W czasie ograniczania kontaktów osobistych przeżywałem różne nastroje. Na początku byłem bardzo zaniepokojony skutkami pandemii w moim kraju, a kilka tygodni później – również w pozostałej części Unii Europejskiej. Następnie zacząłem się zastanawiać, jak najlepiej poradzić sobie z dramatem, którego nigdy w życiu się nie spodziewałem.

Gdy widziałem w tamtych dniach, ile osób ucierpiało wskutek wirusa i straciło z jego powodu życie, zadawałem sobie pytanie, dlaczego nie mamy prawdziwie wspólnej polityki zdrowotnej. Ogromne trudności z koordynacją na szczeblu UE, a także brak solidarności pokazały, że moje przemyślenia są jak najbardziej słuszne.

W nadchodzących tygodniach przekonamy się, czy państwa członkowskie potrafiły zrezygnować z egoizmu krajowego we wspólnym interesie, którym jest zaspokojenie obiektywnych potrzeb społecznych i ekonomicznych obywateli i przedsiębiorstw w Unii Europejskiej. Musimy znaleźć konkretne rozwiązania dla tych osób, które straciły miejsce pracy lub którym to grozi.

Bardzo trudna sytuacja uwidoczniła niemniej strategiczną rolę wielu zawodów: lekarzy, pielęgniarek, sił porządkowych, służb ratowniczych, rolników oraz przedstawicieli sektora rolno-spożywczego, którzy zapewniali nam tak podstawowy towar jak żywność. Zabrakło jednak maseczek, aplikatorów do pobierania wymazów i wyrobów medycznych dla pracowników zatrudnionych w szpitalach i w terenie.

Jeżeli chodzi o moje osobiste doświadczenia w czasie izolacji, mogę powiedzieć, że brakowało mi mojej rodziny, pracy, kontaktów międzyludzkich oraz przyjaciół. Byłem jednak również w stanie na nowo przemyśleć prawdziwe wartości życiowe, które często zaniedbywałem, i je docenić. Gdy będziemy mogli powrócić do normalnego życia, moje pierwsze myśli skieruję ku najdroższym mi osobom, krewnym i przyjaciołom.

Pandemia, która ma istotne konsekwencje gospodarcze, wpłynie na jakość życia obywateli. Dlatego też będziemy musieli szukać lepszego i bardziej zrównoważonego sposobu życia w nowych realiach. Mamy taką powinność wobec siebie samych, lecz przede wszystkim wobec wszystkich tych, którzy stracili życie z powodu koronawirusa. Im też powinienem poświęcić moje ostatnie przemyślenia.

Moje doświadczenia w ciągu ostatnich kilku tygodni były – podobnie jak dla wielu innych osób – wyjątkowe i bardzo wzbogacające.

11 marca wróciłam z Brukseli późnym wieczorem, byłam bardzo zmęczona. Było oczywiste, że w kolejnych dniach nie będziemy podróżować z powodu nieznanych zagrożeń związanych z COVID-19, i byłam zadowolona z nieoczekiwanej możliwości spędzenia kilku spokojnych dni w moim biurze. Ale stało się inaczej.

Jedna z moich córek zapytała, czy może spędzić kilka tygodni z mężem i trojgiem małych dzieci w naszym domku na wsi, na południu Czech (w odosobnionym miejscu, gdzie kończą się nawet polne drogi). Firma jej męża zamknęła biura i przez najbliższe trzy miesiące miał pracować z domu. Ucieszyłam się, że będą w bezpiecznym miejscu i dołączyłam do nich z mężem. Planowaliśmy, że spędzimy tam tylko weekend i pomożemy w wiosennych porządkach, ale ostatecznie zostaliśmy na siedem tygodni.

Później na jakiś czas przyjechała też druga córka z synkiem.

