KESE info

Għalija ma kinitx diffiċli noqgħod ġewwa waqt il-lockdown. Kien hemm numru ta’ affarijiet
li kont ipposponejt għal numru ta’ snin. U sibt il-ħin biex nagħmilhom u
kont kuntenta li rnexxieli neħles minnhom. Ir-ritratti u t-tifkiriet li kont ġbart mid-djar tal-ġenituri tagħna kienu kollha mħalltin, u allura irranġajthom f’ordni Għalija din kienet esperjenza emozzjonali ħafna. Żammejt ruħi okkupata bl-attivitajiet li xtaqt nagħmel fil-passat, bħall-artiġjanat, il-ħami, it-tisjir, il-manifattura tal-likuri Griegi tradizzjonali, il-ġammijiet u l-ippriżervar - l-affarijiet li normalment ma jkollix ħin għalihom meta nkun qed nipprova nlaħħaq mal-impenji tax-xogħol tiegħi.

Mill-banda l-oħra rrid ngħid li tassew ħassejt in-nuqqas ta’ wliedi peress li ma jgħixux magħna. L-iben iż-żgħir tagħna kien jgħaddi minn taħt il-gallarija sabiex inkunu nistgħu naraw lil xulxin mill-bogħod, ħaġa li kienet diffiċli għalina u ġiegħlitna nħossu kemm verament konna qed nitilfu. Ma’ ibni fl-Ingilterra żammejt kuntatt online. Iżda ħassejna l-ħtieġa li nkellmu lil xulxin aktar ta’ spiss minn qabel, anki jekk online biss.

Inħoss li ftit ftit bdejna niftakru ftit mill-valuri li konna nsejna, bħal
li nuru solidarjetà u ngħidu ‘bonġu’ lill-ġirien
iżda li ninsew insellmulhom, li nitbissmu mill-gallarija
lil xi ħadd li jkun għaddej minn taħtna fit-triq. Bil-pandemija, is-sentimenti
li fil-fatt konna insejna reġgħu tfaċċaw. Insejna kif inħossuna grati. Konna qed inqisu saħħitna
bħala stat ta’ fatt. Fl-2020, qatt ma stajna nobsru li virus se jagħmel daqshekk ħsara, li kien se jeħodilna l-għeżież tagħna, li f’pajjiż ġar kien se jkun hemm rata ta’ mwiet daqstant għolja, li se jintilfu tant ħajjiet ta’ bnedmin. Kollox iġiegħlek taħseb ftit differenti, u tagħti ħarsa aktar mill-qrib lejn il-valuri tal-ħajja bażiċi tiegħek.

Bis-saħħa tal-pandemija għarafna wkoll l-importanza ewlenija tax-xjenza f’ħajjitna. Għandna bżonn nibdew diskussjoni biex naraw liema pajjiżi
ntlaqtu l-aktar u għaliex, filwaqt li nanalizzaw ir-rwol tal-populiżmu u t-teoriji ta’ konfoffa, biex ma nsemmux il-moviment kontra t-tilqim, f’dawn il-pajjiżi. L-aċċettazzjoni u l-fiduċja fix-xjenza min-naħa tal-politiċi u l-pubbliku pproteġiet lil ċerti pajjiżi, bħall-Greċja. Naħseb li jeħtieġ ukoll li nibdew diskussjoni dwar ir-rwol tal-knisja, tal-midja u tal-personaġġi pubbliċi prominenti matul il-pandemija.

Huwa sinifikanti ħafna li fil-pajjiżi kollha ħa ħafna prominenza s-siwi tas-sistemi tas-saħħa
nazzjonali, peress li dan l-aħħar, fid-dawl tal-globalizzazzjoni u tal-enfasi tas-soċjetà
fuq mezzi ta’ ġenerazzjoni tal-ġid, indunajna li xi servizzi ma jistgħux jingħataw b’approċċ ibbażat fuq il-qligħ. Konna ttraskurajna s-sistemi tas-saħħa nazzjonali u issa nifhmu kif dawn iridu joperaw, mhux biss f’każ ta’ pandemija, iżda dejjem.
Għandna nkunu grati ħafna lejn dawk kollha li kienu fuq quddiem minkejja d-diffikultajiet kollha li s-sistemi nazzjonali tas-saħħa kienu qed jiffaċċjaw.

Nixtieq inżid kelmtejn dwar is-suġġett tal-konsumaturi. B’xorti ħażina f’ħafna Stati Membri, minħabba l-pandemija, kien hemm deterjorament fl-istandards tal-protezzjoni tal-konsumatur, speċjalment għall-passiġġieri/vjaġġaturi. Għalkemm il-Kummissarju tal-UE rilevanti ħareġ rakkomandazzjoni lill-Istati Membri biex ma jissospendux il-leġislazzjoni li tipproteġi lill-konsumaturi fir-rigward tat-titjiriet, it-tours kollox kompriż u t-trasport,< br/> sfortunatament bosta Stati Membri komplew bis-sospensjoni. Għalhekk, minflok ma
nistgħu nieħdu flusna lura meta nikkanċellaw il-biljetti, dawn qed jagħtuna
vawċers - validi għal 12 sa 18-il xahar - li lanqas biss huma garantiti f’każ li l-kumpanija
tal-ivvjaġġar tfalli. Jekk ma
nużawx il-vawċers sal-iskadenza, imbagħad anqas inkunu nistgħu nerġgħu nieħdu flusna lura. Dan jammonta għal self mingħajr imgħax min-naħa tal-kumpaniji tal-ivvjaġġar minn fuq dahar
il-konsumaturi, li ntlaqtu wkoll mill-pandemija. Naf
b’persuni li ma għandhomx bżonn il-vawċers tagħhom peress li hemm ċertezza
li mhux se jużahom fit-12 sa 18-il xahar li ġejjin (eż. vjaġġi tal-iskola għat-tfal
li jispiċċaw l-iskola sekondarja din is-sena). U minkejja dan, għat-12 sa 18-il xahar, il-ġenituri ta’ dawn it-tfal se jkunu pprovdew self mingħajr imgħax lil kull min huwa involut fl-organizzazzjoni ta’ dawn il-vjaġġi. Mhuwiex aċċettabbli li jitnaqqsu d-drittijiet tal-konsumatur.

