
Jouw burgerrechten
-
EVEN HET GEHEUGEN OPFRISSEN
Weet je nog wat er op 1 november 1993 gebeurde? De burgers van alle lidstaten kregen die dag een nieuwe rechtsstatus als “burgers van de Europese Unie”. Ook werd de (economische) “Europese Gemeenschap” vervangen door de (politieke) “Europese Unie”. Dit was en is nog steeds een uniek en historisch feit in de wereld. Nergens anders op aarde kunnen burgers dankzij transnationale rechten actief meedoen aan de totstandbrenging van wetgeving die in verschillende natiestaten van toepassing is.
Sindsdien zijn de formele rechten om je stem te laten horen systematisch versterkt, met name door de introductie van het Europees burgerinitiatief (EBI) in 2012. Dit instrument is in 2020 verder aangepast, waardoor er nog betere mogelijkheden zijn om je stem te laten horen.
-
BEN JE NOG GEEN EU-BURGER?
Er is maar één manier om burger van de Europese Unie te worden. Je moet kiesrecht hebben of krijgen in een van de lidstaten. Je kan dus geen EU-burger zijn als je geen onderdaan bent van een van de lidstaten. Het EU-burgerschap vormt een aanvulling op het lokale, regionale en nationale burgerschap, maar komt er niet voor in de plaats.
In steeds meer lidstaten kom je in aanmerking om een burgerinitiatief (met name een EBI) te steunen en deel te nemen aan verkiezingen als je 16 jaar bent, terwijl je in andere landen moet wachten tot je 17 of 18 jaar bent.
Meer informatie Meer informatie per land over de minimumleeftijd om te stemmen bij verkiezingen en/of een EBI te steunen vind je hier:europa.eu/citizens-initiative/how-it-works/implementation-national-level_nl
EU-BURGERS BESCHIKKEN OVER VIER BELANGRIJKE POLITIEKE RECHTEN EN VRIJHEDEN:
- het recht om vrij op het grondgebied van de EU te reizen, te verblijven en te werken;
- het recht op bescherming door de diplomatieke autoriteiten van een andere lidstaat als je buiten de EU bent;
- actief en passief kiesrecht bij gemeenteraads- en Europese verkiezingen in de lidstaat waar je verblijft;
- het recht om aan het EU-wetgevingsproces deel te nemen door bijv. een verzoekschrift bij het Europees Parlement in te dienen en een Europees burgerinitiatief (EBI) te organiseren of te steunen.

Hoe kun je een actieve burger worden?
-
WORD EEN BEWUSTE BURGER!
Informeer naar je rechten en plichten voordat je actie onderneemt
Je hebt het recht om precies te weten wat er in de Europese Unie gaande is, dus je kunt informatie vragen en krijgen over vrijwel alles wat de EU doet. Ook heb je wettelijk het recht op toegang tot documenten van alle EU-instellingen. Deze rechten zijn verankerd in het Handvest van grondrechten van de Europese Unie (artikel 42) en het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (artikel 15).
De dienst Europe Direct beantwoordt al je vragen over de EU, in je eigen taal, en reageert in principe binnen drie werkdagen. Desgewenst kun je (bepaalde) publicaties van de EU gratis per post thuisbezorgd krijgen. Je kunt ook gratis naar Europe Direct bellen van waar dan ook in de EU: 00 800 6 7 8 9 10 11 (ma t/m vr, 9:00 – 18:00 uur).
Meer informatie Lees meer over andere beschikbare instrumenten in het hoofdstuk Participatietoolkit. -
KOM OP VOOR JE MENING!
Er zijn tal van kanalen beschikbaar om commentaar te geven op EU-beleid en -voorstellen
Wettelijk is vastgelegd dat het publieke besluitvormingsproces in de EU open en ontvankelijk moet zijn. Dit is belangrijk om te weten, aangezien de Europese Unie een grote invloed op ons dagelijks leven heeft. De EU-instellingen zijn dan ook verplicht tot het voeren van “een open, transparante en regelmatige dialoog” (artikel 11, lid 2, van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU), ook wel bekend als het Verdrag van Lissabon) en tot het “op ruime schaal” plegen van “overleg met de betrokken partijen”, ter wille van “de samenhang en de transparantie van het optreden van de Unie” (VEU, artikel 11, lid 3).
Via het portaal “Geef uw mening” kan officieel inzage worden verkregen in lopende raadplegingen en een bijdrage worden geleverd aan openbare discussies over Europese beleidsvormingsprocessen. Je kunt je aanmelden om via e-mails op de hoogte te blijven of uitgenodigd te worden voor deelname aan formele raadplegingsprocessen.
-
DOE MEE!
Je kunt je aansluiten bij een politieke partij of je eigen burgerinitiatief organiseren
De Europese Unie is een moderne representatieve democratie waarin de burgers zowel indirect (via de instellingen) als rechtstreeks (via participatie-instrumenten) invloed uitoefenen. De fundamentele handvesten, verdragen en wetten van de EU zijn in overeenstemming met artikel 21 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, die bepaalt dat “een ieder het recht heeft om rechtstreeks deel te nemen aan het bestuur van zijn land”, en brengen, voor het eerst in de wereldgeschiedenis, deze praktijk tot uitdrukking op transnationaal niveau.