Było nas zatem pięcioro dorosłych, z tego troje pracujących zdalnie, i czworo dzieci. Życie w małym domku, z jednym ogrzewanym pomieszczeniem i trzema zimnymi sypialniami, nie zawsze było zatem łatwe. W czasie tych długich, intensywnych, ale też w pewnym sensie wolno płynących dni, dokonałam następujących odkryć, które wydają mi się ważne:

• Kiedy pracuje się z domu, podstawowym elementem ubrania są ciepłe skarpety.
• Z dnia na dzień weszliśmy w świat cyfrowy, i to z powodzeniem.
• Gulasz gotowany przez pięć godzin na kuchni opalanej drewnem smakuje fantastycznie.
• W takich czasach bardzo trudne, a nawet niemożliwe jest zachowanie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym i odłączenie się od sieci; musimy nad tym popracować.
• Zabawne jest organizowanie wirtualnych spotkań przy szklaneczce.
• Związki zawodowe mają teraz ręce pełne roboty i ich rola jest ważniejsza niż kiedykolwiek wcześniej.
• Bardzo wielu znajomych dzwoniło, żeby pogadać i upewnić się, że wszystko u nas w porządku.
• Dlaczego ludzie w Europie muszą umierać, żebyśmy przyznali, że wspólne europejskie rozwiązania to dobry kierunek na przyszłość?
• Wirtualne zebrania mogą być dobrym planem zastępczym, ale nigdy nie zastąpią w pełni spotkań bezpośrednich.
• Czasami dobrze jest odświeżyć sobie bajki na dobranoc i wierszyki dla dzieci.
• W tak trudnych chwilach większość ludzi w moim kraju odczuwa potrzebę okazania solidarności, człowieczeństwa i wspólnoty; wzruszyło mnie to do łez.

Kiedy wróciłam do biura w połowie maja, zrozumiałam, że najtrudniejsza praca dopiero się zaczyna – mamy nadzieję, że kryzys zdrowotny się kończy, ale w ślad za nim nadchodzi kryzys gospodarczy. Codziennie coraz więcej osób traci pracę, a przedsiębiorstwa są zamykane. Dążymy do ożywienia gospodarki i zapewnienia, by pracownicy otrzymali wynagrodzenia, ale czy nie powinniśmy również pracować nad wspólną, bardziej sprawiedliwą przyszłością w Europie, gdzie ludzie żyją bezpiecznie i w dobrym zdrowiu, a także mogą liczyć na solidarność, godne życie oraz godny i sprawiedliwy dochód?

Zaraz po wybuchu pandemii skoncentrowałem się na zebraniu w jednym miejscu rodziny, ponieważ mój syn studiuje w Stanach Zjednoczonych. To spotkanie rodzinne bardzo nas ożywiło, a początkowy bezruch sprzyjał rodzinnym wieczorom, oglądaniu filmów i graniu w gry. Wokół jednak panował niepokój – Madryt był wówczas jednym z najbardziej dotkniętych miast w Europie, system opieki zdrowotnej załamał się, a brak sprzętu medycznego zmuszał moich przyjaciół lekarzy do prania swoich maseczek ponieważ nie mieli nic na zmianę. Oni i ich rodziny szybko zarazili się koronawirusem. Jednak nawet w tych okolicznościach w Madrycie przeważało poczucie wspólnoty, a co wieczór o 20.00 madryckie balkony rozbrzmiewały oklaskami.

Skutkiem naszej izolacji była aktywna reakcja, a ja sam zostałem szybko zrekrutowany, po raz kolejny, przez naszą dynamiczną wiceprzewodniczącą Isabel Caño,by przesłać z EKES-u nasze poparcie dla Europejskiego Przymierza Antykoronawirusowego, które opiera się na szczodrości, sprawności i wizji przyszłości sieci europejskich klastrów.

Sojusz ten to otwarta i horyzontalna sieć, gdzie zaczęły już pojawiać się pierwsze reakcje sektora przemysłu i gdzie łączą się działania makerów i tak cenne inicjatywy obywatelskie jak „Powstrzymajmy COVID-19!” Te inicjatywy uzupełniają funkcje bardziej strategiczne, mające na celu zbadanie europejskich ekosystemów oraz współtworzenie rozwiązań opartych na trzech aspektach, które muszą przenikać wszelkie przyszłe działania: ekologii, cywilizacji cyfrowej i odporności.

Ogół społeczeństwa musi obecnie zrozumieć, że ten kryzys to bardzo poważne ostrzeżenie zmuszające nas do wprowadzenia zmian w naszym stylu życia, choć niektórzy pragnęliby wrócić do przeszłości.