Barra minn hekk, peress li qed ngħixu f’era diġitali u lkoll qed naħdmu mid-dar
, b’użu akbar tal-Internet, kien hemm ħafna aktar każijiet ta’ frodi online
, kif ukoll aktar tixrid ta’ aħbarijiet foloz, inkluż allegazzjonijiet ta’ konfoffi.

Minflok, neħtieġu niżguraw li waqt it-telexogħol il-ħaddiema jkomplu jgawdu d-drittijiet miksuba tagħhom. Kwistjoni partikolari li jkun jabqel li nanalizzaw hija kif titkejjel il-prestazzjoni, kif għandha tiġi vvalutata, u, fi kwalunkwe każ, jeħtieġ li neżaminaw ir-relazzjonijiet tax-xogħol taħt il-kundizzjonijiet tat-telexogħol.

Parametru ieħor importanti ħafna li beda juża l-KESE - li l-President tal-KESE, Luca Jahier, diġà esprima l-appoġġ tiegħu għalih fuq Twitter - hija l-proposta mill-Prim Ministru Grieg li titlob l-akkwist konġunt min-naħa tal-Istati Membri ta’ vaċċini, terapewtiċi, mediċini u testijiet dijanjostiċi, sabiex l-ebda Stat Membru ma jitħalla mingħajr provvisti li huma essenzjali għall-ħajja tal-bniedem.

Din hija inizjattiva li jeħtieġ li tiġi adottata mill-KESE b’mod ġenerali, fil-forma ta’ opinjoni fuq inizjattiva proprja, sabiex ikun hemm ċertezza assoluta li l-Istati Membri kollha jkollhom aċċess ugwali għall-vaċċini, għat-terapewtiċi u għad-dijanjostika. Nixtieq ngħid li kelli pjaċir kbir nippreżenta din il-proposta kemm lill-President tagħna, Luca Jahier, kif ukoll lill-Uffiċċju Ewropew tal-Għaqdiet tal-Konsumaturi (BEUC), u t-tnejn li huma qablu li jappoġġjawha.

Kien jaħbat it-80 anniversarju minn tmiem il-Gwerra tax-Xitwa bejn l-Unjoni Sovjetika u l-Finlandja. Il-kommemorazzjoni nazzjonali ġiet ikkanċellata minħabba l-coronavirus, iżda l-qniepen kienu qed idoqqu fil-11 a.m. fil-knejjes kollha Luterani, Ortodossi u Kattoliċi madwar il-pajjiż. Ħriġt barra biex nisma’ d-daqq tagħhom u rajt Helsinki kważi vojta.

 

Il-Gwerra tax-Xitwa damet 105 ġranet - l-istess kemm dam l-awtoiżolament tiegħi, li beda fl-anniversarju tagħha. Għalkemm ingawdi l-kumpanija tiegħi stess, l-iżolament kultant kien diffiċli. U saqsejt lili nnifsi: il-ġenituri tiegħi għexu l-kundizzjonijiet tal-biża’ tal-gwerra, b’missieri jiġġieled fuq il-front fi 30 grad taħt iż-żero u ommi d-dar waħidha b’tarbija tat-twelid, allura minn xiex għandi nilmenta?

 

Fil-fatt kelli xortija tajba, peress li stajt noħroġ kulmeta ridt. U nqdejt b’din l-opportunità billi mxejt mijiet ta’ kilometri - l-aktar tul il-kosta.

 

L-organizzazzjoni minn fejn ġej segwiet is-sitwazzjoni fl-intrapriżi mill-qrib ħafna u pprovdiet lill-gvern bi proposti dwar kif jistgħu jiġu salvagwardjati n-negozji u l-impjiegi. Il-perspettiva fuq medda qasira ta’ żmien kienet ferm negattiva, u l-futur għadu mċajpar. Iżda meta l-mexxejja tal-kumpaniji bdew jippjanaw il-miżuri meħtieġa biex jippermettu ħruġ responsabbli, bdiet titfaċċa tama ġdida.

 

Flimkien mal-kollegi, ħejjejt il-proposti tal-Grupp ta’ Min Iħaddem tal-KESE dwar l-indirizzar tal-kriżi tal-coronavirus: kif nistgħu ngħinu lin-negozji Ewropej jissopravvivu u jżommu l-impjiegi, u kif tista’ tingħata spinta lill-irkupru tal-ekonomija tal-UE. Bis-saħħa tal-għodod diġitali, il-ħidma tiegħi fil-KESE kompliet għaddejja kważi b’mod normali minkejja l-kundizzjonijiet eċċezzjonali. Kienet xi ħaġa sabiħa li nara l-librerija tiegħi tinbidel f’post fejn jiltaqgħu l-kollegi tiegħi minn madwar l-UE kollha.

 

Il-lockdown offrieli wkoll xi ħaġa ġdida fuq livell personali. Kelli l-unur li stajt innebbaħ mill-bogħod u nirċievi poeżiji - kull waħda aktar ħelwa minn ta’ qabilha. Nixtieq naqsam magħkom waħda minnhom biex nuri l-ispirtu ta’ inkoraġġiment u appoġġ li nittama lkoll nistgħu noffru lil xulxin:

 

Ma noffrix ġurnata fost il-ġimgħa, jien noffri l-Ħadd.

Ma noffrix qadjiet ta’ kuljum, li jitolbu sforzi kbar.

Noffri l-Ħadd, bis-sema għoli tiegħu li jpassi minn fuq il-ħajja ta’ kuljum.  

(traduzzjoni libera mill-Finlandiż għall-Ingliż)

 

Jiena naħdem għall-Federazzjoni ta’ Bdiewa Żvediżi (LRF), u fil-bidu tal-pandemija ħdimna ħafna biex niżguraw il-provvista tal-ikel.

Bħala l-LRF għandna skema għall-bdiewa fil-bżonn. Jekk bidwi jimrad, hemm gruppi li jistgħu jgħinu jieħdu ħsieb l-annimali jew jittrattaw aspetti prattiċi oħra matul iż-żmien li jkun marid. L-iskema ġiet stabbilita malajr f’Marzu.

L-LRF għen ukoll lin-negozji jqabblu lil dawk li qed ifittxu x-xogħol ma’ bdiewa neqsin minn ħaddiema – pereżempju, produttur tal-ħxejjex offra li jimpjega persuni minn lukanda fil-qrib li kellha tagħlaq, u hemm ħafna eżempji oħrajn. Bis-saħħa ta’ inizjattivi bħal dawn, u l-fatt li ħafna ħaddiema staġjonali minn pajjiżi oħrajn setgħu jiġu l-Iżvezja, is-setturi tal-biedja u tal-forestrija, li fil-bidu kienu neqsin mill-persunal, issa għandhom bejn wieħed u ieħor il-forza tax-xogħol li jeħtieġu.

