Europejska inicjatywa obywatelska (EIO) została określona mianem „największej innowacji w demokracji ponadnarodowej” od czasu wprowadzenia wyborów bezpośrednich do Parlamentu Europejskiego ponad 40 lat temu. My, obywatelki i obywatele Unii Europejskiej, mamy obecnie takie samo prawo do określania programu politycznego całego kontynentu jak większość w Parlamencie Europejskim i państwa członkowskie. Ten instrument jest chętnie wykorzystywany: od jego wprowadzenia w 2012 r. zgłoszono ponad sto inicjatyw.
Podczas gdy prawo inicjatywy ustawodawczej o zasięgu ogólnoeuropejskim formalnie należy wyłącznie do Komisji Europejskiej, EIO jest instrumentem wywierającym wpływ na to, jakimi zagadnieniami należy się zająć. Stanowi pierwszy krok w kierunku przyszłej polityki partycypacyjnej: jest bardziej bezpośrednia, ponadnarodowa i cyfrowa niż jakikolwiek inny dotychczasowy unijny instrument. To także inspiracja dla wielu państw członkowskich do wprowadzania u siebie podobnych instrumentów kształtowania polityki.
Dlatego nie jest to tylko kolejne prawo do składania petycji, lecz raczej prawo obywateli do codziennego aktywnego wskazywania instytucjom europejskim, jakie sprawy wymagają ich działania.

Wnioski dot. EIO rocznie | Złożone | Zarejestrowane | Odrzucone |
---|---|---|---|
OGÓŁEM |
Więcej informacji znajduje się na stronie dotyczącej rejestracji EIO.
art. 222 i 230 regulaminu Parlamentu Europejskiego
Kompletne ramy prawne EIO:citizens-initiative.europa.eu/how-it-works/regulatory-framework_pl
Weryfikacja i poświadczanie deklaracji poparcia EIO przez państwa członkowskie:citizens-initiative.europa.eu/authorities-verification-and-certification-statements-support_pl
Europejska inicjatywa obywatelska bywa czasem porównywana do szwajcarskiego scyzoryka – jest to dobrze zaprojektowane, wielofunkcyjne narzędzie, które można dostosować do różnych potrzeb. Ponieważ do EIO ma dostęp prawie 450 milionów obywatelek i obywateli UE w 27 państwach członkowskich (i na świecie, jeśli jesteś obywatelem UE mieszkającym poza Unią), jest ona najbardziej wyrazistym przykładem rozumienia demokracji i jej działania na szczeblu ponadnarodowym.
W oparciu o doświadczenia z realizacji niemal setki inicjatyw (zgłoszonych w latach 2012–2019) w 2020 r. wprowadzono w życie uaktualnioną i bardziej dostępną wersję EIO. Wcześniej jedną czwartą inicjatyw odrzucano ze względu na rygorystyczną interpretację i ścisłe stosowanie przez Komisję przepisów rozporządzenia. Na podstawie nowych przepisów organizatorzy i Komisja mają więcej czasu na znalezienie rozwiązania i mogą też zarejestrować jedynie dopuszczalne części inicjatywy. Przewidziano również dłuższy okres na przygotowanie się do rozpoczęcia zbierania podpisów oraz na wszystkie inne etapy procesu.
Pandemia COVID-19 utrudniła kontaktowanie się, prowadzenie dyskusji i podejmowanie decyzji. Dlatego aby chronić demokratyczny potencjał EIO, Komisja zaproponowała zestaw przepisów umożliwiających przedłużenie terminów gromadzenia i weryfikacji podpisów oraz analizowania pomyślnych inicjatyw (rozporządzenie (UE) 2020/1042, decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2020/2200 z dnia 17 grudnia 2020 r. oraz decyzja wykonawcza Komisji (UE) 2021/360 z dnia 19 lutego 2021 r.).
W ramach procesu EIO obywatele mogą odgrywać trzy różne role: organizatorów, zwolenników i obserwatorów.
Grupy organizatorów, zwolennicy lub obserwatorzy powinni przemyśleć szereg kwestii, zanim zainicjują, podpiszą lub skomentują inicjatywę. Najważniejsze pytanie brzmi: jaki jest cel danej EIO? Jaki jest twój cel?
Chcesz zaproponować Europie coś nowego? A może zmierzasz do usunięcia jakiejś polityki unijnej? Jednak tu mało co jest czarno- białe, jednoznacznie dobre lub złe i lepszym rozwiązaniem byłaby poprawa jakiegoś pojedynczego aspektu. Dlatego może chodzi ci przede wszystkim o częściową zmianę przepisów unijnych?