Zapomnijmy o rutynowych działaniach ­ inteligentnym rozwiązaniem jest otwarcie się na modele współpracy, ożywienie wszelkich sojuszy wielostronnych dążących do Europy sprzyjającej włączeniu społecznemu, socjalnej, humanistycznej i etycznej, której pragniemy od tak dawna i którą staraliśmy się osiągnąć poprzez liczne strategie i polityki, które zawsze pozostały w połowie drogi.

Prawdą jest jednak również to, że w ciągu trzech ostatnich miesięcy poczyniliśmy więcej postępów niż w ciągu dziesięciu lat, które nastąpiły po wielkim kryzysie z 2008 r., co jest bardzo zachęcające.

W ogóle nie satysfakcjonuje mnie reakcja instytucjonalna mojego kraju, charakteryzująca się podziałami politycznymi i brakiem koordynacji. Ale nadzieją napawa mnie zdolność reakcji niektórych instytucji UE, w szczególności Komisji Europejskiej, Europejskiego Banku Inwestycyjnego i Europejskiego Banku Centralnego. Fakt, że instytucje te tak znakomicie odgrywają swoją rolę wynika z tego, iż umiały wyjść z izolacji i samozadowolenia, a więc nie skupiły się na samych sobie, tylko nauczyły interakcji i tworzenia sojuszy opartych na przejrzystości i zaufaniu (podkreślam, że te dwa pojęcia są nierozerwalnie ze sobą powiązane). To właśnie interakcje i tworzenie sojuszy wytyczają drogę ku przyszłości.

Podążajmy więc ich śladem posługując się kompasem Europejskiego Zielonego Ładu i realizacji celów zrównoważonego rozwoju Organizacji Narodów Zjednoczonych. Nadszedł czas działania!

W ostatnich kilku tygodniach przeżyłam więcej, niżbym mogła sobie tego życzyć. W dalszym ciągu mam bardzo mieszane uczucia i roztrząsam niezliczone aspekty pandemii COVID-19, co jest być może całkowicie naturalne, wziąwszy pod uwagę okoliczności. Na początku nie traktowałam pandemii zbyt poważnie. Mówiłam sobie, że to tylko nieco poważniejszy rodzaj grypy. Kiedy wszystkie szkoły zostały zamknięte 10 marca, wciąż sądziłam, że potrwa to tylko dwa tygodnie. Nie chciałam zmienić zdania. 15 marca Słowacja ogłosiła stan wyjątkowy. Wtedy zdałam sobie sprawę, że to wszystko nie będzie takie proste. Przedsięwzięto pewne środki i musieliśmy się do nich dostosować. Z domu można było wyjść tylko z maseczką, której nie można było nigdzie kupić. Ulice opustoszały, zamknięto teatry, kina i szkoły. Otwarte były tylko sklepy spożywcze, apteki i drogerie. Obowiązywały w nich specjalne zasady: na powierzchni 25 m² mogła robić zakupy tylko jedna osoba, a przed wejściem do sklepu trzeba było użyć płynu do dezynfekcji rąk. Niektóre godziny otwarcia sklepów były dostępne tylko dla emerytów. Osoby powracające z zagranicy musiały przejść kwarantannę. Zdawałam sobie sprawę, że najemcy, właściciele i pracownicy zamkniętych sklepów obawiają się nie tylko wirusa, lecz również utraty zatrudnienia. Z jednej strony wszyscy byliśmy przerażeni możliwością zachorowania, a z drugiej – mieliśmy świadomość, że niektórzy pracodawcy nie będą w stanie podołać tej sytuacji, co pociągnie za sobą zwolnienia. Był to jeden z wielu problemów, którymi zajmowaliśmy się w pracy. Pracowaliśmy więcej niż zwykle. Pracodawcy potrzebowali pomocy w wielu dziedzinach. Można było odnieść wrażenie, że zostaliśmy podzieleni na dwie grupy: tych, którzy zostali przytłoczeni nawałem pracy, i tych, którzy bardzo chcieliby pracować, lecz nie mogli. Od czasu wybuchu pandemii COVID-19 nasze stowarzyszenie zwracało uwagę na potrzebę szybkich działań, które złagodziłyby skutki gospodarcze koronawirusa i pomogły pracodawcom i przedsiębiorcom. Od początku aktywnie opiniowaliśmy przedstawiane propozycje i zgłaszaliśmy również wiele własnych. Staramy się propagować i wspierać te propozycje, które mają na celu ochronę zatrudnienia i rentowności przedsiębiorstw. Naszym wspólnym celem musi być utrzymanie jak największej liczby miejsc pracy, tym bardziej że zagrożenie zwolnieniami grupowymi nigdy nie było tak duże ani tak realne. Uważamy, że na Słowacji musi toczyć się bardzo skuteczny dialog społeczny, wspierany na szczeblu krajowym przez trójstronną konfigurację pracowników, pracodawców i rządu. Utrzymanie harmonii społecznej powinno być celem każdego rządu i sądzimy, że szczególnie w tym trudnym okresie bardzo ważne jest prowadzenie odpowiedzialnej i wyważonej polityki wobec pracowników i pracodawców nie tylko w każdym kraju, ale również na szczeblu europejskim.