Ħafna azjendi agrikoli, speċjalment produtturi tal-ħxejjex, kellhom ibiddlu l-uċuħ tar-raba’ din is-sena, u l-produtturi fil-foresti kellhom jipposponu ċerti attivitajiet. Madankollu, b’mod ġenerali, is-settur agrikolu (inkluża l-ortikultura) jidher li kien affettwat b’mod inqas qawwi fl-Iżvezja milli f’ħafna pajjiżi Ewropej oħra.

Madankollu, l-organizzazzjoni tagħna tħoss bil-qawwa li jeħtieġ li nestendu s-solidarjetà tagħna lil hinn mid-dinja tal-biedja, u ħaġa waħda prattika li stajna nagħmlu biex ngħinu kienet li nagħtu folji tal-plastikk mill-proġekters fl-uffiċċju tagħna fi Stokkolma sabiex jiġu manifatturati viżiera protettivi għall-ħaddiema fil-qasam tas-saħħa.

Personalment, inħossni xxurtjat ħafna. Ħadd qrib tiegħi ma marad bil-COVID-19.

Nista’ naħdem mid-dar daqstant tajjeb milli naħdem fl-uffiċċju. Nista’ nisma’ wħud mill-ġirien jargumentaw fil-bini tiegħi, u dan iġiegħlni naħseb dwar dawk inqas ixxurtjati waqt dan il-lockdown – nies li tilfu l-impjieg tagħhom, tfal li ma marrux skola jew li ma kilux ikla mill-iskola għal żmien twil, familji li jgħixu f’appartamenti żgħar bi ftit li xejn spazju għal xogħol jew għal homework.

Iżda nħoss in-nuqqas ta’ familti, speċjalment il-ġenituri tiegħi, li huma anzjani. Nimmissja l-affarijiet ordinarji bħal li niltaqa’ ma’ ħafna nies fl-istess ħin. U naturalment inħoss in-nuqqas tal-uffiċċju u tal-kollegi tiegħi.

Minkejja dan l-uġigħ, telf u tfixkil kollu, nemmen li l-COVID-19 qed joffrielna xi tagħlimiet. Fuq kollox, naħseb li qed jgħallimna naċċettaw l-inċertezza. Aħna mdorrijin ħafna li nistgħu nippjanaw ħajjitna, iżda l-pandemija, speċjalment fil-bidu, ġegħlitna nibdlu d-drawwiet tagħna. Issa żviluppajna abitudnijiet ġodda, iżda ma nafux għal kemm ħa jdum dan il-perjodu ta’ inċertezza.

Meta jintemm, l-ewwel ħaġa li nixtieq nagħmel hu li niltaqa’ mal-ġenituri u l-kunjati. Iltqajt magħhom f’park għal piknik bi tbegħid soċjali, iżda ninsab ħerqan li nqatta’ ħin magħhom fil-ħajja reali, bħalma konna nagħmlu fil-passat.

Fil-waqt li qed nikteb din ix-xhieda, il-kanċelli tal-lockdown bdew jitbexxqu xi ftit bil-mod il-mod u bdew iqumu l-mistoqsijiet: x’tip ta’ dinja deħlin fiha? Din l-epidemija x’marki jew ġrieħi se tħalli fuq l-ekonomiji u s-soċjetajiet tagħna, u fuq ħajjitna? Tgħallimna xi ħaġa; se nagħmlu l-affarijiet b’mod differenti?

Bħala Griega, meta rajt lill-pajjiżi dieħel fi kriżi ġdida, hekk kif il-Greċja bdiet ħierġa minn inkubu li ilu sejjer għaxar snin, inħkimt minn dwejjaq kbar u ħassejt li din kienet inġustizzja. Kellna niffaċċjaw din il-pandemija ġdida b’sistema tal-kura tas-saħħa u ekonomija mdgħajfa minħabba l-kriżi preċedenti. Illum, kburija ngħid li l-Greċja indirizzat l-ewwel fażi mingħajr dewmien, b’mod realistiku u b’suċċess. Kien hemm solidarjetà u sens ta’ għan komuni kullimkien.

Bħala rappreżentanti tal-intrapriżi, l-ewwel tħassib tagħna kien li nsalvaw il-ħajjiet. In-negozji kienu tassew pronti u għamlu donazzjonijiet sinifikanti għax-xiri ta’ tagħmir mediku u kliniku. Fl-istess ħin kellna norganizzaw ix-xogħol mill-bogħod u nżommu l-ħaddiema sikuri fuq il-post tax-xogħol, neżaminaw il-miżuri biex insalvaw il-kumpaniji u l-impjiegi, niffaċilitaw il-likwidità, inżommu l-ktajjen tal-valur fis-seħħ u norganizzaw lilna nfusna għall-fażi li jmiss.

Il-gvern tagħna ħa d-deċiżjonijiet, iżda konna nafu li ħadd ma seta’ jiffaċċja dan ix-xokk asimmetriku waħdu. L-Ewropa kienet aktar rilevanti minn qatt qabel! L-Ewropa rreaġixxiet – xi wħud se jgħidu “kemxejn tard” – iżda rnexxielha tagħmel dan, u bħala Ewropej għandna għalfejn inkunu kburin. Naħseb li għal darb’ oħra din hija l-ewwel lezzjoni li rridu nisiltu minn din il-kriżi: il-ġejjieni tagħna lkoll huwa interkonness.

Nemmen li t-tieni lezzjoni hija li m’għandniex nabbandunaw l-isforzi tagħna ladarba nkunu ħlisna mit-theddida tal-coronavirus, iżda rridu nibqgħu mejxin bl-integrazzjoni Ewropea, speċjalment meta wieħed iqis l-iżviluppi bejn iċ-Ċina u l-Istati Uniti. Jeħtieġ li nissoktaw bit-triq li ħejjejna u fassalna matul il-kriżi preċedenti biex niksbu Ewropa aktar profonda f’sens ekonomiku, finanzjarju, fiskali, ekoloġiku, soċjali u politiku. Ninsab fiduċjuża li din id-darba se nippersistu fl-isforzi tagħna.