Met andere woorden: je hebt allerlei rechten en bent van harte welkom om actief mee te doen aan het EU-beleidsvormingsproces, bijv. door je aan te sluiten bij een politieke partij die vertegenwoordigd is in het Europees Parlement, door een verzoekschrift in te dienen bij het EP of door deel te nemen aan Europese burgerpanels. Het krachtigste instrument voor participatieve democratie in de EU is het Europees burgerinitiatief, waarmee je de agenda van de Europese Unie kunt bepalen.
Meer informatie Lees meer over andere beschikbare instrumenten in het hoofdstuk Participatietoolkit.
ACTIE OP VERSCHILLENDE NIVEAUS
Bepaal je eigen leven! Het is aan jou, je vrienden en ons allemaal om onze stem te laten horen. Zo kun je helpen om je gemeente, provincie, land, Europa en de wereld een beetje beter te maken.
-
Mijn woonplaats: het gemeentelijke niveau
Je eigen gemeente is waarschijnlijk de belangrijkste plek als het gaat om actief burgerschap en participatieve democratie.
De gemeente mag dan het laagste bestuursniveau zijn, er worden wel belangrijke zaken als afvalbeheer, lokale infrastructuur en soms zelfs basisonderwijs en sociale hulpverlening geregeld. Daarbij komt dat het gemeentelijke niveau nauw verweven is met wetgevingsniveaus op nationaal en Europees niveau, en een sleutelrol speelt bij de uitvoering van allerlei regels en wetten.
De Europese Unie telt ongeveer 100 000 lokale democratieën. Vele daarvan zijn verantwoordelijk voor een fors deel van de totale belastinginning en houden zich bezig met diverse participatierechten die hun eigen burgers kunnen uitoefenen, zowel langs indirecte kanalen (via politieke partijen en lokale parlementen) als directe kanalen (initiatieven en referenda).
Meer informatie Informeer bij een voorlichtingsambtenaar van jouw gemeente hoe, waar en wanneer je het beste invloed kunt uitoefenen. -
Mijn regio: het provinciale niveau
Veel provincies en regio’s beschikken over uitgebreide bevoegdheden, maar zelfs als ze die niet hebben, zijn ze nog altijd het dichtstbijzijnde bestuurlijke aanspreekpunt.
Tussen je gemeente en de nationale overheid liggen er (in ten minste 25 lidstaten) een of meer regionale bestuurslagen. Momenteel zijn er in de EU ongeveer 1500 van zulke regionale democratieën. In sommige federale lidstaten hebben de provincies een aanzienlijke soevereiniteit en beschikken zij over eigen constitutionele teksten, verregaande wetgevende bevoegdheden en uitgebreide belastinginkomsten, terwijl provincies/regio’s in andere lidstaten vooral (niet-verkozen) administratieve taken vervullen.
In hoeverre je rechten hebt op politieke deelname, hetzij indirect (via politieke partijen en regionale parlementen), hetzij rechtstreeks (via initiatieven en referenda), hangt af van de vraag welke rechtspositie jouw provincie of regio heeft.
Meer informatie Het Europees Comité van de Regio’s is de EU-assemblee van regionale en lokale afgevaardigden. -
Mijn land: het nationale niveau
De belangrijkste bestuurslaag binnen de EU, wat betreft politieke en juridische bevoegdheden en het beheer van overheidsmiddelen, wordt gevormd door de lidstaten.
Wil je je stem laten horen en invloed uitoefenen op het openbare besluitvormingsproces, dan is het dus van cruciaal belang dat je staatsburger van een EU-land (of soms meerdere EU-landen) bent.
De mate waarin je op nationaal niveau participatieve politieke rechten hebt, varieert aanzienlijk tussen de lidstaten. Hoewel in alle landen algemeen kiesrecht bestaat, kunnen in twee derde van de lidstaten burgers zelf voorstellen indienen via petities en initiatieven, en via volksraadplegingen zeggenschap uitoefenen over belangrijke kwesties.
Meer informatie Voor nadere gegevens over inspraakmogelijkheden op nationaal niveau kun je terecht op de website van de “Direct Democracy Navigator” of bij de voorlichtingsdienst van je nationale parlement. -
Mijn Europa: het transnationale niveau
Het Europese niveau biedt veel mogelijkheden om te participeren: als kiezer of als vertegenwoordiger.
De Europese Unie is ’s werelds eerste transnationale democratie. Als EU-burger beschik je over uitgebreide mogelijkheden om je mening te laten horen, door te stemmen en/of door je verkiesbaar te stellen voor het Europees Parlement. Op een meer directe wijze kun je invloed uitoefenen via verzoekschriften (gericht aan het Parlement) en Europese burgerinitiatieven (gericht aan de Commissie). Maar dat is nog niet alles!
Als EU-burger kun je je verkiesbaar stellen voor het Europees Parlement, een klacht indienen bij de Europese Ombudsman, hulp krijgen bij een probleem, je stem laten horen aan het grote publiek, een verzoekschrift indienen bij het Europees Parlement of een Europees burgerinitiatief steunen.