Doskonale pamiętam dzień, w którym zaczął zmieniać się tryb życia publicznego: to był piątek, 13 marca. Na ulicach Linz czuło się niespotykane napięcie. Coś wisiało w powietrzu i rzeczywiście – niedługo potem wprowadzono środki izolacji.

Sytuacja była wręcz nierealna. Czas, który nagle musieliśmy spędzić w domu, wydawał się wiecznością, a my zaczęliśmy go od gruntownych porządków. Z jednej strony wszędzie trzeba było uważać, a przestrzeń publiczna opustoszała, z drugiej zaś w internecie kwitło życie i dzielono się humorystycznymi wiadomościami – zapewne, by lepiej poradzić sobie ze stresującą sytuacją. Podczas długich rozmów telefonicznych z rodziną i znajomymi na czoło wysuwał się jeden temat: koronawirus. Osobiście przed zwariowaniem uchroniły mnie spacery z moim psem. Ponieważ pogoda dopisywała, to inni też wylegli na ulice, a konieczność zachowania dystansu społecznego zmusiła mnie do odkrycia mniej uczęszczanych dróg. Zapadł w pamięć szum tramwaju, który zazwyczaj ginie w hałasie ulicznym, a także widok spokojnie płynącego Dunaju.

Praca z domu przypomniała mi o czasach studenckich, kiedy też uczyłam się i pracowałam z domu. To, co było nowością, to dominacja świata online. Co i rusz wpisywałam do kalendarza posiedzenia zdalne, wydarzenia w internecie, a nawet terminy rozmów telefonicznych. Mejle, których przecież i tak nigdy nie brakowało, stały się jeszcze liczniejsze, a w komputerze pojawiały się nowe aplikacje dla telekonferencji. Poprzez moją pracę miałam przynajmniej tak samo intensywny kontakt z ludźmi mieszkającymi tysiące kilometrów dalej, jak z osobami z sąsiedniej ulicy.

Pod koniec maja powoli zaczęto znosić środki izolacji w Austrii, co jednak nie przebiegało bezproblemowo. Często nie wiadomo było, co jest dozwolone i co będzie można wkrótce robić. Powrót do świata na zewnątrz wymagał z początku przyzwyczajenia; zresztą świat ten wygląda nieco inaczej niż wcześniej. Środki dezynfekcji, odstęp, maski, osłony na twarz itp. to nowa normalność. Jednak przede wszystkim cieszę się, że znów mogę spotkać się z ludźmi twarzą w twarz.

Od czasu wprowadzenia środków izolacji minęły trzy miesiące. Miasta zaczynają się ponownie otwierać i to dobry moment do namysłu nad tym, co się wydarzyło, ponieważ szybko rozprzestrzeniający się wirus odbił się na wszystkich aspektach naszego życia osobistego i społecznego.

Trzy miesiące temu życie toczyło się normalnie. Pracowałam w swoim biurze i regularnie jeździłam do Brukseli. Po wybuchu pandemii loty zostały nagle odwołane, a nowa polityka dotycząca pandemii COVID-19 była codziennie uaktualniana. Zmianom uległo zarówno moje życie zawodowe, jak i prywatne.

Moja organizacja musiała odwołać bądź przełożyć na późniejszy termin kilka już przygotowanych wydarzeń, a w połowie marca zaczęliśmy pracować z domu. Chociaż ta zmiana planu była dla nas wszystkich niepokojąca, postanowiliśmy wykorzystać czas na opracowanie nowych pomysłów dotyczących projektów i stworzenie nowych partnerstw przy użyciu narzędzi internetowych. Zorganizowaliśmy kilka wydarzeń online i przygotowaliśmy materiały do zdalnego nauczania o zrównoważonym rozwoju.