It-tielet, qabel din il-pandemija, dejjem kont sorpriża b’kemm is-soċjetajiet tagħna kienu jissottovalutaw u ma jinvestux biżżejjed f’żewġ oqsma essenzjali tal-ħajja: is-saħħa u l-edukazzjoni. Qed ngħixu bil-konsegwenzi ta’ dan – nies li qed jitilfu ħajjithom u l-populiżmu li qed jgħolli rasu. Għalhekk illum huwa saħansitra aktar importanti li noħolqu Ewropa aktar robusta f’termini ta’ saħħa u edukazzjoni.

Fuq nota aktar personali, waqt din il-kriżi sibt il-ħin biex naqra ftit filosofija u nixtieq naqsam magħkom ħsieb sabiħ. Il-Griegi tal-qedem emmnu fil-“kosmos li jgħix f’armonija”. Dan kien ibbażat fuq żewġ valuri: αιδώς, ir-rispett għall-oħrajn u għall-elementi kollha tad-dinja tagħna – il-pjanti, l-annimali u l-bnedmin – u δίκη, il-ġustizzja. Ejjew nieħdu spunt minn dan il-kunċett u noħolqu dan il-“kosmos” għalina nfusna!

 

Tatjana Babrauskienė hija membru Litwana tal-KESEu tat-Trade Union Litwana tal-Edukazzjoni u x-Xjenza. KESE Info talabha taqsam ħsibijietha dwar il-COVID-19 mill-perspettiva ta’ pajjiżha.

Kif esperjenzajt il-lockdown?

Kienet esperjenza unika, li inkludiet ammont kbir ta’ ansjetà u mewġ ta’ paniku kull darba li fl-aħbarijiet kien hemm li dan kien virus li kien qiegħed jinfirex madwar id-dinja b’mod inkontrollabli.

Fl-istess ħin, konna qisna qegħdin ngħixu bil-mod ħafna f’dinja fejn kollox inbidel mil-lejl għan-nhar, u spiċċajna b’normalità ġdida.

L-organizzazzjoni tiegħi rċeviet ħafna u ħafna messaġġi elettroniċi mill-membri u l-għalliema li ħassewhom mitlufa u li kellhom bżonn l-appoġġ. Ħloqna paġna web b’informazzjoni dwar il-COVID-19 b’rakkomandazzjonijiet, pariri legali u informazzjoni utli oħra, u “ paġna b’pariri u għodod għat-tagħlim elettroniku.

Dan kollu żammna attivi għax konna nafu li ħafna nies kienu qed jistrieħu fuqna u jiddependu minna.

X’immissjajt l-iktar matul dan iż-żmien diffiċli?

Li niltaqa’ ma’ sħabi u mal-kollegi u l-iktar mal-maħbubin tiegħi.

Ħu l-Għid, pereżempju. Tradizzjonalment inqattgħu l-Għid mal-familja estiża tagħna. Din is-sena bħas-soltu penġejna l-bajd u sajjarna platti speċjali, iżda ma kienx hemm burdata festiva fiċ-ċelebrazzjonijiet tagħna.

B’xorti tajba stajna noħorġu mid-dar għal mixja jew biex nagħmlu l-eżerċizzju, waħidna jew mal-membri tal-familja, u jien approfittajt minn dan ta’ spiss. 

X’tagħlimiet jistgħu jinsiltu mil-lockdown?

Matul il-kwarantina ħloqna prattiki ġodda hekk kif użajna ħafna l-internet. Issa naraw jekk dan hux se jkun mod regolari ta’ kif naħdmu u nikkomunikaw, u jekk aħniex se nbidlu l-frekwenza u t-tul tal-laqgħat tagħna mal-kollegi u ma’ sħabna.

Il-lockdown kien parzjalment ukoll esperiment edukattiv, li ttestja kif l-istudenti jaħdmu fi klassijiet ta’ tagħlim online meta mqabbla mal-klassijiet fl-iskejjel. Sfortunatament, dan żied ukoll l-inugwaljanza, u għadna rridu naraw jekk wara l-kriżi l-iskejjel jistgħux jirritornaw għal kif kienu qabel.

Il-bidla diġitali wriet li tinkludi riskju ta’ diskriminazzjoni minħabba l-età, it-tixrid ta’ teoriji ta’ konfoffa u ż-żieda fil-fake news hekk kif in-nies jippruvaw isibu t-tweġibiet għall-mistoqsijiet importanti: x’inhu jiġri, min hu responsabbli u x’inhuma r-raġunijiet għal dan? Min-naħa l-oħra, illum it-teknoloġija tippermetti li timmonitorja lil kulħadd kull ħin. Dan kif jista’ jħalli impatt fuq il-ħajja personali tagħna? M’għandniex nitpoġġew f’pożizzjoni li jkollna nagħżlu bejn il-privatezza u s-saħħa.

L-aħbar it-tajba tal-lockdown hija li l-waqfien mill-attività tal-bniedem qed tagħmel differenza fit-tibdil fil-klima u li t-tnaqqis tal-emissjonijiet tal-karbonju u t-tibdil tal-attitudnijiet tan-nies jistgħu jsiru aktar realtà.

X’tama hemm għal dawk li l-impjiegi tagħhom huma mhedda?

Il-ħaddiema ma ntlaqtux l-istess bil-lockdown. Dawk li l-impjiegi tagħhom ma kienux essenzjali u/jew li ma setgħux isiru mid-dar iffaċċjaw l-akbar telf fl-introjtu u tilfu l-aktar impjiegi.

L-insigurtà tal-impjieg u l-paga huma korrelatati mal-livelli tal-edukazzjoni, u għalhekk jeħtieġ li nsaħħu s-sistemi tal-edukazzjoni u t-taħriġ tagħna u nipprovdu t-titjib tal-ħiliet u t-taħriġ mill-ġdid meħtieġa għal dawk kollha fil-bżonn. Irridu niżguraw li noħorġu minn din il-kriżi aktar b’saħħitna u ppreparati aħjar għall-futur, ikun xi jkun.

Hemm xi nies li tixtieq tara iżda li s’issa ma stajtx tagħmel dan?

Il-ħbieb u l-kollegi barranin tiegħi. Iġri niltaqa’ magħhom u naħdem magħhom mingħajr ma ninkwieta dwar il-maskri, it-tbegħid soċjali u s-sanitizzaturi tal-idejn.