Istnieje wiele sposobów podjęcia działań przy pomocy EIO, którą możesz wykorzystać jako:
- siłę napędową, która spowoduje, że UE zajmie się czymś nowym. Należy się przy tym wykazać dużą cierpliwością, gdyż doprowadzenie tego rodzaju inicjatywy do końca zajmie dużo czasu. Najpierw musisz znaleźć odpowiednią i wykonalną podstawę prawną, a wysiłki powinna ci wynagrodzić przede wszystkim debata publiczna o twojej propozycji;
- hamulec powstrzymujący UE od określonych działań. W takim przypadku, aby uzyskać maksymalny odzew i poparcie, najważniejsze jest wybranie odpowiedniego momentu na poruszenie nurtujących cię wątpliwości. To oznacza, że musisz szybko zebrać podpisy;
- zawór bezpieczeństwa, który pozwoli ulepszyć obowiązujące prawodawstwo unijne. Jeśli chcesz rozwiązać jakiś problem przez zmianę konkretnych przepisów, musisz dążyć do prostoty. Zazwyczaj takie zmiany są nadmiernie skomplikowane i trudno się je komunikuje, zatem zrób wszystko, aby wyrazić je zwięźle i klarownie;
- kartę przetargową, gdyż EIO można posłużyć się jako dodatkowym elementem w ramach próby wywarcia wpływu na kształtowanie polityki europejskiej. Zanim jednak podejmiesz taką EIO, dokonaj oceny swojego wpływu i siły politycznej niezależnie od inicjatywy, a także zbadaj potencjalne dodatkowe korzyści. Zakomunikuj jasno swoje zamiary zwolennikom inicjatywy i miej świadomość, że możliwe jest wycofanie EIO i że należy ją podjąć w odpowiednim terminie;
- katalizator tworzenia szerokich sojuszy i sieci współpracy w całej Europie. Ta możliwość jest przydatna zwłaszcza wtedy, gdy traktujesz inicjatywę jako element dłuższej strategii zbliżenia ludzi w Europie lub jako przygotowanie do kampanii przed wyborami europejskimi;
- działanie agitacyjne, aby dać się lepiej poznać lub aby twoja grupa wyraźniej zaznaczyła swoją obecność w sferze publicznej. W takim przypadku musisz najpierw odpowiednio dobrać temat inicjatywy obywatelskiej – powinien być znaczący i jasno sformułowany. Należy też zachować jak największą otwartość pod względem celów do osiągnięcia, aby nie zawieść oczekiwań potencjalnych zwolenników.
EIO oferuje wiele możliwości, lecz ostatecznie wszystko sprowadza się do twojego zrozumienia kwestii i oceny związanych z nią szans oraz ograniczeń. Jeśli zdasz sobie sprawę z wielofunkcyjności tego ponadnarodowego instrumentu uczestnictwa, możesz mieć realistyczne oczekiwania, a w rezultacie obierzesz skuteczną strategię i zdecydujesz się na te warianty, które są osiągalne.
Jeżeli nie masz pewności, czy EIO jest najlepszym sposobem osiągnięcia twoich celów, przemyśl rozmaite aspekty swego przedsięwzięcia. Pomoże ci w tym część pt. Rozważ przed rozpoczęciem działania. Zapoznaj się też z innymi narzędziami dostępnymi na szczeblu europejskim opisanymi w zakładce Zestaw narzędzi uczestnictwa.
Rozważasz wystąpienie z własną EIO? Zajmie to co najmniej trzy lata, prawdopodobnie nawet więcej, a całe przedsięwzięcie wymagać będzie sporych nakładów. Jednak jeśli podejmiesz rozsądne i ostrożne działania, uzyskasz w tym procesie nową perspektywę i wyciągniesz wiele nowych wniosków oraz (miejmy nadzieję) wywrzesz wpływ na Europę. Oto dziesięć kroków, które pewnie przejdziesz, realizując EIO:
Masz pomysł, projekt lub problem, który może przełożyć się na kształtowanie polityki europejskiej. Po pierwsze sprawdź, czy istnieje inny, może łatwiejszy i bardziej dostępny sposób, aby zabrać głos w danej sprawie. Jeżeli zdecydujesz się na EIO, przejdź do kroku 2.
Europejska inicjatywa obywatelska to proces, który ma liczne konsekwencje prawne i polityczne. Dowiedz się wszystkiego na temat możliwości i ograniczeń związanych z promowaniem w przyszłości twojej inicjatywy. Postaraj się o wsparcie na tym wczesnym etapie, kontaktując się z forum europejskiej inicjatywy obywatelskiej (zob. część dotyczącą wsparcia Inne formy wsparcia). Spróbuj ocenić: czy jest to warte takiego wysiłku? Jeżeli uważasz, że tak, przejdź do kroku 3.
Kolejna ważna kwestia, którą trzeba sprawdzić przed podjęciem pierwszych formalnych kroków, dotyczy tego, co chcesz osiągnąć dzięki inicjatywie i jakie możesz mieć realistyczne oczekiwania.
Określ cel, zakres i szczegółowe funkcje swojej inicjatywy. Staraj się, aby było to dla wszystkich jak najprostsze. Nas tym etapie warto przyjrzeć się uważniej wnioskom wyciągniętym przez organizatorów wcześniejszych inicjatyw.