Jednak najbardziej obawiamy się o przetrwanie organizacji społeczeństwa obywatelskiego, gdyż na naszą działalność przeznacza się mniej pieniędzy. Rząd chorwacki wprowadził pewne środki na rzecz utrzymania miejsc pracy, lecz wyłączono z nich organizacje społeczeństwa obywatelskiego.

W życiu osobistym miałam pecha, bo musiałam spędzić kwarantannę bez męża, który nie mógł wrócić do domu z zagranicy i przebywał daleko, odseparowany od rodziny przez ponad 90 dni, podobnie jak wielu innych Europejczyków.

Na domiar złego w niedzielę, 22 marca, o godz. 6.24 rano w Zagrzebiu obudziło nas straszne trzęsienie ziemi. Najpierw zapanowała panika, później szok, a następnie lęk i niepewność. Bardzo ucierpiało zabytkowe centrum Zagrzebia. Odbudowa i naprawa budynków i infrastruktury będzie skomplikowanym i żmudnym procesem.

To też przeżyliśmy. Należy wspomnieć, że nasz przykład pokazał, iż nie poradzimy sobie bez siebie nawzajem, bez solidarności i wolontariuszy, bez silnych publicznych systemów opieki zdrowotnej, które trzeba utrzymać i wzmocnić.

Czy wydarzenia te przyniosły ze sobą coś pozytywnego? Chciałabym utrzymać pewne zmiany. Zaczęłam praktykować metodę Feldenkraisa za pośrednictwem aplikacji Zoom i regularnie gotować.

Przywilejem jest możliwość pracy z domu, rezygnacja z dojazdów do pracy, poświęcanie więcej czasu na sen i życie w mniej stresującym tempie. Jednak miliony osób, które utraciły zatrudnienie, chciałyby pracować więcej, a nie mniej.

Moje rodzinne miasto wydaje się być już wolne od COVID-19. Mam nadzieję, że wydarzenia z 2020 r. pozwolą nam docenić naszą wolność, a także szczęście, jakim jest normalne życie, wraz z rutyną i codziennymi sprawami. Oczywiście mam nadzieję, że rok 2020 będzie punktem zwrotnym, gdy przemianie ulegać zaczną niesprawiedliwe, destrukcyjne i nieludzkie systemy.

Dziennikarze poinformowali Francuzów, że w Unii Europejskiej wprowadzane są coraz szerzej środki izolacji i Francja również powinna się na nie przygotować.

Mojego gospodarstwa to nie dotyczyło, mieliśmy kontynuować pracę, przestrzegając reguły bezpiecznej odległości, i dostarczać towar wszystkim naszym klientom. Jadąc do nich, odkryłem, że ulice są puste, miejsca parkingowe – dostępne, a ludzie naprawdę zachowują między sobą odległość: tylko jedna osoba w sklepie, odstępy między oczekującymi w kolejkach. Obrazy z Włoch posłużyły konsumentom francuskim za przykład dobrych praktyk.

Straciliśmy wszystkich klientów z branży restauracyjnej, ale sprzedaż bezpośrednia w gospodarstwie podwoiła się, natomiast sprzedaż artykułów mięsnych wzrosła o 50%. W rzeczywistości sprzedaliśmy więcej niż zazwyczaj. Są to produkty, których przygotowanie wymaga wielu miesięcy, a my pracujemy zgodnie z zasadą „dokładnie na czas” i dopiero teraz wracamy do normalnej konsumpcji w stosunku do naszego poziomu produkcji.

Byłem bardzo zadowolony, że znalazłem się w domu z niektórymi z moich dzieci i że miałem wokół siebie pracowników, szczęśliwych, że mogą pracować, podczas gdy połowa francuskich pracowników przebywała na częściowym bezrobociu.

Ponieważ przez cały czas byłem w gospodarstwie, pracowałem fizycznie, a nie tylko intelektualnie, dzięki czemu zgubiłem kilka kilogramów.