Il-Litwanja għamlet biċċa xogħol tajba mhux biss biex niċċattjaw il-kurva, iżda saħansitra biex ngħaffġuha. Il-ħajja soċjali tagħna hija (kważi) lura għan-normal. Iżda f’xi pajjiżi s-sitwazzjoni ma tidhirx daqshekk stabbli. Verament nispera li l-affarijiet imorru għall-aħjar għalihom malajr kemm jista’ jkun.

Jekk din il-kwarantina m’għamlet xejn, tat lin-nies il-ħin li jistrieħu u jaħsbu dwar kemm huma importanti r-relazzjonijiet tagħna.

Meta l-kriżi bdiet f’nofs Marzu, is-sitwazzjoni kollha kienet tassew unika u li ma tantx titwemmen. Kważi kollox kien magħluq kullimkien fl-Ewropa u ħadd ma kien jaf f’dak iż-żmien jekk il-lockdown kienx fil-fatt qed jgħin jew le. Li nsalvaw ħajjet in-nies kienet l-aktar ħaġa importanti u l-ekonomija kellha tiġi ssagrifikata.

Rajna l-erba’ libertajiet tal-Ewropa jisparixxu f’ħakka t’għajn. Is-suq uniku kważi sparixxa. Rajna Stat Membru wieħed jimblokka l-kunsinni lil Stat Membru ieħor u xerrejja litteralment jistennew barra l-fabbriki tal-maskri fiċ-Ċina biex jagħmlu offerti aħjar minn ħaddieħor.

F’pajjiżi, l-Estonja, is-sitwazzjoni ma kinitx ħażina wisq. Is-sistema tas-saħħa kienet kapaċi tlaħħaq, u ma mietux ħafna nies minħabba l-COVID-19 (69 b’kollox). Fil-bidu, kien hemm nuqqas ta’ maskri u tagħmir protettiv ieħor, iżda fl-aħħar mill-aħħar dan ġie solvut. Kien tajjeb naraw kif ċerti kumpaniji bidlu daqshekk malajr il-produzzjoni tagħhom u bdew jimmanifatturaw it-tagħmir meħtieġ, filwaqt li oħrajn għenu bil-kunsinni.

Familti u jien immaniġjana pjuttost tajjeb. Peress li ngħixu f’darna bi ġnien f’żona mħaddra, ma batejniex daqshekk. Naturalment, kważi kollox kien magħluq – ċentri kummerċjali, skejjel, ċinema, teatri u faċilitajiet sportivi, iżda mixja barra (biż-żamma ta’ distanza!) kienet possibbli u saħansitra rrakkomandata.

Kienet eċċezzjonali naraw l-ispinta reali online ta’ kollox – mix-xiri għal seminars u l-komunikazzjoni. F’daqqa waħda kollox beda jsir permezz tal-internet – anke t-tagħlim tal-iskola. Mil-lum għal għada, it-tagħlim beda jsir online. U l-għalliema u t-tfal marru tajjeb. Kulħadd tgħallem ħafna matul il-kriżi u kien tassew pożittiv nara kemm binti mmissjat l-iskola tagħha.

Ix-xogħol, it-tim legali tal-organizzazzjoni tiegħi, il-Kamra tal-Kummerċ u l-Industrija Estonjana, ipprovda numru rekord ta’ konsultazzjonijiet matul dan iż-żmien. Ir-rikonoxximent ta’ force majeure laħaq l-ogħla livell rekord. Is-sitwazzjoni ekonomika qed titjieb bil-mod, iżda xi setturi għadhom qed iħabbtu wiċċhom ma’ diffikultajiet kbar. Nibża li dan jista’ jkun biss il-bidu u li fil-ħarifa, l-affarijiet jistgħu jmorru għall-agħar. Għalissa, il-miżuri tal-gvern qed jgħinu ħafna nies, iżda x’se jiġri jekk dawn jiġu fi tmiemhom?

Żminijiet diffiċli bħal dawn iġiegħlek taħseb u tapprezza l-ħajja li ngħixu u l-libertà tagħna, fl-Ewropa u anke fil-Kumitat. Huwa tassew lussuż ġenwin li nistgħu nivvjaġġaw, niġu Brussell u jkollna d-dibattiti tagħna. Huwa importanti ħafna li nkomplu l-ħidma tagħna, sabiex inżommu rabta reali bejn persuni differenti f’pajjiżi differenti tal-UE, bil-kriżi jew mingħajrha.

It-trejdjunjinist Ġermaniż Peter Schmidt jagħtina għarfien dwar l-isfidi li qed jiffaċċjaw it-trade unions f’pajjiżu bl-assenzi mix-xogħol temporanji u bis-sensji minn naħa waħda, u b’ħaddiema essenzjali li jipperikolaw is-sikurezza tagħhom min-naħa l-oħra.

Int kif qed tesperjenza din il-kriżi tal-coronavirus?

Inħoss li qed ngħixu fi żminijiet surreali u qed niskopru kemm huma vulnerabbli s-soċjetajiet u l-ekonomiji tagħna.

X’effetti kellha din il-kriżi fuqek u fuq l-organizzazzjoni tiegħek?

Bħala trejdjunjinist, huwa essenzjali li ningħaqdu flimkien u nikkomunikaw ma’ xulxin. Il-libertà ta’ assoċjazzjoni hija element ewlieni tad-demokrazija tagħna. Qed naraw kemm hu importanti dan id-dritt u nirrealizzaw li ser ikollna niġġieldu biex nippreservawh fil-futur.

F’xi każijiet, fejn kellna relazzjonijiet eċċellenti ma’ min iħaddem, aħna sibna mezzi kif inżommu d-djalogu soċjali ħaj u qbilna dwar ftehimiet tajbin ħafna li jiggwadanjaw minnhom il-partijiet kollha. Iżda f’każijiet oħrajn kemm il-ħaddiema kif ukoll il-kumpaniji ħarġu telliefa.

Kif esperjenzajt il-lockdown?

L-aktar ħaġa impressjonanti għalija kienet li nara daqstant solidarjetà soċjali fost il-ġirien u l-ħbieb. Laqatni ħafna wkoll kif batta r-ritmu tas-soċjetà.

X’inhu l-aktar li ħassejt in-nuqqas tiegħu matul dan iż-żmien diffiċli?

Li niltaqa’ mal-ħbieb u l-familja, li mmur fir-ristoranti.

X’tagħlimiet nistgħu nisiltu mil-lockdown?

