιστα αξιόπιστη», «αναποτελεσματική» και «ελάχιστα γνωστή» ήταν ορισμένες μόνον από τις άκρως επικριτικές αξιολογήσεις που διατύπωσαν για την ΕΠΠ εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών, των μέσων ενημέρωσης, της ακαδημαϊκής κοινότητας και της δημόσιας διοίκησης.

Θεωρώ ότι αυτές οι άκρως επικριτικές εκτιμήσεις είναι ορθές —σε σημείο αποθάρρυνσης— αλλά συγχρόνως υπερβολικά επιφυλακτικές και μετριοπαθείς. Η δημοκρατία αξίζει να κυριαρχήσει σε ολόκληρο τον κόσμο. Για να επιτευχθεί αυτό, εμείς, ως πολίτες και ψηφοφόροι αυτού του πλανήτη, είμαστε σήμερα υποχρεωμένοι να επιδιώξουμε πολύ περισσότερα από όσα έχουμε αυτήν τη στιγμή. 

Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να αρκούμαστε στο να αντιστεκόμαστε ενάντια στον φόβο, στους σημερινούς δικτάτορες και στις θρασύδειλες κλίκες τους. Πρέπει να πετύχουμε πολύ μεγαλύτερα βήματα προόδου. Η περαιτέρω ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Πολιτών θα ήταν ένα τέτοιο βήμα.

Τι μας προσφέρει όμως η ΕΠΠ; Τρία πράγματα. Ένα δικαίωμα, ένα μέσο και ένα εργαλείο που δεν υπήρξε ποτέ σε καμία άλλη χρονική στιγμή στην ιστορία ούτε σε κανέναν άλλο τόπο στον κόσμο. Η ΕΠΠ είναι ένα σύνθετο και διεξοδικά σχεδιασμένο εργαλείο, ψηφιακό, κατάλληλο για την άσκηση άμεσης δημοκρατίας, διακρατικό, το οποίο διαθέτει υποστηρικτική υποδομή και χρησιμοποιείται ευρέως. 

Από το 2012, η ΕΠΠ δημιουργήθηκε, καθιερώθηκε, τέθηκε σε εφαρμογή και βελτιώθηκε, γεγονός που την καθιστά απτή απόδειξη ότι ο δημοκρατικός χώρος μπορεί να επεκτείνεται και να εδραιώνεται ακόμη και υπό τις πλέον δυσχερείς συνθήκες.

Του χρόνου, στην τρυφερή ηλικία των 13 ετών, ευελπιστούμε το «χαϊδεμένο» παιδί να μετατραπεί σε έναν πεισματάρη έφηβο, ο οποίος θα μπορεί να δείξει στην Ευρώπη και στον κόσμο τι είναι ικανός να καταφέρει. Χρειαζόμαστε αυτήν την φρέσκια, ανατρεπτική δύναμη για να αναζωογονήσουμε αποφασιστικά τις δύσκαμπτες νοοτροπίες των εθνικών κρατών και τις γραφειοκρατικές δομές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 

Ας είμαστε ξεκάθαροι — δεν χρειάζεται να επανεφευρίσκουμε αδιάκοπα και άοκνα τις δημοκρατικές μας μορφές συμβίωσης, μόνο για χάρη της καινοτομίας. Αντ’ αυτού, πρέπει να αφοσιωθούμε στην ανάπτυξη της ΕΠΠ, ώστε να διασφαλίσουμε ότι το «παιδί» θα «ενηλικιωθεί» στα 16 του χρόνια, ή τουλάχιστον στα 18 του, στο τέλος της τρέχουσας δεκαετίας.  

Τι ακριβώς σημαίνει αυτό; Έως το 2028 ή το 2030, πρέπει να επέλθουν δύο σημαντικές αλλαγές. Πρώτον, η ΕΠΠ πρέπει να αποκτήσει τις ίδιες εξουσίες με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όσον αφορά τον καθορισμό του θεματολογίου της ΕΕ. Με άλλα λόγια, οι Ευρωπαίοι πολίτες θα πρέπει να μπορούν να προτείνουν νομοθεσία και άλλες δράσεις πολιτικής όπως μπορούν να το πράττουν οι εκλεγμένοι βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Δεύτερον, οι πολίτες της ΕΕ θα πρέπει, έως το τέλος της τρέχουσας δεκαετίας, να μπορούν όχι μόνο να αναλαμβάνουν νομοθετικές πρωτοβουλίες αλλά και να δρομολογούν πανευρωπαϊκές λαϊκές ψηφοφορίες για ουσιαστικά ζητήματα — οι οποίες συχνά αποκαλούνται απλώς δημοψηφίσματα. Η ιδέα της διοργάνωσης πανευρωπαϊκών δημοψηφισμάτων δεν είναι καινούργια, αλλά μια ιδέα η οποία έφτασε στην ωρίμανσή της, χάρη στη γέννηση της ΕΠΠ και στα πρώτα έτη ύπαρξής της.

Εάν κατορθώσουμε να οικοδομήσουμε ένα τέτοιο μέλλον γύρω από την ΕΠΠ, οι πολίτες του αύριο θα ανατρέχουν σε αυτό το εργαλείο —και στην παρούσα ιστορική στιγμή— συνειδητοποιώντας ότι η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών κατάφερε ένα από τα εκπληκτικότερα δημοκρατικά επιτεύγματα μετά την καθιέρωση της καθολικής και ισότιμης ψηφοφορίας τον 20ό αιώνα.