Mam wrażenie, że było to trochę jak Boże Narodzenie, gdy wszyscy się spotykają i z przyjemnością spędzają wspólnie czas. Jednak byliśmy tylko w gronie najbliższej rodziny; to, że nie mogliśmy się spotkać z dalszą rodziną ani zobaczyć się z przyjaciółmi, było smutne. Myślałem o kolegach mieszkających w odludnych regionach, którzy żyją w takim oddaleniu od innych przez cały rok.

Odkryłem pracę zdalną i zadowolenie, jakie dała pracodawcom i pracownikom. Jestem bardzo zaniepokojony sytuacją w sektorach transportu, barów, hoteli i restauracji, wydarzeń masowych, nieruchomości biurowych, a także lnu, koni, cydru... – w dalszym ciągu musimy wytwarzać dobrobyt.

Przez ostatnie miesiące niepokoiłem się, czy w obliczu kryzysu UE podejmie spójne działania zgodnie ze swym pierwotnym projektem i strukturą, których podstawą są określone wartości, jednolity rynek i obszar walutowy obejmujący większość państw członkowskich. Pragnąłem również, byśmy w końcu uświadomili sobie, że – jak zauważył już Arystoteles – waluta jest zasadniczym elementem zbiorowej przynależności. Wiele godzin poświęciłem na powtórne przeczytanie książek o nieudolnej reakcji UE na kryzys z 2008 r., analizując artykuły i propozycje dotyczące naglącej potrzeby innej, szybszej i przede wszystkim spójniejszej, dalekowzrocznej reakcji na ten tak druzgocący kryzys. Wymieniałem również poglądy z przyjaciółmi, z osobami, które stoją na czele mojego związku zawodowego. Przy tej okazji należy koniecznie odejść od dogmatu radykalnych środków oszczędnościowych, który obowiązuje od dziesięcioleci, oraz wprowadzić pozytywne powiązanie między polityką fiskalną i polityką pieniężną. Pisałem również o działaniach niezbędnych moim zdaniem do tego, by na płaszczyźnie politycznej i gospodarczej UE nie spóźniła się z przejściem w kierunku unii federalnej czy też by w ogóle nie zaniechała tego procesu. W tym celu usiłowałem wnieść swój skromny wkład, by wpłynąć na obranie przez UE tego kierunku.

Oczywiście, zapewne podobnie jak wszyscy, czytałem i rozmyślałem o tym, jak będzie wyglądała sytuacja po zakończeniu początkowej walki z pandemią. W najgorszym razie wyjście z kryzysu może przerodzić się w izolacjonizm i autorytaryzm, w swego rodzaju utajoną wojnę wszystkich ze wszystkimi w przestrzeni zbiorowej, co zachwalał już neoliberalizm w odniesieniu do jednostki. Lub wręcz przeciwnie: opanowanie pandemii może prowadzić do globalizacji opartej na bardziej multilateralnym sprawowaniu rządów, bardziej znośnym na płaszczyźnie ludzkiej i bardziej sprawiedliwym na płaszczyźnie społecznej.

Kryzys uwidacznia poza wszelką wątpliwość koszty braku planowania demokratycznego – nie tylko w służbie zdrowia, lecz również między innymi w przemyśle – oraz koszty erozji świadomości dobra wspólnego w konsekwencji ideologii neoliberalnej, która jest nieomal religią i która zakwestionowała filary państwa socjalnego. Kryzys ten pokazał jasno, że wszystkie dobra zbiorowe – od służby zdrowia przez infrastrukturę po oświatę – to prawdziwe bogactwo narodów, coś, co należy ratować i chronić.

Muszę przyznać, że – jako mieszkaniec wsi i wielbiciel ogrodnictwa – nie ucierpiałem za bardzo z powodu ograniczeń w przemieszczaniu się, choć brakowało mi spotkań z moimi najbliższymi, rodziną i przyjaciółmi.

Osobiście kryzys nauczył mnie trzech rzeczy. Po pierwsze, chociaż UE ostatecznie wypracowała rozwiązanie budżetowe przyczyniające się do odbudowy, godny pożałowania jest brak koordynacji między państwami członkowskimi w odniesieniu do dostaw sprzętu medycznego w szczycie kryzysu lub do działań, które należy podjąć w okresie znoszenia środków izolacji. Większa spójność działań sprawiłaby, że obywatele lepiej dostrzegliby przydatność Unii.