Li l-aktar nies importanti fis-soċjetà tagħna huma l-infermiera, l-assistenti fil-ħwienet, dawk li jiġbru ż-żibel, dawk li jindukraw u oħrajn, u madankollu, dawn għandhom l-aktar salarji baxxi. Il-virus espona d-dgħufija ekonomika tagħna, u din hija r-raġuni għaliex neħtieġu bidla lejn ekonomija tal-benesseri.

X’tama hemm għal dawk li l-impjiegi tagħhom huma mhedda?

Li l-Istati Membri ħadu t-tagħlimiet tagħhom u se jappoġġjawhom għal perjodu ħafna aktar minn kif kopert bil-kuntratti tagħhom.

Min huma l-ewwel persuni li tixtieq tara meta jgħaddi kollox?

Ommi. Hija tinsab f’dar tal-anzjani li għadha f’lockdown.

 

Fl-10 ta’ Marzu saret il-laqgħa tal-Kumitat Konsultattiv Konġunt UE-Serbja f’ambjent stramb u tqil. Fl-aħħar ta’ din il-laqgħa, kulħadd qabad it-triq lura. Jiena dħalt lura d-dar bl-għarfien li l-Ewropa kienet qed tiffaċċja taqlib kbir. Ħassejt ukoll li din kienet se tkun l-aħħar titjira tiegħi għal żmien twil. Fl-Ungerija, matul dan il-perjodu, l-inċertezza u l-istagħġib quddiem sitwazzjoni konfuża ddominaw fost il-popolazzjoni. Għal ħafna Ungeriżi, kemm kienet gravi s-sitwazzjoni ħareġ fid-dieher meta l-gvern ħabba li se jitħassru ċ-ċelebrazzjonijiet tal-festa nazzjonali tagħna fil-15 ta’ Marzu.

Bħal fil-każ’ta’ ħafna pajjiżi Ewropej oħrajn, l-Ungerija għalqet il-fruntieri tagħha u adottat diversi miżuri restrittivi. It-tagħlim mar online, dawk li setgħu jaħdmu mid-dar għamlu hekk, u toroq u postijiet li ssoltu jkunu mimlijin nies inħakmu mis-skiet. Filwaqt li stat ta’ emerġenza ġie ddikjarat malajr, il-pajjiż ma sabx ruħu f’sitwazzjoni ta’ konfinament totali. L-ispazji pubbliċi ma kinux kompletament vojta u ma ġiet deċiża l-ebda projbizzjoni stretta kontra li wieħed joħroġ mid-dar. Anzi, f’pajjiżna, il-gelateria favorita tagħna, fil-kantuniera, baqgħet miftuħa mingħajr waqfien, li kien ta pjaċir kbir għat-tfal tiegħi.

Kemm kienu indispensabbli dawn is-sorsi ta’ konsolazzjoni għall-eroj żgħar tagħna matul dan il-perjodu ta’ kwarantina! Fil-fatt, fil-livell u fil-limitazzjonijiet tagħhom, it-tfal ikkontribwixxew biex il-familja tagħna tkun protetta. Bejn l-erba’ ħitan, irnexxielhom jilagħbu bil-kalma kollha, jirrinunzjaw il-festini ta’ għeluq sninhom u jibqgħu bilqiegħda għal sigħat twal quddiem l-iskrin (ironikament meta qabel konna nsostnulhom bla waqfien biex ma jqattgħux tant ħin quddiem skrin). Barra t-tfal, l-anzjani wkoll ġew kkundannati ġeneralment għall-iżolament. F’ħafna postijiet, l-awtoritajiet lokali u l-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili organizzaw ruħhom tajjeb biex joffru għajnuna lil persuni msakkrin ġewwa darhom. Minkejja dan, f’ħafna każi, dan id-dmir kellu jaqa’ fuq spallejn il-membri tal-familja.

Min-naħa tiegħi, it-tagħlima li ħadt minn dawn l-aħħar ġimgħat hija l-importanza akbar tal-familja u tar-rabtiet familjari waqt tali sitwazzjoni ta’ kriżi. Deher ċar li l-familji għandhom il-kapaċità jsaħħu s-sistema immunitarja tas-soċjetà, iżda fhimna daqstant tajjeb ukoll li huma vulnerabbli u għandhom bżonn jiġu megħjuna. F’dan ir-rigward, l-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili għandhom rwol essenzjali. Fl-assoċjazzjoni tagħna, kien daqstant interessati li wieħed josserva li lil hinn mit-tipi ta’ għajnuna prattika (bħall-għotjiet, l-appoġġ loġistiku u l-għajnuna skolastika), jinħass sew il-bżonn ta’ għajnuna għas-saħħa mentali.

Nixtieq ngħid li għalija l-esperjenza tal-lockdown kienet imħallta. Minn naħa, ix-xogħol mid-dar ippermettieli li nqatta’ aktar ħin mal-familja tiegħi milli stajt nagħmel qabel. Min-naħa l-oħra, kelli nagħmel arranġamenti biex nittrasforma kamra minn dari f’uffiċċju. Xi kultant jista’ jkun frustranti li tqatta’ sigħat twal id-dar, għalhekk ippruvajt inqatta l-ħin permezz tal-passatemp favorit tiegħi: nisma’ l-mużika fuq is-sistema tal-hi-fi li għandi.

Bħala għalliem tal-università, ħassejt in-nuqqas li ninteraġixxi mal-istudenti waqt il-lekċers. Huwa minnu li stajt ninteraġixxi permezz ta’ Zoom jew Panopto, iżda dan mhux l-istess bħal meta nkun fil-klassi.

Minn perspettiva akkademika, tagħlima waħda li slitt hija l-kapaċità li ninteraġixxi online mal-istudenti, u għalkemm nemmen li l-preżenza fiżika fil-klassi hija metodu aħjar ta’ tagħlim, tajjeb li nikkunsidraw it-tagħlim imħallat bħala t-triq ’il quddiem.

Ħadt sehem ukoll f’diversi laqgħat online, u fil-biċċa l-kbira, dawn kienu effettivi daqlikieku konna fiżikament preżenti. Fil-fatt għadd ta’ laqgħat jistgħu jibqgħu jsiru online, inklużi l-laqgħat tal-KESE.