Sformułowanie początkowej propozycji i wyjaśnienie jej musi być zrozumiałe w wielu różnych językach i w kontekście różnych kultur politycznych w Europie. To również pora, aby zapoznać się z oficjalnym systemem zbierania podpisów online, który UE udostępnia bezpłatnie, oraz skorzystać z wszelkiego dostępnego wsparcia.
To pierwsza formalna przeszkoda dla wielu grup organizatorów, ponieważ w celu rejestracji należy spełnić określone kryteria. Przede wszystkim twoja inicjatywa nie może wyraźnie wykraczać poza ramy kompetencji Komisji. Na tym etapie znowu może pomóc forum europejskiej inicjatywy obywatelskiej. Następnie należy przesłać swoją inicjatywę na oficjalną stronę internetową, podając tytuł i cele propozycji. W zależności od tego, czy konieczna będzie zmiana i aktualizacja twojej propozycji, Komisja zarejestruje EIO w terminie 2–4 miesięcy (albo odmówi jej rejestracji). Po zarejestrowaniu przetłumaczy tytuł i cele twojej propozycji na wszystkie 24 języki urzędowe.
To najlepszy, a zarazem najtrudniejszy etap, kiedy musisz przekonać do podpisania inicjatywy ponad milion Europejek i Europejczyków z co najmniej siedmiu różnych państw w czasie krótszym niż rok. Trzeba się do tego przygotować ze znacznym wyprzedzeniem poprzez stworzenie ogólnoeuropejskiej sieci partnerów udzielających poparcia w Europie. Po oficjalnej rejestracji należy rozpocząć zbieranie podpisów w ciągu sześciu miesięcy. Musisz jedynie poinformować Komisję w terminie 10 dni roboczych przed wybraną datą rozpoczęcia, aby można było opublikować informację na temat rozpoczęcia i zakończenia rocznej fazy zbierania podpisów. Zwróć uwagę, że konieczne będzie korzystanie z oddzielnych formularzy poparcia w zależności od obywatelstwa sygnatariuszy. Oznacza to, że wszyscy sygnatariusze na jednym formularzu muszą być obywatelami tego samego kraju UE.
Bez komunikacji nie zyskasz zwolenników. Dla trwałego powodzenia inicjatywy niezbędny jest dialog z osobami, które myślą podobnie, oraz z tymi, którzy są sceptyczni. Dlatego akcji zbierania podpisów musi towarzyszyć promocja za pośrednictwem mediów (społecznościowych) i poprzez wydarzenia publiczne. Także na tym etapie warto czerpać wiedzę z wcześniejszych EIO. Ich organizatorzy mają ogromne doświadczenie, którym mogą się podzielić.
Zanim przedłożysz Komisji Europejskiej swoją inicjatywę wraz z wszystkimi niezbędnymi poświadczeniami, konieczne jest spełnienie licznych wymogów i pokonanie wielu barier. Po pierwsze, należy złożyć zebrane deklaracje poparcia do różnych organów krajowych w ciągu trzech miesięcy po zakończeniu fazy zbierania podpisów. Te organy mają maksymalnie trzy miesiące na weryfikację i poświadczenie podpisów. Następnie w ramach grupy organizatorów masz kolejne trzy miesiące na przygotowanie się do ostatecznego przedłożenia tych poświadczeń Komisji. Aby spełnić te rygorystyczne wymogi, potrzeba solidnego i dobrze przygotowanego zespołu, który będzie zarządzał twoją inicjatywą. Przypadkowe błędy powodują wysokie dodatkowe koszty, opóźnienia i frustrację.
Przedłożenie inicjatywy to zaledwie początek innego ważnego etapu – komunikacji dotyczącej oficjalnego tematu UE – dzięki któremu znajdziesz się w centrum sceny politycznej. Po tym jak inicjatywa zostanie przyjęta, otworzą się przed tobą nowe drzwi: formalne rozmowy z Komisją oraz wysłuchanie publiczne w Parlamencie Europejskim.
W ciągu miesiąca od złożenia z powodzeniem EIO otrzymasz zaproszenie na oficjalne spotkanie z Komisją w celu omówienia twojej propozycji, a w następnych miesiącach zabierzesz głos podczas wysłuchania publicznego w Parlamencie Europejskim. Poinformowane zostaną również inne instytucje UE, takie jak Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny i wszystkie parlamenty narodowe wszystkich państw członkowskich. Będzie to doskonała okazja, aby przekonać jeszcze więcej osób – najlepiej tych właściwych!
Nie zapominaj, że pod koniec tego wyczerpującego, ale – miejmy nadzieję – owocnego procesu konieczne jest wykonanie niezbędnych prac biurowych, sporządzenie dokumentacji i przeprowadzenie oceny, aby wyciągnąć odpowiednie wnioski i się nimi podzielić. Jako organizator drugiej generacji EIO (począwszy od 2020 r.) tworzysz historię!