Po drugie, opierając się na doświadczeniach z mojego kraju, mogę stwierdzić, że zamiast jawnej nieudolności niektórych decydentów w zarządzaniu kryzysowym, informowaniu i dostawach środków ochrony indywidualnej zapamiętam szczególnie zaangażowanie wielu osób przez cały czas trwania kryzysu, oczywiście w służbie zdrowia, ale nie tylko. To właśnie usługi publiczne, tak przez niektórych czasami krytykowane, umożliwiły całemu naszemu społeczeństwu przetrwanie kryzysu. Nie należy zapominać również o licznych przejawach solidarności ze strony obywateli.

Po trzecie, na wzmiankę zasługują moim zdaniem również odporność i dyscyplina, do których w razie konieczności zdolni są obywatele. Rzecz jasna w tym przypadku stawką było zdrowie w starciu z mało znanym wirusem wywołującym chorobę, na którą nie ma jeszcze lekarstwa.

Pragnę wyrazić życzenie, by podobnie jak słuchano ekspertów od zarządzania kryzysem zdrowotnym, tak też w związku z odbudową zaczęto postępować zgodnie z opinią klimatologów i innych specjalistów zajmujących się zarządzaniem transformacją klimatyczną. 

Jeżeli chodzi o sektor rolnictwa: choć prace wiosenne mogły odbywać się w dobrych warunkach, to ograniczenia w przemieszczaniu się i zamknięcie przedsiębiorstw oraz sektora hotelarsko-gastronomicznego spowodowały spadek popytu, co doprowadziło do presji na ceny niektórych produktów takich jak mleko, wieprzowina, niektóre rodzaje bydła lub -– szczególnie w Belgii – ziemniaków w następstwie zamknięcia zakładów przetwórczych, które w normalnych okresach dużo eksportują.

Z powodu ograniczeń w przemieszczaniu się oraz braku pracowników sezonowych zbierających owoce jagodowe bardzo ucierpiał również sektor ogrodnictwa. Warto jednak odnotować pozytywny aspekt dla rolników, którzy wybrali sprzedaż bezpośrednią w gospodarstwie.

Konsumenci zwrócili się naprawdę ku produkcji lokalnej zarówno mięsa i nabiału, jak i warzyw i owoców. Oby ta tendencja się utrzymała w przyszłości!

Nie miałam trudności z pozostaniem w domu, gdy wprowadzono środki izolacji. Od wielu lat kilka sprawodkładałam na później. Miałam więc okazję, by się nimi zająć, i byłam zadowolona, że wreszcie mogę wygospodarować na nie czas. Zdjęcia i pamiątki rodzinne, które zabrałam z domów rodziców po ich śmierci, były całkowicie pomieszane, więc je posegregowałam. Ich uporządkowanie wywołało we mnie bardzo silne emocje. Moją uwagę pochłonęły zajęcia, których mi wcześniej brakowało: rękodzieło, pieczenie, gotowanie oraz sporządzanie tradycyjnych greckich likierów, dżemów i przetworów. Są to rzeczy, na które zazwyczaj nie mam czasu, gdy staram się nadążyć z wypełnianiem masy obowiązków zawodowych.

Muszę jednak przyznać, że naprawdę tęskniłam za naszymi dziećmi, które mieszkają osobno. Nasz młodszy syn przechodził pod balkonem, abyśmy mogli się zobaczyć z pewnej odległości. Było to trudne i uświadamiało, jak wiele tracimy, nie mogąc się spotkać. Pozostawałam w kontakcie internetowym z synem, który przebywa w Anglii. Znacznie częściej czuliśmy potrzebę kontaktowania się ze sobą, choć było to możliwe tylko online.

Mam wrażenie, że stopniowo przypominaliśmy sobie wartości, o których wcześniej zapomnieliśmy, takie jak okazywanie solidarności, witanie się z zapomnianymi sąsiadami, uśmiechanie się z balkonu do osób
przechodzących poniżej ulicą. Wraz z pandemią powróciły dawno zapomniane uczucia. Zapomnieliśmy o odczuwaniu wdzięczności. Uważaliśmy, że dobry stan zdrowiajest sprawą oczywistą. Nigdy nie wyobrażaliśmy sobie, że w 2020 r. pandemia wyrządzi tyle szkód, że odbierze nam najbliższych, że w sąsiednim kraju będzie tak wysoki wskaźnik umieralności, że tyle osób straci życie. Wszystko to sprawia, że myśli się nieco inaczej i że trzeba na nowo przemyśleć swą hierarchię wartości.