’Il hinn mill-esperjenza personali, il-lockdown ħareġ fid-dieher għadd ta’ realtajiet: kien evidenti li xi attivitajiet ekonomiċi ma kinux sostenibbli u oħrajn ma kinux reżiljenti daqskemm ħsibna li kienu. Għalhekk jeħtieġ nirrevedu l-attivitajiet ekonomiċi, reviżjoni li jmissha ilha li saret, u aktar ma ssir kmieni aktar aħjar. Iżda l-effetti tal-COVID-19 u t-tranżizzjoni lejn ekonomija aktar reżiljenti u sostenibbli x’aktarx li jikkawżaw uġigħ għal ħafna.

Nasal ngħid li kont fost l-ixxurtjati, peress li fi żmien ġimgħa, bejn wieħed u ieħor, stajt naqleb għat-tagħlim online u ninteraġixxi mal-istudenti permezz ta’ Zoom jew Panopto. L-ammont ta’ xogħol li għandi probabbilment żdied, għax ma kellix għalfejn nivvjaġġa bħal qabel. Komplejt niltaqa’ wkoll mal-kollegi l-università u f’postijiet oħrajn online.

Iżda naf b’ħafna li l-linja tax-xogħol tagħhom ġiet interrotta jew waqfet għalkollox. Ħafna minnhom għadhom għaddejjin bl-appoġġ mill-Istat u dak l-appoġġ qed jonqos peress li qed joqrob lejn tmiemu. Kienu ħafna dawk li tilfu xogħolhom, u għalihom, b’mod partikolari, se jkun ferm aktar diffiċli li jsibu x-xogħol, ħafna aktar milli qatt esperjenzaw. Il-qgħad fost iż-żgħażagħ x’aktarx li se jiżdied, inkluż fost il-gradwati, u jridu jgħaddu mill-inqas sentejn biex l-ekonomiji jerġgħu joqorbu lejn il-livelli tal-2019.

Bħala akkademiku, l-ewwel prijorità tiegħi tkun li nerġa’ nibda nattendi konferenzi fejn nista’ niltaqa’ ma’ kollegi u niddiskuti s-suġġetti ekonomiċi ta’ interess komuni. Il-prijorità li jmiss tkun dik li nibda nżur il-ftit ħbieb entużjasti tas-sistemi tal-hi-fi li għandi hawnhekk f’Malta u naqsmu l-esperjenzi u l-għarfien dwar dawn is-sistemi.

 

Fl-indirizz tiegħu lin-nazzjon fil-15 ta’ Marzu, il-President ta’ Ċipru ħabbar miżuri ta’ prevenzjoni li qiegħdu lill-pajjiż u partijiet kbar tal-ekonomija taħt lockdown. Il-messaġġ kien li diffikultajiet ekonomiċi serji kienu imminenti u kollha kemm aħna kellna nħejju ruħna għall-impatt. 

Fid-dawl ta’ din il-kriżi bla preċedent, il-Federazzjoni ta’ Min Iħaddem u tal-Industrijalisti ta’ Ċipru (OEB) wieġbet billi ssospendiet is-servizzi mhux essenzjali kollha u ffokat ir-riżorsi u l-kapital uman tagħha fuq l-għajnuna lill-gvern u lin-negozji sabiex jiġu protetti s-saħħa pubblika u l-ekonomija.

L-OEB ħadem iżjed mis-soltu, billi stabbilixxa mill-ewwel ġurnata l-federazzjoni bħala l-punt ta’ kuntatt għan-negozji. Ġie introdott hotline mit-Tnejn sal-Ħadd li offra gwida lin-negozji u ħriġna aktar minn 175 ċirkulari f’ħin reali, fejn ipprovdejna informazzjoni u weġibna mistoqsijiet dwar il-protokolli tal-kura tas-saħħa u dwar l-iskemi ta’ appoġġ għan-negozji li ddaħħlu fis-seħħ.

Għamilna wkoll 67 dehra fuq ir-radju u 192 fuq it-televiżjoni, li 52 minnhom kienu fuq il-programm ewlieni tal-aħbarijiet. Fl-istess perjodu ta’ 4 xhur, il-kumitat eżekuttiv tagħna ltaqa’ 27 darba (normalment jiltaqa’ madwar 10 darbiet fis-sena) u ltaqa’ ma’ 11 mill-14-il ministru tagħna.

Il-komunità tan-negozji appoġġjat l-isforzi tal-OEB, u offriet għarfien siewi dwar il-problemi li kienet qed tiffaċċja l-ekonomija. Aħna kburin li konna involuti direttament fit-tfassil tal-istrateġija ta’ rispons nazzjonali, u li l-proposti tagħna ffurmaw parti konsiderevoli mill-pjan ta’ ħruġ nazzjonali mill-COVID-19.

Din il-pandemija kienet diffiċli għal kulħadd, l-iżjed it-telfien traġiku ta’ ħajja umana. Affettwat ir-relazzjonijiet interpersonali tagħna, l-impjieg u l-mod kif nagħmlu n-negozju. Konna emozzjonati bis-solidarjetà li ntweriet min-nies u min-negozji, kif ukoll b’kemm segwew tajjeb ir-restrizzjonijiet imposti.

Għalkemm hija forza qerrieda, il-COVID-19 għallmitna ħafna. Tgħallimna li l-istat u s-settur privat jistgħu jaħdmu flimkien b’mod effettiv fi żminijiet perikolużi. Tgħallimna li intervent deċiżiv ibbażat fuq evidenza xjentifika soda jista’ jwassal għal riżultati pożittivi. Tgħallimna wkoll kif naħsbu b’mod differenti u nadattaw il-mod kif naħdmu, filwaqt li nqisu l-importanza ta’ ekonomija diġitali.

Sfortunatament, din il-kriżi mhux se tħalli l-ekonomija tagħna mingħajr impatt. Iżda minn dak li esperjenzajna s’issa, jekk nuru l-istess rieda u deċiżività fix-xhur li ġejjin, nistgħu npoġġu din il-kriżi warajna b’inqas telf milli seta’ kien ikun hemm u nerġgħu lura għan-normal illum qabel għada.

 

Il-lockdown kien żmien mhux tas-soltu biex wieħed jifhem lilu nnifsu. Minn naħa waħda, kien qisu ħolma li saret realtà... li nibqa’ d-dar u jkolli ħin biżżejjed biex nagħmel dak kollu li dejjem xtaqt nagħmel, iżda li ma kellix ħin għalih. Min-naħa l-oħra, iġiegħlek tirrealizza kemm is-soċjalizzazzjoni hija importanti għan-nies - li jiltaqgħu, jitkellmu, imissu b’idejhom, jaraw bnedmin oħrajn fir-realtà u mhux fuq skrin. U kemm hu diffiċli li tgħix mingħajr dak kollu.