Na szczęście pandemia uzmysłowiła nam również, jak ogromnie istotna jest w naszym życiu nauka. Musimy rozpocząć dyskusję na temat tego, które kraje najbardziej ucierpiały i dlaczego. Należy przy tym przeanalizować rolę populizmu i teorii spiskowych, a także ruchu antyszczepionkowego w tych krajach. Akceptacja nauki i zaufanie do niej ze strony polityków i obywateli stanowiły ochronę takich krajów jak Grecja. Musimy również zacząć dyskutować o roli kościoła, mediów i wybitnych postaci publicznych w czasie pandemii.

Bardzo istotne jest to, że we wszystkich krajach oczywista okazała się wartość krajowych systemów opieki zdrowotnej. Ostatnio pod naporem globalizacji kładziono nacisk na generowanie bogactwa, a teraz uświadomiliśmy sobie, że niektórych usług nie można świadczyć w sposób ukierunkowany na zysk. Zaniedbywaliśmy krajowe systemy opieki zdrowotnej, lecz zrozumieliśmy, w jaki sposób powinny działać nie tylko w razie pandemii, lecz ogólnie.
Powinniśmy być wdzięczni wszystkim tym, którzy walczyli na pierwszej linii pomimo trudności piętrzących się przed krajowymi systemami opieki zdrowotnej.

Chciałabym poruszyć również kwestię konsumentów. Niestety w wielu państwach członkowskich ze względu na pandemię doszło do obniżenia standardów ochrony konsumentów, zwłaszcza pasażerów / podróżnych. Mimo że kompetentna komisarz europejska wydała zalecenie dla państw członkowskich, by nie zawieszały przepisów chroniących konsumentów w odniesieniu do lotów, imprez turystycznych i transportu, wiele państw członkowskich niestety to uczyniło. Anulując bilety, nie dostajemy zwrotu pieniędzy, lecz bony ważne przez 12–18 miesięcy, które nie są objęte gwarancją w wypadku bankructwa danego przedsiębiorstwa. Zwrot pieniędzy dostaniemy dopiero wtedy, gdy w wyznaczonym terminie nie wykorzystamy bonu. Oznacza to nieoprocentowane pożyczki dla przedsiębiorstw turystycznych kosztemkonsumentów, którzy  również ucierpieli z powodu pandemii. Znamosoby, które nie  potrzebują bonów, gdyż nie będą mogłyich wykorzystać w  nadchodzących 12–18 miesiącach (np. wycieczki szkolne dla dzieci, które kończą szkołę średnią w tym roku). A jednak rodzice tych dzieci udzielili nieoprocentowanej pożyczki osobom zaangażowanym w organizację podróży na okres 12–18 miesięcy. Niedopuszczalne jest ograniczanie praw konsumentów.

Ponadto żyjemy w erze cyfrowej i wszyscy pracujemy w domu, korzystając znacznie częściej z internetu. Odnotowano znacznie więcej oszustw internetowych, a także szerokiego rozpowszechniania nieprawdziwych informacji, w tym na temat rzekomych spisków.

Musimy jednak zadbać o to, by pracownicy nadal mogli korzystać z nabytych praw podczas telepracy. Warto zastanowić się nad tym, jak są i powinny być oceniane wyniki telepracowników. W każdym razie musimy przeanalizować stosunki pracy w warunkach telepracy.

Kolejną ważną koncepcją stosowaną przez EKES, która spotkała się już z poparciem przewodniczącego EKES-u Luki Jahiera na Twitterze, jest propozycja greckiego premiera w sprawie wspólnych zamówień publicznych państw członkowskich na szczepionki, leki i badania diagnostyczne, tak by żadnemu państwu członkowskiemu nie zabrakło dostaw, które są niezbędne dla życia ludzkiego.

Jest to inicjatywa, która musi zostać podjęta przez cały EKES w formie opinii z inicjatywy własnej, by zagwarantować wszystkim państwom członkowskim równy dostęp do szczepionek, leków i diagnostyki. Z wielką przyjemnością przedstawiłam tę propozycję zarówno przewodniczącemu Luce Jahierowi, jak Europejskiej Organizacji Konsumentów, którzy zgodzili się ją poprzeć.