Din l-esperjenza tibdillek il-valuri ġġiegħlek taħseb b’mod differenti. Iżda turi wkoll mezzi ġodda ta’ kif naħdmu flimkien. Jista’ jkun li wara l-kriżi se jkollna aktar laqgħat online, li huma eħfef, iżda fl-istess ħin mhux daqstant jippermettulna noħorġu b’ideat ġodda bejnietna u niżviluppaw forom ġodda ta’ kooperazzjoni.

Diġà hemm u se jkun hemm aktar tagħlimiet għas-soċjetà tagħna. Mhux se nkun nista’ nsemmihom kollha, allura se nsemmi biss ftit fil-qasam li jien l-aktar familjari miegħu - il-persuni b’diżabilità.

Il-kriżi wriet kemm hi ħażina s-sitwazzjoni fiċ-ċentri tal-kura fit-tul. Ħafna nies b’diżabilità u ħafna nies anzjani sempliċiment mietu hemm u xi pajjiżi lanqas biss kienu jinkludu dawn l-imwiet fl-istatistika tagħhom dwar il-coronavirus. Ħamsin sena ilu, il-Kumitat tagħna fassal Opinjoni dwar id-deistituzzjonalizzazzjoni tal-kura. Minn dak iż-żmien saru xi bidliet, imma l-kriżi wriet li għad fadal ħafna x’jeħtieġ nagħmlu.

Fl-istess ħin, ilna nitkellmu ħafna dwar sistemi t’appoġġ għall-gruppi l-aktar vulnerabbli tas-soċjetà, iżda l-kriżi wriet li, minkejja l-miżuri kollha t’appoġġ, il-persuni b’diżabilità kienu fost l-ewwel gruppi li tilfu l-impjieg.

Kriżi hija opportunità fantastika biex tidentifika l-ħoloq l-aktar dgħajfa fil-katini t’appoġġ tagħna u issa huwa l-waqt biex nagħmlu ħilitna biex insaħħuhom.

Ir-rwol tal-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili matul il-kriżi kien u se jibqa’ jkun importanti ferm, peress li huma jinsabu l-eqreb għall-membri kollha tas-soċjetà. Il-persuni minn gruppi differenti jeħtieġu l-appoġġ u l-organizzazzjonijiet tas-soċjetà ċivili jinsabu fl-aħjar pożizzjoni biex joffru dak l-appoġġ.

Dawn l-organizzazzjonijiet jinsabu wkoll fl-aħjar post biex jidentifikaw x’tip ta’ għajnuna għandhom bżonn in-nies, u għalhekk huwa importanti immens li jiġu involuti fil-proċess tat-teħid tad-deċiżjonijiet.

Kif uriet l-esperjenza tagħna fil-qasam tad-diżabilità, kien wisq approċċi differenti. Xi pajjiżi inkludew l-organizzazzjonijiet ta’ persuni b’diżabilità f’korpi ta’ teħid ta’ deċiżjonijiet governattivi (l-Italja), u xi wħud tawhom l-opportunità li jesprimu l-fehmiet tagħhom f’livell għoli ħafna (Spanja), iżda f’xi oħrajn dawn l-organizzazzjonijiet sempliċiment intesew (il-Latvja). U dan juri kemm il-gvernijiet tal-pajjiżi Ewropej differenti jagħtu importanza liċ-ċittadini differenti tagħhom.

 

 

Kif għaddejthom ix-xahrejn ta’ konfinament f’Bucharest? Kienu strambi! Ir-Rumanija ħadet l-ewwel miżuri fil-15 ta’ Marzu u, mit-18 ta’ Marzu ’l quddiem, il-konfinemanet fid-dar sar obbligatorju. Qabel il-15 ta’ Marzu, kienet biss rakkomandazzjoni li ma tantx ġiet segwita, u dan wassal għal riskji epidemjoloġiċi għoljin. U dan il-konfinament dam sal-15 ta’ Mejju, meta l-istat ta’ emerġenza ġie sostitwit minn stat ta’ twissija. Iżda ma kienx żmien ta’ vaganzi! Għall-kuntrarju, ħdimt aktar mis-soltu, b’attività online li qabżet 12, u kultant 16-il siegħa kuljum: korsijiet u attivitajiet fuq il-pjattaforma tal-fakultà, parteċipazzjoni fi programmi tat-televiżjoni, intervisti, laqgħat u webinars.

Id-differenza bejn il-ħajja pubblika u dik privata bdiet tonqos u l-fruntiera bejn iż-żewġ dinjiet sempliċement għosfrot. Barra minn hekk, fi tmiem dan il-perjodu ta’ xahrejn, l-affarijiet ma sarux aktar sempliċi. Il-ħajja ma reġgħetx għan-normal u l-attività online żdiedet ma’ obbligi oħrajn li jesiġu preżenza fiżika. Il-mod kif nużaw il-ħin għaldaqstant baqa’ kkumplikat.

Anke jekk ma kontx wieħed minn dawk iżolati l-ħin kollu f’darhom – gawdejt minn libertà tal-moviment minimali f’Bucharest – il-kapaċità tiegħi li niċċaqlaq minn post għal post tnaqqset ħafna. Din kienet l-akbar sofferenza matul dan il-perjodu. Forsi dan huwa r-raġuni għaliex, simbolikament, l-ewwel ħaġa li għamilt malli ntemm l-istat ta’ emerġenza fil-15 ta’ Mejju kienet li nagħmel appuntament biex inġedded il-passaport tiegħi. Madankollu, matul l-istadji suċċessivi ta’ konfinament, il-libertà tal-moviment reġgħet ġiet stabbilita biss b’mod relattiv.

L-ivvjaġġar barra mill-pajjiż – pereżempju lejn Brussell għal-laqgħat tal-KESE – għadu diffiċli u jista’ jkun avventura. It-titjiriet ġew ikkanċellati mil-lum għal għada u xejn ma kien prevedibbli. Il-ħajja nbidlet, la għall-aħjar u lanqas għall-agħar, iżda saret differenti. U jeħtieġ li nadattaw. Talinqas għal xi żmien. U għal darb’ oħra, l-aktar persuni vulnerabbli se jkunu l-ewwel vittmi.